بانی نخستین حمله شیمیایی تاریخ؛ ملکه انگلیس یا قیصر آلمان؟

به گزارش گروه روی خط رسانه‌های خبرگزاری برنا؛ معمولاً در بررسی‌های تاریخی وقتی بحث درباره پیدایش و استفاده از سلاح‌های شیمیایی به میان می‌آید، همه کاسه‌ها و کوزه‌ها را سر آلمانی‌ها می‌شکنند. مشهور است که آن‌ها طی جنگ جهانی اول و به طور مشخص روز ۲۵ آوریل ۱۹۱۵ (۶ اردیبهشت ۱۲۹۴)، یعنی دقیقاً ۱۰۵ سال قبل، در حوالی شهر «نیپر» واقع در بلژیک، از گاز سبز رنگ «کلرین» استفاده کردند. این حمله وسیع باعث کشته شدن بیش از پنج هزار نفر شد. بیشتر مقتولان به دلیل نداشتن تجهیزات مناسب برای رویارویی با چنین حملاتی، از بین رفتند. مصدومان این حمله شیمیایی، بیش از ۱۵ هزار نفر بودند و همین آمار، نشان داد که استفاده از سلاح‌های شیمیایی، تا چه حد می‌تواند در کشتار‌های وسیع مؤثر باشد. شکست آلمان در جنگ جهانی اول و دوم، بهانه را به دست متفقین و به ویژه انگلیسی‌ها داد تا روی شواهد تاریخی گذشته، گرد فراموشی بپاشند و فکر شیوع این سلاح‌های مرگبار را، یکسره به ژرمن‌ها نسبت دهند؛ اما وقتی صفحات تاریخ را مرور می‌کنیم، به اطلاعاتی بر می‌خوریم که خلاف این موضوع را نشان می‌دهند.

«فلورانس نایتینگل» بله، «گاز شیمیایی» نه؟!
سال ۱۸۵۳ میلادی (۱۲۳۲ خورشیدی)، در دوران حکومت ملکه ویکتوریا، انگلیس به همراه فرانسه، با روسیه تزاری درگیر شد. کانون این درگیری، شبه جزیره کریمه، جایی در شمال دریای سیاه و جنوب اوکراین امروزی بود. جنگ کریمه از مهرماه ۱۲۳۲ تا بهمن‌ماه ۱۲۳۴ هـ. ش ادامه داشت و به تعبیر برخی از مورخان، نخستین جنگ مدرن تاریخ بود؛ مدرن از این لحاظ که طرفین درگیری، از سلاح‌های جدید و تاکتیک‌های نظامی نوین در نبرد استفاده کردند. انگلیسی‌ها جنگ کریمه را یکی از نقاط قوت تاریخ خود می‌دانند؛ پیروزی در نبرد و البته، حضور «فلورانس نایتینگل»، بنیان‌گذار پرستاری نوین و چهره محبوب پزشکی در اروپا، در میدان نبرد کریمه و کمک وی به زخمی‌های انگلیسی، از جمله دلایل این رویکرد است؛ اما در کریمه اتفاقات دیگری هم روی داد، اتفاقاتی که انگلیسی‌ها خیلی مایل نیستند درباره آن‌ها گفتگو کنند. موضوعی که «اریک کرودی» نویسنده کتاب «Chemical and Biological Warfare» به آن اشاره کرده‌است؛ بریتانیایی‌ها در نیمه دوم قرن نوزدهم، به استفاده از گاز‌های شیمیایی رو آورده بودند؛ آن ها، برای نخستین‌بار در تاریخ جنگ‌های مدرن، تصمیم گرفتند از گاز گوگرد برای مسموم کردن سربازان روسیه تزاری در جبهه کریمه استفاده کنند.

«سواستوپول» و نخستین مصدومان شیمیایی تاریخ
عبور نیرو‌های فرانسوی و انگلیسی از رودخانه کوچک «آلما» در کریمه، یک پیروزی راهبردی محسوب می‌شد. انگلیسی‌ها توانستند زودتر خودشان را به قلعه بسیار مستحکم «سواستوپول» برسانند؛ اما مقاومت روس‌ها باعث شد که محاصره این دژ نظامی ۳۴۹ روز طول بکشد. بالاخره در یکی از روز‌های ابتدایی سال ۱۲۳۴ خورشیدی، نیرو‌های انگلیسی برای نخستین بار سلاح مدرن خود را آزمایش کردند. گوی‌های محتوی گاز گوگرد را به داخل قلعه انداختند. وزش باد هم باعث شد که شتاب گسترش گاز سمی گوگرد، تشدید شود. هر چند غلظت پایین گاز، کشته‌های زیادی روی دست روس‌ها نگذاشت، اما تهوع شدید و بی‌حالی که از عوارض این گاز بود، دفاع قلعه را ضعیف کرد و راه برای ورود نیرو‌های دشمن به دژ مستحکم «سواستوپول» باز شد. در گزارش‌های تاریخی، مانند پژوهش «دبورا بکراش» که با عنوان «جنگ کریمه» انتشار یافت، اشاره‌های محدودی به این اقدام شده است؛ اما نباید تردید داشت که این، نخستین حمله شیمیایی در نبرد‌های مدرن محسوب می‌شود. در واقع انگلیسی‌ها، ۶۰ سال پیش از آلمانی‌ها، بخت خود را در استفاده از سلاح‌های شیمیایی آزموده بودند. طبق گزارش «کرودی»، همین اقدامات بود که سرانجام در سال ۱۲۸۶ هـ. ش (۱۹۰۷ میلادی)، اروپایی‌ها را به فکر امضای یک پروتکل مشترک برای جلوگیری از توسعه سلاح‌های شیمیایی انداخت؛ البته ظاهراً کسی به این توافق احترام نگذاشت، چون هشت سال بعد، حمله بزرگ شیمیایی آلمان با گاز کلرین، در بلژیک اتفاق افتاد.

منبع: خراسان