شهید آیت الله قاضی طباطبائی در آیینه تألیفات

 لو جئته لرایت الناس فی رجل والدهر فی ساعه و الارض فی دار

‌« اگر حضورش را درک کنی تمام انسانها را گرد آمده در یک فرد می‌بینی، تمام ایام را در یک ساعت و تمام زمین را در یک خانه جمع خواهی یافت.»

شخصیت جامع حضرت مستطاب آیت الله قاضی و نقش عظیم آن روحانی وارسته در هدایت نفوس و افکار مردم آذربایجان، مجاهده طولانی در مقابل رژیم ستمشاهی و حمایت از مبارزات و مرجعیت بلامنازع امام از سالهای ۱۳۴۲ – و حتی پیش از آن – و مراتب علمی و عملی ایشان مباحث گسترده‌ای است که در این مختصر نمی‌توان حق آن مطالب را ادا کرد و از سویی در این زمینه‌ها پیش از این سخنانی گفته شده است. اما به نظرم رسید در سالگرد شهادت آن عالم وارسته بعد مهمی از ابعاد شخصیت کم نظیر آیت الله قاضی را که در آثار قلمی و علمی اش  متبلور است بررسی نمایم، چراکه این بخش از زندگی شهید آیت الله قاضی طباطبایى کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

آنچه در نگاه اول به آثار قلمی شهید عالی مقام جلب نظر می‌کند این است که معظم له در علوم مختلف اسلامی اعم از فقه، اصول، فلسفه، تاریخ، تفسیر و رجال آثار قابل توجهی به یادگار گذاشته است که معرفی شایسته آنها مجالى فراخ تر مى طلبد. با این حال به مناسبت سالگرد آن شهید، به میزان وسع و گنجایش مقال برخی از آثار را معرفی و از انبوه آثار دیگر تنها به نام آنها اکتفا می‌کنیم.

شهید بزرگوار آیت الله قاضی طباطبائی، مقدمه بلیغی در ۱۱۲ صفحه بر اثر ارزشمند امام کاشف الغطاء نگاشته اند. اهم موضوعاتی که در این مقدمه مطول گنجانده شده بدین شرح است: نامه امام کاشف الغطاء برای آیت الله قاضی، زندگینامه امام کاشف الغطاء شامل نسب، تاریخ ولادت، مراتب علمی، تألیفات و مراتب فقهی،‌ مکتوباتی از آیت الله العظمی میلانی و شیخ آقا بزرگ تهرانی، تعلیقات و حواشی ارزنده.‌

متن کتاب که تقریبا اکثر صفحات آن با توضیحات و پاورقیهای آیت الله قاضی مزین است شامل این موارد است:‌

ولادت، بعثت و امیت حضرت نبی اکرم (ص)، مباحثی در مورد میلاد و زندگی حضرت علی (ع) و غدیر، مباحثی درباره زندگی امام حسن (ع)‌، مباحثی در مورد زندگی امام حسین (ع) و قضایای کربلا،لزوم‌ ظهور حضرت

مهدی (عج) و غیبت و…‌

شهید آیت الله قاضی پس از پایان متن کتاب تعلیقات جالبی در ۱۳۴ صفحه بر این کتاب افزوده‌اند که شامل مباحث جالبی در زمینه‌های اعتقادی است. از مهمترین بحثهای مطروحه در این باب موارد ذیل را می‌توان ذکر کرد :۱- تعبد‌ رسول الله (ص) قبل از بعثت و آوردن نمونه‌هایی از علمای اسلام از جمله شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طوسی، محقق اردبیلی، محقق قمی، علامه طباطبایی و…‌۲- مباحثی نظیر وحدت و اتحاد اسلامی، مفتوح بودن باب اجتهاد، وجه تسمیه اسامی ماههای اسلامی و…‌

قسمتی از نامه آیت الله کاشف الغطاء به شهید قاضی طباطبایی در هفتم شوال ۱۳۷۳ که در آن اجازه حک و اصلاح بعضی موارد کتاب و همچنین دستور نگارش مقدمه بر آن را صادر فرموده‌اند که بیانگر میزان اعتماد آیت الله کاشف الغطاء به فضل و تقوای شهید آیت الله قاضی است:‌مقدمه جنه المأوی با دو یا سه صفحه در مقام رفیع خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله به توسط آقای محمدحسین طباطبایی ارسال شد انشاء الله تاکنون رسیده و پسنده شده و اگر محتاج به اصلاح بعش فقراتش باشد جناب عالی مجاز به اصلاح می‌باشید… منتظر خبر وصول مقدمه جنه المأوی هستم و جناب عالی مجالی دارید برای سرافرازی. مشغول نوشتن مقدمه آن باشید و ظاهرا سزاوار است که مرقوم فرمائید.ورایکم المسدد الموفق انشاء الله تعالی- محمدالحسین کاشف الغطاء کربلای معلی، ۷ شوال ۱۳۷۳

علامه محمدحسین کاشف الغطاء قبل از تکمیل مقدمه جنه المأوی دار فانی را وداع و به سرای باقی می‌شتابند. شهید قاضی رحمه الله علیه این موضوع و همچنین مراتب مباهات خودشان را در نگارش و توفیق طبع جنه المأوی در پاورقی صفحه شش کتاب این گونه بیان می‌فرمایند: استاد نابغه بزرگوارم، سرافرازی برای بنده است که در اثر زحمات و تعلیمات مثل شما نابغه اسلامی، تا این اندازه سرافرازم نمودید که بر کتاب نفیس آن یگانه مرد عظیم الشأن مقدمه بنویسم و مفتخر باشم ولی متأسفم که عمر گرانمایه شما وفا نکند که کتاب گرانمایه شما را بنده جمع آوری و تألیف نمایم و از فرزند برومند شما برادر محترم فاضل من آقای شیخ محمدشریف کاشف الغطاء کمال تشکر را دارم که مواد کتاب را در دسترسی این جانب گذاشت. خداوند متعال روح مقدس شما را با اجداد طاهرین من ائمه معصومین علیهم السلام محشور فرماید و درجات شما را که عالی است متعالی نماید.

‌ برای اثر وزین جنه المأوی علمای بزرگی همچون شیخ آقا بزرگ تهرانی تقریظ نوشته‌اند ایشان طی نامه‌ای که به آیت الله شهید قاضی طباطبایی ارسال داشته‌اند چنین مرقوم فرموده اند: « کتاب مستطاب جنه المأوی اهدایی حضرت عالی را مطالعه نمودم فی الحقیقه بسیار خدمت بزرگی به مرحوم آیت الله کاشف الغطاء قدس سره فرموده و اثر بسیار نفیسی را از ایشان منتشر نموده اید، بسیار حیف بود که این مضامین مبتکره ایشان در زاویه خمول بماند.» ‌

کتاب اللوامع فی المباحث الکلامیه به زبان عربی در ۷۳۸ صفحه در سال ۱۳۹۷ هجری قمری در تبریز چاپ شده و شامل مباحثی دینی، علمی، کلام و گفتارهایی در زمینه رد مذاهب باطله و اثبات عقائد حقه با استمداد از نور علم و تحقیق است و عمده مباحث آن در فن کلام و نحو است.

شهید مجاهد و عالم عامل آیت الله قاضی طباطبایی در مقدمه ۸۰ صفحه‌ای که بر آن نگاشته اند، اهمیت مباحث مطرح شده در متن را بیان نموده اند. همچنین شرح نسبتا مفصلی از زندگی مولف شامل اسم و نسب، محل تولد، لقب، اساتید و مشایخ، تحصیلات و مدفن وی آورده و مقدمه را با ذکر گفتارهای بزرگان شیعه درباره مولف کتاب و بیان تألیفات نفیس شانزده گانه علامه حلی به پایان برده اند.

در متن اصلی کتاب در ۴۱۰ صفحه نگارش یافته و با پاورقیها و زیرنویسهای بسیار روشنگر شهید آیت الله قاضی مزین است، موضوعات زیر به چشم می‌خورد:‌ مباحثی از قبیل معلوم، وجوب و امکان، ماهیت ممکنات، حدوث عالم، وجود صانع صفات حق تعالی، نبوت، امامت و…‌

همچنین شهید قاضی طباطبائی، تعلیقات بسیار جالبی در ۱۶۵ صفحه به متن کتاب افزوده‌اند که در آن از بحثهای متنوع کلامی و موضوعات اعتقادی سخن به میان آورده‌اند و در پایان کتاب فهرست بسیار جامعی در متجاوز از ۸۰ صفحه شامل فهرست فرقه‌ها و طائفه‌ها، اعلام و موضوعات به متن افزوده اند.

کتاب انیس الموحدین که در ۲۷۱ صفحه و در سال ۱۳۹۴ ه.ق در تبریز منتشر شده است، دربرگیرنده سه بخش اصلی است: در بخش اول که در واقع مقدمه آن است، شهید قاضی طباطبایی به بیان شرح زندگانی علامه نراقی پرداخته است؛ بخش دوم که ذی المقدمه و متن اصلی است، به عدم جایز بودن تقلید در اصول دین و مباحثی در زمینه‌های توحید، صفات سلبیه و ثبوتیه حق تعالی پرداخته است، و سپس در دیگر فصول به بیان وجوب بعثت انبیا پرداخته و در قسمتهای بعدی به بیان مسأله امامت پرداخته‌اند و در هر مورد تعلیقات عالی و ارزنده‌ای آورده‌اند که رهگشای مسائل است؛ در بخش سوم کتاب که تحت عنوان ملحقات و اضافات در ۶۵ صفحه ضمیمه آن گردیده است شهید قاضی طباطبایی به پاسخ سوالاتی عمومی در زمینه‌های مختلف اعتقادی که به نحوی با کتاب ارتباط دارند پرداخته است.

کتاب تحقیق در ارث زن از دارایی شوهر در ۱۴۲ صفحه از بیانات و تدریسات آیت الله قاضی طباطبایی در مورد ارث زن از دارایی شوهر تدوین یافته است، دربرگیرنده مسائل مفیدی است که طی آنها با استناد به نظر فقهای بزرگ به تبیین مسأله حرمان زن پرداخته است و در پایان در مورد اهتمام اسلام به شخصیت بانوان بحثی را مطرح کرده است.

کتاب علم امام (ع) در سال ۱۳۹۰ هجری قمری مطابق با ۱۳۴۹ هجری شمسی در ۳۰۰ صفحه چاپ گردیده و درباره علم ائمه علیهم السلام و اثبات اینکه علم ایشان حضوری است سخن رانده و همچنین ضمن طرح اشکالاتی که مخالفین داشته‌اند با استدلالاتی محکم به پاسخگویی پرداخته است. کتاب با نقل قولی از علامه طباطبایی رحمه الله علیه راجع به علم امام (ع) از تفسیر المیزان پایان یافته است.

کتاب العقاید الوثنیه فی الدیانه النصرانیه اولین بار در بیروت به سال ۱۳۳۰ ه.ق چاپ شده و در سال ۱۳۹۱ ه.ق در تهران در ۱۶۷ صفحه، افست و منتشر گردیده است. موضوع کتاب درباره آیه سی ام سوره توبه « وقالت النصاری… قول الذین کفروا من قبل» است و شهید قاضی طباطبایی در مقدمه آن، خاطرنشان می‌سازد که کتاب القائد الوثنیه فی الدیانه النصرانیه اسرار آیه مبارکه فوق را که در طی قرون تا عصر حاضر مخفی بود، واضح و آشکار می‌سازد.

اکنون که تعدادی از آثار شهید گرانقدر و پیشگام شهدای محراب معرفی شد، به جهت رعایت اختصار از آثار دیگر استاد اسم می‌بریم:

۱- الاجتهاد‌ و التقلید (عربی، خطی)‌ ۲-الفوائد‌ (فقهی و تاریخی)‌۳- خاندان‌ عبدالوهاب (فارسی، خطی)‌۴- کتاب‌ فی علم الکلام (عربی، خطی)‌۵- فصل‌ الخطاب فی تحقیق اهل الکتاب ( عربی،خطی)‌۶- السعاده‌ فی الاهتمام علی الزیاره ( عربی، خطی)‌۷- اجوبه‌ الشبهات الواهیه (فارسی، خطی)‌۸-رساله‌ فی اثبات وجود الامام (ع)

فی کل زمان (عربی، خطی)‌۹- سفرنامه‌ بافت (فارسی، خطی)‌۱۰- المباحث‌ الاصولیه ( عربی، خطی)‌۱۱- حاشیه بر رسائل و مکاسب شیخ انصاری و کفایه آخوند خراسانی۱۲- تقریرات اصول آیه الله الحجت۱۳- تاریخ قضاء در اسلام۱۴- صدقات‌ امیرالمومنین و صدیقه طاهره (علیهما السلام)‌۱۵- حدیقه الصالحین۱۶- رساله‌ در دلالت آیه تطهیر بر اهل بیت (ع)‌۱۷- رساله‌ در اوقات نماز۱۸-رساله‌ در نماز جمعه۱۹-رساله‌ در مباهله۲۰- رساله‌ فی مساله الترتب

۲۱-تعلیقات بر کتاب فردوس اعلی تألیف شیخ کاشف الغطاء (عربی و مطبوع)‌۲۲- تحقیق درباره روز اربعین حضرت سیدالشهداء (ع) ( فارسی و مطبوع)‌۲۳- تعلیقات بر کتاب انوار نعمانیه تألیف جزائری (عربی و مطبوع)‌۲۴- مقدمه‌ مفصل، تعلیقات و مؤخره بر تفسیر جوامع الجامع ( عربی و مطبوع)‌۲۵- تعلیقات بر کتاب اسلام صراط مستقیم (فارسی و مطبوع)‌۲۶- آثار‌ تاریخی آیت الله طباطبایی حکیم قدس سره (فارسی و مطبوع)‌۲۷- تعلیقات بر کتاب کنز العرفان (عربی و خطی)‌۲۸- مقدمه‌ بر کتاب صحائف الابرار کاشف الغطاء ‌۲۹- مقدمه‌ بر تنقیح الاصول۳۰- مقدمه‌ بر کتاب مرآت الصلوه۳۱- پیشگفتار بر علم امام علامه طباطبائی۳۲- مقدمه‌ بر کتاب جنه المأوی اثر کاشف الغطاء۳۳- مقدمه‌ بر کتاب معجزه و شرایط آن تألیف محمد آصفی۳۴- اللوامع‌ الالهیه فی المباحث الکلامیه اثر علامه حلی۳۵- مقدمه‌ بر انیس الموحدین اثر نراقی۳۶- تحقیق در ارث زن از دارایی شوهر۳۷- علم‌ امام (ع)‌۳۸- مقدمه‌ بر العقائدالوثنیه فی الدیانه النصرانیه۳۹- ترجمه‌ مسائل قندهاریه از فارسی به عربی برای کاشف الغطاء۴۰-مقالات‌ متعدد و کثیر در مجلات عربی در صیدا (لبنان)