حقایقی خواندنی از مسجد کوفه

به گزارش برنا؛ مسجد کوفه شاید نخستین بنایی باشد که به هنگام احداث شهر برپا گردید، زیرا هنگامی که سعد بن ابی وقاص این منطقه را برای استقرار دائم سپاهیان مسلمان در نظر گرفت، نخستین اقدام بنای مسجدی برای عبادت مردم بود.

آنان ابتدا نقشه مفصل و جامعی برای بنای مسجد کشیدند و بر آن اساس مسجد را، که محور و مرکز اصلی شهر بود، ساختند. محدوده مسجد را با تیراندازی یک تیرانداز تعیین کردند که در چهار سمت تیر انداخت. دلیل این کار آن بود که می‌خواستند مساحت بسیار زیادی را به مسجد اختصاص دهند به گونه‌ای که همه جنگجویان و ساکنان این منطقه، که به چهل هزار نفر می‌رسیدند، برای ادای نماز در آن جا حضور یابند.

تصویری از مسجد کوفه در سال ۱۹۱۵ میلادی

این مسجد به صورت مربع با دیوار‌های کوتاه ساخته شد که بخش عمده‌ای از آن سقف نداشت. از ابتدای بنا تا سال۴۱ هجری، که زیاد بن ابیه حاکم عراق به توسعه و تجدید بنای آن پرداخت، تغییری در مسجد ایجاد نشد. در این دوران، دیوار‌های مسجد مستحکم‌تر و مرتفع‌تر شد و مقداری هم بر وسعت آن افزودند، مقصوره و محرابی برای آن ساختند و کف آن را با ریگ پوشاندند.

در دوره‌های مختلف، همواره، تعمیرات و بازسازی‌هایی در این مسجد انجام گرفت و اندکی نیز بر مساحت آن افزوده شد. بنای فعلی مسجد مساحتی بالغ برچهل هزار مترمربع است که ضلع‌های آن به ترتیب ۱۱۰ ـ ۱۱۶ ـ ۱۰۹ و ۱۱۶ متر طول دارد و در سه طرف مسجد حجره‌هایی برای زائران ساخته شده است. ساختمان مسجد شمالی ـ جنوبی است و حدود ۲۱ درجه به سمت قبله، یعنی به سوی غرب، انحراف دارد.

درب‌های مسجد:

از هنگام بنای مسجد، درب‌های متعددی برای آن ساخته اند:

۱- باب السدّه. امام علی (علیه السلام) از آن درب وارد مسجد می‌شدند.

۲- باب کِنْده. در سمت غرب.

۳- باب الانماط. به محاذات باب الفیل.

۴- باب الفیل یا باب الثعبان. در سمت شمال، که امروزه تنها دربی است که از آن دوران مانده است. در کنار باب الفیل مناره مسجد قرار دارد.

۵- باب الرحمه

تعلیم و تربیت در مسجد کوفه:

مسجد کوفه از همان ابتدای تاسیس، یکی از مراکز فرهنگی شهر به شمار می‌رفت. هنگامی که امام علی (ع) در سال (۳۶ ه – ق) وارد کوفه شد، ابتدا به مسجد کوفه رفت و در آنجا برای مردم سخنرانی کرد. امام پس از استقرار

در کوفه، در مسجد کوفه تفسیر قرآن و علوم دیگر درس می‌داد. شاکردان زیادی همچون کمیل بن زیاد و ابن عباس نیز نیز از محضر ایشان استفاده می‌کردند.

محراب و مقام‌های مسجد کوفه:

-محراب امیرالمؤمنین (ع):

محراب مسجد کوفه، محلی است که با شمشیر جهل و ستم و ناجوانمردانه بر فرق مبارک امام علی (ع) چنان ضربه‌ای زده شد که منجر به شهادت آن امام همام گردید. محراب فوق موقعیتی خاص در داخل مسجد دارد. کسانی که وارد این مسجد می‌شوند قبل از هرچیز، به جستجوی مکان عبادت و شهادت امام علی علیه السلام برمی آیند. این محراب در کنار شش محراب دیگر در داخل مسجد مورد توجه زائران است. محراب امیر المؤمنین، که آن را اخیراً بازسازی کرده اند، در دیواره جنوبی شبستان قرار دارد. امروزه محفظه آن با دربی که بر روی آن نصب است و عنوان “هذا محراب امیرالمؤمنین” بر بالای آن به چشم می‌خورد، مسدود می‌باشد.

این محراب سمت دیوار قبله قرار دارد.

-محراب و مقام امام زین العابدین (ع):

محل عبادت و نماز امام سجاد (ع) بوده است. این محراب در داخل صحن، کنار سایر مقام‌ها و محراب ها، قرار دارد.

-محراب امام صادق (ع):

مکان حضور و نماز امام صادق (ع)، واقع در صحن مسجداست.

-مقام خضر:

مکان نماز و حضور حضرت خضر نبی (ع).

-دکه المعراج

-مقام ابراهیم (ع)

-مقام جبرئیل (ع)

-سفینه نوح

-دکه القضاء:

این سکو به صورت مربع است و در شمال شرقی مسجد قرار دارد. این جا محل حضور امام علی (ع) برای قضاوت بین مردم بود و آن حضرت، در مواردی خاص، روی آن می‌نشستند و به قضاوت می‌پرداختند.

-بیت الطشت:

محل وقوع یکی از کرامت‌های امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) است. بیت الطشت سردابی دارد که با دو پلکان به پایین آن راه است. برخی از اهل ریاضت در آن سرداب به سرمی بردند.

– مقام حضرت آدم

به نظر می‌رسد این مقام‌ها در جای ستون‌های مسجد واقع شده اند.

مقابر جوار مسجد کوفه

مسلم بن عقیل:

قبر مسلم بن عقیل، نماینده و سفیر امام حسین (ع) به کوفه، سمت شرق مسجد کوفه، کنار دار الاماره و متصل به دیوار مسجد کوفه قرار دارد. نخستین کسی که برفراز قبر او بنایی به پا کرد مختار بن ابی عبیده ثقفی بود.

در ۳۶۸ ق و در زمان آل بویه، عضد الدوله نیز آن را توسعه داد. سلطان اویس جلایری در ۷۶۷ ق و پادشاهان صفوی در ۱۰۵۵ق و پادشاهان قاجار در ۱۲۳۲ ق تعمیراتی در آن انجام دادند. از دیگر کسانی که این مزار را بازسازی کردند باید از شیخ محمد حسین معروف به صاحب جواهر یاد کرد که در ۱۲۶۳ ق با مبالغی که سلطان لکنو از هند برای این کار اختصاص داد به تعمیر گسترده آن پرداخت. او ضریحی برفراز قبر مسلم نصب کرد.

در نزدیکی آن، قبر‌های عاتکه و سکینه، دختران امام حسین (ع)، قرار دارند.

در سال‌های اخیر به همت آیت الله حکیم و جمعی از نیکوکاران بنای جدیدی شامل حرم و رواق ساخته شد.

هانی بن عروه:

هانی بن عروه از یاران امام علی (ع) است که در جنگ‌های عصر آن امام حضور داشت و از پناه دهندگان مسلم بن عقیل بود در سال شصت هجری به همراه مسلم به دست عبیدالله بن زیاد به شهادت رسید. قبر این یار فداکار حسین (ع) در نزدیکی حرم مسلم ابن عقیل قرار دارد که هر دو دارای یک صحن و تاریخ بنای مشترک هستند. ضریح قبر هانی را مسلمانان هندی برای آن ساخته اند. گنبد بزرگی نیز با کاشی‌های آبی برفراز آن قرار دارد.

مختار بن ابی عبیده ثقفی:

در سمت قبله، متصل به مسجد، بقعه و مزار مختار بن ابی عبیده ثقفی است که موفق شد انتقام خون شهیدان کربلا را از سپاه عبیدالله بن زیاد بگیرد و کوفه را برای مدتی تحت تصرف خود در آورد.

مزار مختار در حرم مسلم بن عقیل واقع شده و هر دو بنای مشترکی دارند. ضریحی از چوب روی قبر مختار نصب شده و پنجره‌ای در زاویه شرقی به دیوار مسجد کوفه (سمت جنوب) باز می‌شود. قطعه سنگی از قرن دوم هجری به خط کوفی دارد که روی آن نوشته اند: “هذا قبر مختار بن ابی عبیده الثقفی الآخذ بثارات الحسین”.

ابن بطوطه جهان گرد معروف قرن هشتم هجری گوید: “در سمت غرب قبرستان کوفه، در نزدیکی قبر مختار، در مکانی چیزی به رنگ سیاه تند در زمینه سفیدی توجه مرا جلب کرد که مردم می‌گفتند این جا قبر ابن ملجم ملعون است و مردم کوفه همه ساله هیزم فراوان به آن جا می‌برند و هفت روز آتش بر گور او می‌افروزند”.

در بیرون از محوطه مسجد کوفه مزار جناب خدیجه دختر امام علی (ع) و خواهر حضرت عباس (ع) واقع می‌باشد.