سفر پرماجرای روحانی به نیویورک/ دیپلماسی در سالی که گذشت

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری برنا؛ چند مولفه مهم در سال 98 به سفرهای مسئولین از جمله رئیس‌جمهور سمت و سویی مشخص داد. اینستکس، صلح هرمز و مسائل خلیج فارس، ادامه تنش‌ها با آمریکا، اعمال تحریم‌های حداقلی علیه ایران توسط آمریکا و مسائل منطقه‌ای از جمله این مولفه‌هاست. تحریم‌های حداکثری آمریکا که مستقیما مراودات مالی کشور را هدف قرار داده بود و از سویی دیگر عقیم ماندن وعده‌های اروپا برای راه‌اندازی کانال مالی و جبران تحریم‌های آمریکا، باعث شد تا سیاست خارجی ایران همزمان با چانه‌زنی در غرب، بخشی از اهداف مالی‌اش را در منطقه و آسیا جستجو کند.

«حمیدرضا آصفی»، سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه، به خبرگزاری برنا می‌گوید: «در سال‌های گذشته همه توجهات به برجام معطوف شده بود و ما از سایر ظرفیت‌ها غفلت کرده بودیم. خوشبختانه در یکی، دو سال گذشته توجه به همسایگان بیشتر شد و روابط با همسایگان در اولویت قرار گرفت.»

با توجه به اهمیت و وزنه سنگین کشورهای آسیایی در معادلات جهانی، دولت‌ها از شرق و غرب به دنبال پی‌ریزی روابط خود با کشورهای آسیایی برآمده‌اند. چین به عنوان یک قطب اقتصادی که در شرق آسیا قرار دارد، نمونه خوبی برای این مسئله محسوب می‌شود.

«رحمان قهرمان‌پور»، کارشناسی مسائل بین‌الملل، در این خصوص به خبرگزاری برنا گفت: «در سال‌های اخیر وزن آسیا در معادلات جهانی افزایش پیدا کرده بنابراین نه تنها ایران بلکه خیلی از کشورها تلاش می‌کنند که روابط خود را با کشورهای آسیایی و در صدر آن با کشورهایی چون چین و هند افزایش دهند. ایران هم در همین راستا تلاش کرده است تا ارتباطات خود را با کشورهای شرقی افزایش دهد. ضمن اینکه این موضوع واکنشی به ناتوانی اروپا در حفظ برجام و عمل کردن اروپا به تعهدات خود بعد از خروج ترامپ از برجام بوده است.»

در زیر برخی از سفرهای حسن روحانی که عمدتا به مقصد کشورهای آسیایی صورت گرفته است را مرور می‌کنیم:

قرقیزستان و تاجیکستان؛ عضو ناظر سازمان همکاری شانگهای

حسن روحانی، 23 خرداد ماه سال گذشته برای شرکت در پنجمین کنفرانس «تعادل و اعتماد سازی در آسیا» (سیکا) در تاجیکستان و نوزدهمین اجلاس سازمان همکاری شانگهای در قرقیزستان به شهرهای دوشنبه و بیشکک پایتخت‌های این دو کشور آسیای میانه سفر کرد تا به عنوان یک عضو ناظر این سازمان به همراه همتایانش از چین، روسیه، تاجیکستان، قزاقستان، ازبکستان، هند و پاکستان، درباره حضور نیروهای آمریکایی در خاورمیانه، بحران روسیه، مبارزه با تروریسم و گروه تروریستی داعش، عراق و مسائل آسیای مرکزی و افغانستان بحث و رایزنی کند.

رئیس جمهور ایران طی این دو روز علاوه بر حضور و سخنرانی در جمع سران کشورهای عضو شانگهای، با رؤسای جمهوری روسیه، چین و افغانستان دیدار جداگانه داشت، دیدارهای سودمندی که در شرایط حساس و تحریمی کنونی هر یک به نوبه خود از اهمیت خاص برخوردار بودند.

از جمله مهم‌ترین دیدار حسن روحانی در بیشکک با ولادیمیر پوتین، همتای روسی اش بود که محور اصلی آن گفت وگو درباره مسائل منطقه از جمله توافق جامع قدرت‌های هسته‌ای جهان با ایران (برجام) و وضعیت سوریه بوده است.

نیویورک؛ چالش مواجهه با ترامپ

سفر روحانی به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل در حالی صورت گرفت که با چالش مواجهه با ترامپ روبرو بود. احتمال حضور همزمان روسای جمهوری ایران و آمریکا در جلسه شورای امنیت سازمان ملل موضوعی بود که ناظران دیدگاه های مختلفی را درباره آن ارائه کردند تا جایی که رئیس شورای نگهبان نگرانی خود را از دیدار حسن روحانی با ترامپ بیان کرد و این دیدار را مغایر با نظر رهبر انقلاب، دانست.

همزمان با این موضع‌گیری‌ها، «دونالد ترامپ» در آستانه دیدار با امیر کویت در پاسخ به پرسش یکی از خبرنگاران درباره احتمال دیدار وی با روحانی در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل گفت که هر چیزی امکان ‌پذیر است.

حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، احتمال «دیدار و برخوردن تصادفی» با دونالد ترامپ، همتای آمریکایی خود را رد کرده و گفته بود که شکل گیری چنین ملاقاتی نیاز به برنامه‌ریزی قبلی دارد.

در راهروی سازمان ملل، امانوئل مکرون و بوریس جانسون، رهبران فرانسه و بریتانیا، به روحانی برخوردند و از او خواستند که با دونالد ترامپ ملاقات کند اما این درخواست بی‌پاسخ ماند.

رئیس جمهور در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل با بیان اینکه من به نمایندگی از ملت و کشورم، اعلام می‌کنم که پاسخ ما به مذاکره تحت تحریم، نه است، تاکید کرد: «اگر پاسخ آری می‌خواهید همان طور که رهبر معظم انقلاب اعلام کرده‌اند، تنها راه برای گفت‌وگو، بازگشت به تعهدات است.»

«عبدالرضا فرجی‌راد»، سفیر سابق در اروپا، درباره سفر روحانی به نیویورک نوشت: «سفر رییس جمهوری ایران به نشست امسال مجمع عمومی سازمان ملل زیر فضاسازی شدید مقام‌های سعودی انجام شد که به دلیل حمله پهپادی به تأسیسات نفتی آرامکو جمهوری اسلامی را متهم کرده بودند.  چنانچه به این اتهامات از سوی مقام‌های کشورمان پاسخ مستدل و روشن داده نمی شد، بی تردید فضای تندی در سازمان ملل علیه ایران شکل می‌گرفت اما حضور بهنگام روحانی در سازمان ملل با توجه به مواضعی که در خلال انجام مصاحبه‌ها و سخنرانی خود مطرح کرد، مانع از آن شد که سعودی‌ها به خواسته خود برای اجماع‌سازی علیه ایران دست یابند.»

«محمد مهاجری»، روزنامه‌نگار اصولگرا، نیز در این باره اظهار کرد: «روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل، همان را گفت که باید. دنیا پیام او را فهمید و مهم‌تر اینکه متوجه شد آن سخنان، تنها صدایی است که از مدیریت کلان استراتژیک جمهوری اسلامی برمی‌خیزد.»

ارمنستان؛ عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا

در مهرماه سال 98 حسن روحانی به دعوت همتای خود تهران را به مقصد ارمنستان ترک کرد.

در سفر «حسن روحانی»، رئیس جمهور، به ارمنستان اعلام شد، ایران به عضویت اتحادیه اقتصادی اوراسیا در می‌آید و به این صورت پل ارتباطی ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در زمینه‌های مختلف اقتصادی و تجاری با حضور رئیس‌جمهور و سخنرانی وی در اجلاس سران اتحادیه اقتصادی اوراسیا در ارمنستان شکل گرفته است.

به گفته ظریف، «با ملحق شدن ایران به نشست اتحادیه اقتصادی اوراسیا در ایروان و با تصویب موافقتنامه تجارت ترجیحی توسط کشورهای عضو، پیشرفت‌های مهمی حاصل شد.»

مولفه مهمی که باعث شد ایران به سمت این اتحادیه برود، از یک سو فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌های آمریکا علیه ایران است و از سوی دیگر حضور ایران در اتحادیه، به نوعی شرکت در ائتلافی از کشورها است که تلاش دارند، دلار را از مبادلات ارزی خود حذف کنند.

«مهدی سنایی»، سفیر ایران در روسیه، همزمان با سفر رئیس جمهور روحانی به ارمنستان در یک رشته توییت نوشته بود: «حضور ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا گامی بلند در مسیر توسعه همکاری های منطقه ای و تجاری با همسایگان شمالی و تحقق یکی از اهداف اصلی سیاست های کلان است.  موافقتنامه منطقه تجاری آزاد میان ایران و اوراسیا پس از سه سال مذاکرات فشرده ایران با دبیرخانه این اتحادیه در مسکو حاصل شد.»

مالزی؛ حضور در اجلاس کوالالامپور

«سیاست نگاه به شرق و روابط نزدیک‌تر با کشورهای مهم آسیایی به ویژه مالزی و ژاپن همواره جزو اهداف جمهوری اسلامی ایران است.» این گفته حسن روحانی پیش از عزیمت به مالزی است.  روحانی افزود: «سفر به مالزی و ژاپن بنا به دعوت نخست وزیران دو کشور انجام می‌شود.»

رئیس‌جمهور در سفر به مالزی دیدارهای جداگانه‌ای با ماهاتیر محمد نخست‌وزیر مالزی، رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر و سلطان عبدالله پادشاه مالزی داشت.

سفر روحانی به مالزی و حضور در اجلاس کوالالامپور با محوریت صلح و وحدت مسلمانان، مذاکره با عربستان در راستای کاهش تنش‌ها و رفع اختلافات را قوت بخشید. در این اجلاس که کشورهایی چون ایران، قطر، ترکیه، پاکستان و غیره نیز حضور داشتند در مورد مهم‌ترین چالش‌های کشورهای اسلامی و مسائل تاثیرگذار در جهان اسلام، راهکارهای رفع این چالش‌ها گفتگو کردند.

رئیس‌جمهور در آغاز سفر به مالزی و ژاپن در فرودگاه مهرآباد و در پاسخ به پرسشی درباره اهداف این سفر به خبرنگاران گفت: معتقدیم مسائل منطقه تنها از راه گفت‌وگو حل‌وفصل خواهد شد؛ بنابراین این یک قدم مهم و جدیدی برای دنیای اسلام است با یک ترکیب خاص از کشورهای بسیار مهم و تأثیرگذار در دنیای اسلام که می‌دانیم برخی از این کشورها از لحاظ توسعه‌ای و نظامی و انرژی پیشرفته‌اند و جایگاه خاصی دارند. در مجموع برای این اجلاس جهت دنیای اسلام، اهمیت فراوانی قائل هستیم.

در دیدارهای روحانی و ماهاتیر محمد، بر همکاری در زمینه صنعت و مخصوصا در بخشی از زمینه‌های مهم صنعتی، تاکید شد. همچنین در زمینه مسائل اقتصادی و مالی- بانکی نیز گفتگوهایی صورت گرفت.

در اجلاس کوآلالامپور ۲۰۱۹ پیشنهاد ایران در موضوع اقتصاد دیجیتال و بازار مشترک در این زمینه، ایجاد صندوق مشترک برای فناوری‌های نو و شرکت‌های دانش‌بنیان و همچنین مساله رمز ارزها و همکاری در هوش مصنوعی و امنیت سایبری مطرح شد که این پیشنهادات، مورد توجه حاضران قرار گرفت و سران کشورهای حاضر موافقت کردند که در این راستا، همکاری‌های عملی طراحی و برنامه‌ریزی شود.

ژاپن؛ تقویت روابط اقتصادی و تجار

حسن روحانی، رئیس‌جمهوری، اواخر آذرماه به توکیو پایتخت ژاپن سفر کرد. سفر روحانی به ژاپن در حالی صورت گرفت که از سال 2000 هیچ رئیس‌جمهوری به ژاپن سفر نکرده بود همچنین این مهم در نودمین سالگرد برقراری روابط رسمی دو کشور انجام شد. توافق هسته‌ای، اعزام نیروهای نظامی ژاپن به آب‌های مجاور تنگه هرمز، همکاری در بخش انرژی و تقویت روابط اقتصادی و تجاری از محورهای گفتگو میان مقامات دو کشور بود.

روزنامه «لو فیگارو» به نقل از خبرگزاری فرانسه درباره این سفر نوشت: «ژاپن پیشتر یکی از خریداران اصلی نفت خام ایران بود. این کشور، برای تسلیم شدن مقابل تحریم‌های اقتصادی فراسرزمینی که بار دیگر از سوی آمریکا علیه ایران تحمیل شد، از خرید نفت جمهوری اسلامی منصرف شده است. نخست‌وزیر ژاپن پیش از این تلاش کرده تا پل‌هایی بین این دو رقیب ایجاد کند. آبه شینزو پیش از این تلاش کرده تا پل‌هایی بین دو قدرت رقیب ایجاد کند. به گفته سخنگوی دولت ژاپن، شینزو که در ماه ژوئن با روحانی رئیس جمهوری ایران دیدار کرده بود این اطمینان را داده که توکیو با صبر، به تلاش‌های دیپلماتیکش برای کاهش تنش در خاورمیانه ادامه خواهد داد.»

«کازو او تاکاهاشی» استاد برجسته در دانشگاه «اوپن» ژاپن و کارشناس مسائل سیاسی خاورمیانه گفته، آقای روحانی رئیس جمهوری ایران با سفر خود به ژاپن نشان دهد که ایران نه تنها منزوی نشده که همیشه مورد احترام است و حتی می‌تواند از ژاپن و آمریکا امتیازهایی به دست آورد.

اگر بخشی از سفرهای خارجی حسن روحانی در سال 97 و برای نجات برجام به کشورهای اروپایی صورت گرفت، در سال 98 به غیر از سفر به نیویورک برای سخنرانی در سازمان ملل، باقی سفرهای او در آسیا و در جهت بهره‌بری حداکثری از ظرفیت‌های منطقه و آسیاسی بود.

با این حال نگاه به غرب و استفاده از ظرفیت‌های دیپلماتیک برای تامین منافع ملی از طریق ایجاد رابطه با کشورهای اروپایی نیز فراموش نشد و در این حوزه محمدجواد ظریف بیشترین نقش را ایفا کرد.