جشنواره‌های سینمایی، دورهمی اهالی سینما یا فضایی برای رقابت

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ در گفت‌وگو با چند سینماگر که پیش از این برگزاری چند جشنواره را تجربه کرده‌اند به بررسی دستاورد جشنواره‌ها، میزان بودجه‌ای که برای این رویدادها هزینه می‌شود و اهدافی که دنبال می‌کنند پرداختیم که در ادامه می‌توانید این گفت‌وگوها را مطالعه کنید.

میرعلایی: اگر برنامه‌ریزی نداریم به معنای بی‌خاصیت بودن جشنواره‌ها نیست/ برگزاری جشنواره دولتی را بلد نیستیم

سید احمد میرعلایی، تهیه‌کننده سینما و تلویزیون و دبیر سابق جشنواره فیلم کودک و نوجوان، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: جشنواره فیلم کودک و نوجوان به لحاظ بین‌المللی مهم‌ترین جشنواره سینمایی ایران است چراکه این جشنواره موضوعی برگزار می‌شود و شناخته‌شده‌ترین جشنواره سینمایی ایران در جهان به حساب می‌آید. قطعاً ابعاد داخلی جشنواره فیلم فجر بسیار فراتر از این جشنواره است اما در بحث بین‌الملل جشنواره کودک و نوجوان ابعاد گسترده‌تری را در برمی‌گیرد.

میرعلایی خاطرنشان کرد: این جشنواره به لحاظ موضوعی و نوع رویکردی که به سینما دارد بسیار با اهمیت است. چنین جشنواره‌ای در دنیا انگشت‌شمار است و حتی کشورهای صاحب سینما نیز کمتر جشنواره‌هایی با این رویکرد و به این شکل دارند. با توجه به این مسائل هزینه پنج میلیارد تومانی برای جشنواره فیلم کودک و نوجوان هزینه چندانی نیست و حتی می‌تواند رقم پایینی باشد.

او افزود: اگر تمام تمرکز ما بر برگزاری جشنواره باشد و این رویداد مهم را در طول سال دنبال نکنیم قطعاً هر هزینه‌ای که برای جشنواره صورت بگیرد از دست رفته و هیچ دستاوردی برای سینمای ما ندارد. این یک معضل بزرگ در فرهنگ ما است که هیچ برنامه‌ریزی برای کارهای مهم‌مان نداریم و بدون مدیریت و برنامه‌ریزی انتظار داریم بیشترین دستاورد را برایمان داشته باشد. وقتی با این نگرش جشنواره برگزار شود نباید هیچ هزینه‌ای برای آن در نظر گرفت اما اگر در راستای رسالت اصلی یک رویداد فرهنگی که می‌تواند جشنواره فیلم کودک باشد عمل کنیم قطعاً پنج میلیارد رقم بالایی به حساب نمی‌آید.

این تهیه‌کننده در ادامه گفت: ما جشنواره‌های متعدد خوبی در کشور داریم که با کمترین بودجه تمام تلاش خود را برای زنده ماندن به کار می‌برند. جشنواره‌هایی مثل جشنواره فیلم رشد که یک رویداد فرهنگی معتبر و قدیمی است و حتی پیش از انقلاب برگزار می‌شده و امروز توجه چندانی به آن نمی‌شود. جشنواره‌های قدیمی مثل کودک و نوجوان یا رشد نباید به راحتی کنار گذاشته شوند، سال‌ها برای این جشنواره‌ها هزینه شده و وقت‌های بسیاری صرف شده که نباید به راحتی آن‌ها را کنار گذاشت. ما اگر برنامه‌ریزی نداریم به معنای بی‌خاصیت بودن جشنواره‌ها نیست، بهتر است به جای ایراد گرفتن به ذات جشنواره‌های معتبر و خوب به برنامه‌ریزی‌ها انتقاد کنیم.

تهیه‌کننده سریال «حضرت موسی (ع)» تصریح کرد: یک جشنواره را باید پس از برگزاری در طول سال دنبال کرد، دبیرخانه جشنواره نباید کار خود را رها کرده و چند روز مانده به برگزاری دور بعد دوباره به سراغ جشنواره بیاید. هر فستیوال نیاز به برنامه‌ریزی و مشورت و مشاوره با کارشناسان دارد تا همه چیز در طول سال به  شکلی دقیق کارشناسی شود و در زمان برگزاری جشنواره به بهترین شکل شاهد برگزاری جشنواره باشیم. همانطور که اشاره کردم پنج میلیارد تومان در این شرایط رقم چندانی نیست اگر سیاست‌ها و در واقع رسالت جشنواره را فراموش نکنیم.

میرعلایی در ادامه با اشاره به ابعاد بین‌المللی جشنواره فیلم کودک و نوجوان تأکید کرد: ما در سیاست‌های کلی کشورمان در بحث بین‌الملل موضوعاتی را مورد نظر داریم که با برگزاری چنین جشنواره‌هایی می‌توانیم امکان این کار را بیشتر مهیا کنیم. یکی از نشانه‌های شناخت کشور ما توسط هنرمندان، روشنفکران و مردم دیگر کشورها همین جشنواره فیلم کودک است و چنین سرمایه بزرگی باید حفظ شود اما همانطور که گفتم تنها به برگزاری آن فکر کردن و سیاست‌ها و رسالت جشنواره را کنار گذاشتن کافی نیست. این جشنواره یک سیاستنامه و اساسنامه دارد که در گذشت زمان باید مباحثی را نیز در آن وارد کنیم و از آنجا که هیچ تحقیق و بررسی کارشناسانه نداشتیم هر چند سال با عوض کردن دبیر جشنواره را دچار آزمون و خطاهای جدید می‌کنیم.

او افزود: به نظر من اگر یک دبیر وجیه است نباید با تغییر دولت دبیر عوض شود. ما برگزاری جشنواره دولتی را بلد نیستیم و فکر می‌کنیم با تغییر دولت باید همه افراد عوض شده و با این کار و تغییرات بزرگی که ایجاد می‌شود همه تجربه‌های کسب شده در دولت قبل کنار رفته و حال فضای آزمون و خطای جدید مهیا می‌شود. چنین وضعیتی باعث شده تا ما نتوانیم برگزاری یک جشنواره را به بهترین شکل ادامه دهیم و جشنواره‌ای که می‌تواند معرف فرهنگ و دین کشور ما به دیگر کودکان دنیا باشد امروز به رویدادی تبدیل شده که درباره پنج میلیارد تومان هزینه‌اش صحبت می‌کنیم و رسالت اصلی‌اش را کنار گذاشته‌ایم.

این تهیه‌کننده با اشاره به دور شدن جشنواره فیلم کودک از رسالت اصلی‌اش، گفت: امروز مهم‌ترین وسیله ارتباطی در دنیا می‌تواند سینما باشد، هنر هفتم مجموعی از تمام هنرها است و نباید این هنر بزرگ را از یاد ببریم. امروز سینمای ما در حوزه کودک و نوجوان جایگاهی که باید را ندارد، کشور ما حساسیت‌های خاص خودش را دارد، ما به مباحثی چون غرور ملی توجه داریم اما در حوزه فرهنگ و هنر توجهی به ترویج این موضوع نداریم. سینمای کودک و نوجوان می‌تواند پایه سینمای ما باشد و اگر برای این مسأله مهم ما پنج میلیارد تومان هزینه کنیم به هیچ‌وجه نمی‌تواند نگران‌کننده باشد.

میرعلایی در پایان تصریح کرد: کانون فرهنگی کودک و نوجوان در حوزه سینما مدتی است که فعالیت چندانی ندارد، وزارت آموزش و پرورش نیز به این موضوع بی توجه است و در کنار هم قرار گرفتن سازمان‌ها و نهادهای مختلف که می‌توانند به برگزاری بهتر جشنواره کودک کمک کنند باید اتفاق بیفتد تا ما شاهد برگزاری هر چه بهتر این جشنواره باشیم. باید از ساخت فیلم‌های با کیفیت حمایت شود، فیلم‌هایی چون «متری شیش و نیم» و «سرخ‌پوست» در سلیقه من نیستند اما وقتی یک مخاطب به دیدن آن‌ها می‌نشیند احساس نمی‌کند که به شعورش توهین شده، ما در صورت با کیفیت بودن آثارمان می‌توانیم آن‌ها را به دیگر جشنواره‌های دنیا فرستاده و یک تبادل فرهنگی ایجاد کنیم اما این اتفاق در کشور ما نیز هنوز به خوبی رخ نمی‌دهد و ما اگر جشنواره‌ای در تهران یا شهرهای دیگر مثل اصفهان برگزار می‌کنیم تمام مخاطبانی که این جشنواره‌ها دربرمی‌گیرند مربوط به همان شهر می‌شوند و مخاطبان دیگر شهرها را کاملاً فراموش می‌کنیم.

مسافرآستانه: تشکیل ستادی برای مطالعه دستاورد جشنواره‌ها یک ضرورت است / بسیاری از جشنواره‌ها به دورهمی و جشن تبدیل شده‌اند

حسین مسافرآستانه، دبیر سابق جشنواره فیلم‌‌های ویدئویی (یاس)، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: اگر هدف و برنامه یک جشنواره پیش از برگزاری آن مشخص شود و این رویداد با دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده برگزار شود می‌تواند دستاوردهای فرهنگی بسیاری برای آینده سینمای کشور داشته باشد اما قطعاً در غیر اینصورت هر جشنواره‌ای بی خاصیت است.

مسافرآستانه خاطرنشان کرد: تأثیرگذاری جشنواره ابعاد متفاوتی دارد و با توجه به ابعاد مدنظر باید عملکرد آن‌ها را مورد ارزیابی قرار داد که آیا در رسیدن به اهداف‌شان موفق بوده‌اند یا خیر. متأسفانه بارها دیده‌ایم جشنواره‌هایی برگزار شده‌اند که هیچ تأثیری در سینمای کشور نداشته و با وجود اینکه همه قواعد برگزاری یک جشن را رعایت می‌کنند صرفاً به یک دورهمی و جشن تبدیل می‌شوند و عوامل برگزاری آن نیز از جمله دبیر جشنواره صرفاً در تلاش برای برگزاری و به پایان رساندن دوره‌ای است که برگزار می‌شود.

او افزود: جشنواره‌ای که اهدافش مشخص باشد و دلیل برگزاری‌اش را بدانیم قابل ارزیابی است اما ما نمی‌توانیم از جشنواره‌ای که هدف‌گذاری نشده و دلیل برگزاری‌اش را نمی‌دانیم ارزیابی داشته باشیم. به نظر من باید ستادی در سازمان سینمایی تعریف شود که مأموریتش مطالعه دستاورد جشنواره‌های سینمایی باشد تا بتوانیم میزان موفقیت هر دوره از جشنواره را مورد ارزیابی قرار داده و سیاست‌های آینده جشنواره را مشخص کنیم. به عنوان مثال در برگزاری جشنواره کودک باید تأثیر این جشنواره بر بالا رفتن کیفیت فیلم‌های کودک و حتی بیشتر شدن تعداد این آثار را بسنجیم و ببینیم که آیا جشنواره فیلم کودک و نوجوان توانسته در این حوزه جریان‌ساز باشد یا خیر. اگر جشنواره هدفمند و نتیجه‌دار باشد می‌توان هزینه‌ها را مشخص کرد اما وقتی ارزیابی دقیقی از اهداف و نتایج وجود ندارد نمی‌توان گفت که در هزینه‌های صورت گرفته اصراف شده یا خیر.

مسافرآستانه در ادامه اظهاراتش تأکید کرد: در واقع هر هزینه‌ای که صورت می‌گیرد باید دلیل داشته باشد. ما نباید درباره هزینه‌های صورت گرفته کلی صحبت کنیم و در برابر ارقامی که به نظر بالا هستند را نباید سریعاً واکنش منفی نشان بدهیم. این ارقام برای دستیابی به اهدافی مشخص شده‌اند و اگر اهداف مشخص شده به نتیجه رسیده‌اند می‌توان هزینه‌ها را پذیرفت اما در غیر اینصورت کمترین هزینه نیز بی‌فایده بوده و باید برگزارکنندگان جشنواره نسبت به آن پاسخگو باشند.

دبیر دومین جشنواره فیلم یاس تصریح کرد: متأسفانه تعداد جشنواره‌هایی که برگزاری آن‌ها لزومی ندارد و در واقع یک دورهمی و جشن هستند که مثل زمان برداشت محصول در بین کشاورزان رایج بوده افراد را در یک حوزه مشخص دور هم جمع کرده و جشنی برگزار می‌شود. جشنواره‌های بسیاری در کشور ما هستند که از موجودیت حاضر برگزار می‌شوند به این معنی که در یک سال چند فیلمساز معتبر فیلم ساخته و به چند فیلمساز دیگر نیز سفارش داده می‌شود و به همین ترتیب جشنواره‌ای از فیلم‌های حاضر برگزار شده و جوایزی داده می‌شود. برخی مواقع چنین جشنواره‌هایی در همان دوره اول به پایان رسیده و برخی مواقع به جشنواره‌های موفقی تبدیل می‌شوند که جشنواره سینما حقیقت را می‌توان نمونه‌ای از آن‌ها دانست. جشنواره فجر به عنوان مهم‌ترین جشنواره سینمایی کشور در برخی دوره‌ها بسیار موفق و برخی دوره‌ها بسیار ضعیف و دور از آنچه که اهدافش بوده عمل کرده است.

او در پایان درباره لزوم برگزاری جشنواره‌های سینمایی به صورت بین‌المللی اظهار داشت: قطعاً بین‌المللی بودن جشنواره‌های معتبر برای ما دستاوردهایی دارد که هیچ جشنواره داخلی نمی‌تواند این دستاوردها را برای ما داشته باشد. حضور فیلم‌های ما در جشنواره‌های خارجی یک ضرورت است و همچنین برگزاری جشنواره‌های بین‌المللی نیز در کشور ما ضرورت دارد. ما باید جشنواره‌های معتبرمان را به صورت بین‌المللی برگزار کنیم تا آثار خارجی را نیز در جشنواره‌هایمان داشته باشیم. برخی مشکلات سیاسی در این بین وجود دارد که می‌توان آن‌ها را با تمهیداتی حل کرد، اینکه ما تصور کنیم تمام فیلم‌های سینمایی خارجی با فرهنگ و اخلاق ما در تناقض هستند تصوری غلط است و ما می‌توانیم با حفظ فرهنگ کشورمان در جشنواره‌ها از پتانسیل بین‌المللی بودن این رویدادها نیز استفاده کنیم.

قاسم‌خان: تعداد جشنواره‌های موضوعی در ایران اندک است/ جشنواره‌ها به مرور به بخش خصوصی واگذار شوند

علیرضا قاسم‌خان، تهیه‌کننده و کارگردان سینما، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: ما باید مشخص کنیم از چه منظر به جشنواره‌ها نگاه می‌کنیم، اگر ما جشنواره‌ها را از این منظر که نوعی گردهمایی برای رشد، شکوفایی و نقد آثار هستند مدنظر قرار دهیم قطعاً تعداد جشنواره‌های سینمایی کشور بسیار اندک است. با این حال عده‌ای از منتقدان اعتقاد دارند تعداد جشنواره‌های سینمایی ما بسیار زیاد است و این کثرت جشنواره‌ها باعث شده تا دولت مبالغ بسیاری برای آن‌ها هزینه کند. اگر از این منظر که هزینه جشنواره‌ها برای دولت مشکل‌ساز است به این موضوع نگاه کنیم بهتر است جشنواره‌ها را تعطیل کرده یا دولت را در برگزاری آن‌ها و پرداخت هزینه‌ها حذف کنیم.

قاسم‌خان با اشاره به تعداد بسیار بالای جشنواره‌های سینمایی در دیگر کشورهای دنیا، گفت: در کشوری چون فرانسه هر سال حدود چهار هزار جشنواره برگزار می‌شود اما نهایتاً همه دو جشنواره را در این کشور می‌شناسند. در کشوری چون فرانسه هر شهرستان و استانی جشنواره و گردهمایی‌هایی دارد، در فرانسه جشنواره‌ای با موضوع فیلم‌هایی مربوط به کاشی‌کاری و سرامیک برگزار می‌شود، در ایتالیا جشنواره‌ای با موضوع فیلم‌های مذهبی برگزار می‌شود، جشنواره‌های موضوعی ما در ایران بسیار اندک است.

او در ادامه اظهاراتش تصریح کرد: اگر برای دولت برگزاری جشنواره‌های سینمایی کار دشواری است بهتر است در بخش هزینه‌ها این جشنواره‌ها را رها کرده و به بخش خصوصی برای برگزاری جشنواره مجوز بدهد و خودش تنها در شورای سیاست‌گذاری جشنواره‌ها ورود کند. برگزاری جشنواره برای بخش خصوصی باید با سود همراه باشد و این نیازمند تجربه و شرایطی است که به راحتی به دست نمی‌آید. برای برگزاری جشنواره‌های مستقل باید از جشنواره‌های منطقه‌ای شروع کنیم.

دبیر اولین همایش بین‌المللی سینمای مستند و باستان‌شناسی تصریح کرد: در بحث برگزاری جشنواره‌ها ما با دو معضل بزرگ مواجه هستیم. اولین معضل همانطور که اشاره کردم هزینه‌بردار کردن دولت است و معضل دوم عدم مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح در راهبردهاست. ما در حوزه مدیریت مشکلات بسیاری داریم، در شهرستان‌ها ظرفیت برگزاری جشنواره بسیار اندک است و از آنجا که شهرستان‌ها تجربه برگزاری جشنواره ندارند بارها شاهد بوده‌ایم که چنین رویدادی در شهرهای مختلف با مشکل روبرو شده‌اند. یک بار جشنواره فیلم کودک و نوجوان در همدان برگزار شد و عدم موفقیت این شهر در برگزاری جشنواره باعث شد جشنواره به شهر اصفهان برگردد.

تهیه‌کننده فیلم سینمایی «روزهای نارنجی» اظهار داشت: جشنواره‌های ما طی 20 تا 30 سال تغییری نمی‌کنند، به عنوان مثال جشنواره فیلم کوتاه که سال‌ها پیش اولین دوره‌اش برگزار شد امسال باید نسبت به زمانی که فیلم‌ها 16 میلیمتری ساخته می‌شدند تغییرات بسیاری داشته باشد و نه تنها در تکنولوژی بلکه در دیدگاه فیلمسازان نیز تغییراتی حاصل شده که باید مورد توجه برگزارکنندگان جشنواره باشد اما متأسفانه توجهی به این تغییرات نمی‌شود.

قاسم‌خان در ادامه گفت: ما جشنواره‌ مستقل به معنای واقعی نداریم، دولتی بودن جشنواره‌ها نه تنها در بودجه بلکه در بحث مدیریت نیز مشکل‌ساز شده، به طوری که با تغییر مدیران دولتی مدیران جشنواره نیز تغییر می‌کنند. من چند سال پیش به جشنواره «تصویر و علم» در فرانسه رفتم، در این جشنواره شخصی که مدیر آن بود می‌گفت 24 سال است که مدیریت جشنواره را بر عهده دارد. او دیگر در زمینه‌ای که جشنواره برگزار می‌کرد به یک کارشناس تبدیل شده بود و کاملاً در این زمینه تبحر داشت. متأسفانه ما تصورمان از برگزاری جشنواره فقط دور هم جمع شدن و جایزه دادن است در حالیکه باید افرادی به عنوان مسئولان جشنواره مشخص شوند که با تغییر مدیران دولتی عوض نشوند. البته نباید از این نکته غافل شد که ماندگار بودن یک دبیر در سمتش طی سال‌ها در کشور ما باعث می‌شود که مشکلات دیگری به وجود آید و باید مراقب این مسائل نیز باشیم.

او افزود: کسب تجربه برای شهرستان‌ها و حتی بخش خصوصی در برگزاری جشنواره باید هر سال به مرور توسط دولت صورت بگیرد، به این معنی که دولت باید بخش خصوصی و شهرستان‌ها را در برگزاری جشنواره کمک کند تا پس از چند سال جشنواره‌ها به صورت مستقل توسط بخش خصوصی برگزار شوند. نباید واگذاری جشنواره‌ها به بخش خصوصی به یکباره انجام شود و این کار نیاز به زمان و برنامه‌ریزی دارد که به عنوان مثال طی 4 یا 5 سال برای هر جشنواره به طول می‌انجامد. اما در این بین مشکل دیگری وجود دارد و آن اینکه اقتصاد ما دچار مشکل است و امکان بازگشت سرمایه در برگزاری جشنواره‌ها برای بخش خصوصی بسیار بعید است. چند سال پیش در جشنواره فیلم کن کاتالوگ این جشنواره را می‌خواندم که دیدم پشت کاتالوگ تبلیغ کنسرو لوبیا بود که در آن نوشته شده بود "اگر غذای ما را بخورید وقت بیشتری برای فیلم دیدن دارید". آن‌ها برای همه مباحث مالی خود تمهیداتی اندیشیده‌اند اما ما بازار را کاملاً از دست داده‌ایم و چنین ظرفیتی در سینمای ما دیده نمی‌شود. برای رسیدن به این شرایط که امروز یک شرایط آرمانی به نظر می‌رسد باید زمان صرف کرد تا بتوان طی سال‌های آینده به مرور برگزاری جشن‌ها و جشنواره‌ها را به بخش خصوصی واگذار کرد.

این کارگردان در پایان گفت: همانطور که پیش از این تأکید کردم به نظر من تعداد جشنواره‌های سینمایی ما زیاد نیست، ما نمی‌توانیم 20 جشنواره نام ببریم که در یک سال برگزار می‌شوند و البته من انتظار ندارم که همانند فرانسه در کشور ما سالی چهارهزار جشنواره برگزار شود، بضاعت سینمای ما بسیار کمتر از کشورهای دیگر است ولی معتقدم در این شرایط نباید جشنواره‌ها که محل گفت‌وگو است را تعطیل کنیم، بلکه باید به معضلاتی که منجر به شکست جشنواره‌ها شده رسیدگی کنیم و بحران‌ها را از بین ببریم.