«اجلاس صلح کوآلالامپور» فرصتی برای حل اختلافات ایران و عربستان

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری برنا؛ «سیاست نگاه به شرق و روابط نزدیک‌تر با کشورهای مهم آسیایی به ویژه مالزی و ژاپن همواره جزو اهداف جمهوری اسلامی ایران است.» این گفته حسن روحانی پیش از عزیمت به مالزی است.  روحانی افزود: «سفر به مالزی و ژاپن بنا به دعوت نخست وزیران دو کشور انجام می‌شود.»

سفر روحانی به مالزی در حالی صورت می‌گیرد که پیش از این سفر، «محمود واعظی»، رئیس دفتر رئیس جمهور، از سفر روحانی به مالزی و ژاپن خبر داده بود. او به خبرنگاران گفته بود: «دعوتی از سوی ماهاتیر محمد برای اواخر آذر به مالزی انجام شده بود که پذیرفته شد و از طرف دیگر آبه شینزو در سفر خود به ایران از رئیس جمهور درخواست سفر کرده بود که با توجه به نزدیکی دو کشور به یکدیگر و دوری راه به ایران اعلام کردیم که آمادگی پاسخ مثبت به این دعوت را داریم. از این رو ما هم به مالزی می‌رویم و هم به ژاپن.»

گمانه‌زنی‌ها درباره سفر روحانی به مالزی و حضور در اجلاسی که با محوریت صلح و وحدت مسلمانان است، مذاکره با عربستان در راستای کاهش تنش‌ها و رفع اختلافات را قوت بخشیده است. در این اجلاس که کشورهایی چون ایران، قطر، ترکیه، پاکستان و غیره نیز حضور دارند، به نظر می‎رسد کاهش تنش‌ها و رفع اختلافات بین کشورهای اسلامی در دستور کار این نشست قرار گیرد.

در این ارتباط پروفسور محمد عزیزالدین، نویسنده روزنامه «سینار هاریان» مالزی، نیز به خبرگزاری آناتولی گفته است: «این نشست فرصتی برای برقراری صلح در جهان اسلام، به‌ویژه خاورمیانه است. ایران، قطر و عربستان سعودی برای صلح در خاورمیانه باید اختلافات خود را حل کنند.»

 از این رو این اجلاس با حضور کشورهای اسلامی برگزار می‌شود که به گفته «مهاتیر محمد»، نخست‌وزیر مالزی، «نقش توسعه در دستیابی به حاکمیت ملی از جمله موضوعات اصلی این اجلاس خواهد بود.» او در ارتباط با ماهیت این اجلاس نیز عنوان کرده بود: «اجلاس مالزی نیز مانند سازمان همکاری اسلامی جایگزینی برای سازمان‌های بین‌المللی نیست. در این اجلاس در مجموع 450 رهبر، سیاستمدار و اندیشمند از کشورهای اسلامی حضور خواهند داشت.»

پیش از برگزاری این اجلاس، رسانه‎‌های خبری از سیاست کاهش تنش‌ بین ایران و عربستان خبر داده بودند و تحلیل‌هایی را در این راستا منتشر کردند. در این ارتباط وال استریت ژونال در گزارشی از تلاش‌های محرمانه عربستان سعودی برای بهبود روابط با ایران خبر داده و دلیل آن را نگرانی فزاینده عربستان از خطرات بحران احتمالی برای اقتصاد متکی به نفت این کشور دانسته است. به نوشته این روزنامه، «ایران هم به تشنج‌زدایی با عربستان علاقه نشان داده است. این گزارش خاطرنشان می‌کند دلیل علاقه تازه عربستان برای بهبود روابط با ایران و سایر رقبای منطقه‌ای مانند قطر، نگرانی این کشور از نداشتن حمایت آمریکا و سایر متحدانش است.»

این گزارش درحالی به کاهش تنش‌ها بین ایران و عربستان اشاره دارد که در ماه‌های گذشته نیز رفت و آمدهای دیپلماتیک در جریان است. از جمله تلاش‌های دیپلماتیک دراین باره می‌توان به تلاش‌های دیپلماتیک عمران‌خان، نخست وزیر پاکستان، یوسف بن علوی، وزیر امور خارجه عمان و همچنین اخیرا کویت اشاره کرد.

اما «سیدعباس موسوی»، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان، نیز درباره مذاکرات مخفیانه با عربستان و همچنین با بیان اینکه امیدواریم عربستان دست دوستی ایران را بفشارد، گفته است: «حقیقت روابط ایران ‌ و عربستان همواره بیان شده است. گفتگوهای رسمی ما در چارچوب حج عمره بوده و از گفتگوی دیگری در جریان نیستم. برخی کشورها به دنبال تنش‌زدایی میان دو کشور با حسن نیت هستند. ما از کاهش تنش با عربستان استقبال می‌کنیم اما گاهی برخی مقامات این کشور اظهاراتی می‌کنند که با حسن نیت، سازگاری ندارد. امیدواریم عربستان به این رفتار دوگانه خاتمه دهد و بداند با حضور بیگانگان امنیت منطقه تامین نخواهد شد.»

اشاره سیدعباس موسوی به گفتگوها برای کاهش تنش بین ایران و عربستان و تلاش برای تنش‌زدایی از سوی برخی کشورها، بیانگر عزم جدی و تلاش ‌های طولانی‌مدت ایران برای دراز کردن دست دوستی به سمت کشورهایی چون عربستان به عنوان یکی از کشورهای مهم عربی، حاشیه خلیج فارس است چراکه هردو کشور به عنوان دو کشور مسلمان  و تاثیرگذار می‌توانند عمل کنند.

از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، عربستان عملا به دستگاه عابری برای پرداخت پول به آمریکا تبدیل شده است اما در قبال این پرداخت‌ها از سوی آمریکا بابت تامین امنیت خود خیالی آسوده ندارد. از سوی دیگر عربستان نفوذ گذشته خود در میان کشورهای عربی خلیج فارس در قالب شورای همکاری خلیج فارس را ندارد. به ویژه اینکه هنوز نتوانسته مشکلات و اختلافات خود را با همسایگانی چون قطر و ایران حل کند.  

در حالی که طی یک‌سال گذشته مقامات ایران بارها خواهان روابط خوب با عربستان هستند اما به گفته بهرام قاسمی، سفیر ایران در فرانسه و سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه کشورمان، «به همه کشورهایی که در مذاکرات خود اعلام آمادگی کردند که به عنوان میانجی میان ما و عربستان ایفای نقش کنند پاسخ منفی ندادیم اما مقام های سعودی تمایلی به استفاده از فرصت میانجیگری ندارند.» علاقه ایران به گسترش روابط و کاهش تنش‌ها با عربستان در موضع‌گیری‌های چند ماه گذشته مقامات ایرانی مشهود است. در ادامه اظهارات مسالمت‌جویانه ایران، علی ربیعی، سخنگوی دولت، نیز گفته بود: «این درست است که برخی کشورها پیام هایی از سوی عربستان برای روحانی آوردند اما این باید در عمل هم دیده شود.» این گفته علی ربیعی با واکنش عادل الجبیر، وزیر امور خارجه عربستان، روبرو شد و او این اظهارات را «غیر دقیق» نامید.

حسن روحانی در دیدارهای خود با کشورهای میانجی همواره از کاهش تنش با عربستان سخن گفته است. او در دیدار با یوسف بن علوی، وزیر امور خارجه عمان در این باره گفته است: «هیچ مشکلی برای تجدید روابط با عربستان سعودی وجود ندارد.» این دیدار مقامات ایرانی و عمان در حالی صورت گرفته که کمتر از یک سال گذشته، وزیر امور خارجه عمان با مقامات ایرانی در تهران سه بار دیدار و گفتگو کرده است.

موضوع سومین دیدار مقامات ایران و عمان به طرح ابتکار صلح هرمز اشاره داشت. طرحی که از ماه‌های گذشته از سوی حسن روحانی و هم‌زمان با بالا گرفتن تنش‌ها در منطقه مطرح شد. رئیس جمهوری، اوایل مهرماه این طرح را در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد تشریح و از کشورهای منطقه دعوت کرد که برای حفظ امنیت، صلح، ثبات و پیشرفت در منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز به آن بپیوندند. در این راستا روحانی در نامه‌ای به سران کشورهای منطقه رسما آنها را به پیوستن به ابتکار صلح هرمز دعوت کرد.

پس از این دعوت‌ها بود که سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، اعلام کرد سه کشور به نامه رئیس جمهور ایران پاسخ مثبت داده‌اند. گمانه‌زنی‌ها به عمان، کویت و قطر اشاره داشت اما در این میان عمان جدی‌تر به نظر می‎رسد. در حالی که عربستان همچنان بر موضع دوگانه یک بام و دو هوای خود در قبال ایران پافشاری می‌کند.

حال با همه این تحلیل‌ها، حضور ایران در اجلاس مالزی و حضور کشورهای اسلامی همچون پاکستان، ترکیه، قطر و یا عربستان می‌تواند زمینه‌ساز کاهش تنش بین کشورهای اسلامی منطقه همچون ایران ، عربستان و قطر باشد.

در این ارتباط «قاسم محبعلی» مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امور خارجه درباره سفر روحانی به مالزی و گمانه‌زنی‌ها در ارتباط با مذاکرات دو کشور ایران و عربستان در حاشیه اجلاس مالزی، به خبرنگار سیاسی برنا گفت: این مذاکره و رایزنی‌ها غیرممکن نیست اما بعید می‎‌دانم در اجلاس مالزی صورت گیرد. در واقع باید شرایط مهیا باشد. البته این موضوع بستگی به این دارد که آیا رایزنی‌های پشت‌پرده انجام شده و یا شرایط برای مذاکره فراهم شده است یا خیر؟

او افزود: در مورد قطر و عربستان مذاکرات تا حدود زیادی پیشرفت داشته است و دو طرف نیز تایید کردند به نتایجی دست پیدا کرده‌اند اما در مورد ایران هنوز نشانه‌های علنی از اینکه عربستان تمایل داشته باشد ارتباط با ایران را بهبود بخشد، مشاهده نشده است. این در حالی است که از سوی ایران یعنی «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه و  همچنین روحانی این علاقه برای بهبود روابط با عربستانی‌ها نشان داده شده است اما عربستانی‌ها گویا این علاقه را جدی نگرفته‌اند است اما به هر حال گزارش‌هایی از سوی برخی منابع وجود دارد که عربستانی‌ها نیز در مورد ایران هم علاقه‌مند هستند تا تشنج‌ها و تنش‌ها را کاهش دهند.

او در پاسخ به این پرسش که آیا احتمال افزایش سطح روابط بین ایران و عربستان در آینده نزدیک وجود دارد یا خیر؟ عنوان کرد: به هر حال یک روز این بهبود روابط صورت می‌گیرد. یقینا روابط ایران با منطقه، اروپا و آمریکا از طریق دیپلماسی بهبود پیدا می کند. در مورد عربستان می‌توان گفت که این بهبود روابط ساده‌تر است. در واقع روابط با عربستان تحت تاثیر ارتباط ایران و آمریکا و همچنین سیاست‌ها و شرایطی  بوده که در منطقه حاکم است.

گفتنی است، اجلاس سران کوالالامپور ۲۰۱۹ که در روزهای ۱۸ تا ۲۱ دسامبر (۲۷ تا ۳۰ آذر) در مرکز همایش‌های کوالالامپور پایتخت مالزی برگزار می‌شود، مسایل مربوط به مسلمانان را در هفت محور کاری شامل توسعه و حاکمیت، یکپارچگی و حکومت خوب؛ فرهنگ و هویت، عدالت و آزادی؛ صلح، امنیت و دفاع، تجارت و سرمایه گذاری، و مدیریت اینترنت و فناوری مورد بحث و بررسی قرار می دهد.

به گفته «مجاهد یوسف روا» وزیر امور مذهبی مالزی، « احیای تمدن اسلامی، یافتن راه حل‌های جدید و کارآمد برای مشکلات مبتلا به جهان اسلام، مشارکت در بهبود امور مسلمانان، ملل مسلمان و ایجاد شبکه جهانی میان رهبران اسلامی، روشنفکران، دانشمندان و متفکران از جمله اهداف این اجلاس چهار روزه است.»