آئین همسایه‌داری در سریال خلاقانه دهه ۷۰

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، عاملی که سریال «همسران» را به یک پدیده در تلویزیون بدل می سازد، در مرتبه اول، خلاقیت و بدعت های هوشمندانه سازندگانش بیژن بیرنگ و مرحوم مسعود رسام است. این زوج هنری در یک لوکیشن محدود و تنها با چهار بازیگر ثابت، نه فقط یک مجموعه نمایشی جذاب و ماندگار را خلق کردند که سبکی جدید را بنا نهادند در ساخت سریال های موسوم به آپارتمانی. در همسران، فانتزی و رئال با هم ممزوج شده و ترکیبی دلپسند را ایجاد کرده است. از بدعت های هوشمندانه و مبارک همسران، یکی این که تصویری جدید از روابط خانوادگی و زن و شوهری ارائه می دهد که در زمان خود (سال 1373) بسیار ساختارشکنانه و البته جذاب است. به تعبیر بهتر، زوج های میانسال و جوان همسران به شدت واقعی هستند؛ نه آن چنان که در برخی از سریال های تلویزیون قابل رویت است مثبت و به قول معروف «همه چیز آرومه، من چقدر خوشبختم» و نه بسان برخی دیگر از آثار نمایشی، همیشه در حال دعوا و خوردن قرص اعصاب و آرامبخش. کمال و مهین و علی و مریم به عنوان دو زوج میانسال و جوان اصل سریال همسران، واقعی هستند و ملموس؛ صمیمی هستند و پر از محبت و این صمیمیت و مودت در گفتار و رفتار متبلور است و منعکس. در عین حال، خرده چالش های زناشویی را هم دارند؛ دعوا می کنند، سر به سر هم می گذارند، حتی لج یکدیگر را درمی آورند؛ در نهایت اما، اکسیر عشق می چربد بر همه اختلاف سلایق و عقاید.

سریال همسران به شدت نهادی مقدس به نام خانواده را محترم می شمرد و تکریم می کند، بدون آن که به شعارزدگی مبتلا شود و دل مخاطب را بزند. تمام شیطنت های کمال و علی و تلافی کردن های مهین و مریم در چهارچوب خانواده است و از آن بیرون نمی زند.

از آن سو، همسران به دنبال یک فرهنگ سازی دیگر نیز هست اما در قالب و شمایلی جدید و مبتکرانه. سریال همسران در زندگی امروز آپارتمان نشینی که شاید دیگر کسی همسایه بغل دستی اش را هم نشناسد، درصدد است تا به مخاطبان خود آیین همسایه داری را بیاموزد و بگوید که با وجود همه گرفتاری ها و عسرت های زندگی، باید هوای همسایه را داشت و از باب احسان بر او وارد شد که البته سفارش دین مبین نیز همین است.

بیژن بیرنگ و مسعود رسام کوشیده اند تا با استفاده از قصه های خلاقانه و بدیع، طراحی کاراکترهای واقعی، خلق روابط حقیقی به فانتزی آمیخته، چیدمان اتفاقاتی متناسب با فضای محدود آپارتمانی، بهره گیری توامان از کمدی موقعیت و کلام در حد مقدورات و هدایت درست و مبتکرانه بازیگران و ساختارشکنی های هوشمندانه و هدفمند، طرحی نو در سیر سریال سازی موسوم به آپارتمانی را در تلویزیون دراندازند که موفق هم شده اند، بی گمان. نشانه اش هم اقبال فوق العاده بینندگان به سریال در پخش اول از شبکه دو و استقبال های مکرر در بازپخش های دیگر شبکه ها و از جمله همین آخری، شبکه آی فیلم.

سریال همسران در سال های ابتدایی دهه 70 آن چنان در جذب مخاطب موفق است که بسیاری از کارگردانان را ترغیب و تهییج می کند که در سال های بعد، مجموعه هایی مشابه را جلوی دوربین ببرند، که البته هیچ کدام نمی توانند موفقیت های سلف خود را تکرار کنند.

سازندگان همسران ترکیبی هوشمندانه را برای انتخاب چهار بازیگر اصلی سریال خود برگزیده اند؛ استفاده از دو چهره مجرب و شناخته شده (فردوس کاویانی و مهرانه مهین ترابی) برای ایفای نقش زوج میانسال و دو هنرپیشه ناشناخته اما مستعد (فرهاد جم و الهام پاوه نژاد) برای نقش آفرینی در قالب زوج جوان. این ترکیب به خوبی جواب داده و بازیگران به شدت در نقش هایشان جاافتاده اند. فردوس کاویانی در شمایل کاراکتر «کمال لطفی» یکی از بهترین و خاطره انگیزترین بازی های دوران بازیگری اش را به نمایش می گذارد و البته بخش عمده ای از بار کمیک سریال همسران را به تنهایی بر دوش می کشد. فاکتوری که سال ها بعد و با انتشار عکس های درهم شکسته فردوس کاویانی، جامعه را در یک بهت و تاسف عمیق فرو می برد، همین ماندگاری بازی اکتیو و پرطراوت او در سریال همسران در خاطره جمعی مردم است. فرهاد جم و الهام پاوه نژاد هم که استارت بازیگری شان در تلویزیون را با همسران می زنند، با وجود گذشت بیش از دو دهه و بازی در مجموعه ها و نقش های متعدد دیگر، همچنان با کاراکترهای علی و مریم در میان افکار عمومی شناخته می شوند و به تعبیر بهتر و دقیق تر، هنوز زیر سایه آن نقش ها قرار دارند. عاملی که شاید در بازیگری باید نگاهی آسیب شناسانه به آن داشت، اما گواه می دهد به ماندگاری و خاطره سازی سریال همسران.

سریال همسران گواه این مدعی است که با حداقل امکانات هم می توان مجموعه نمایشی خوب ساخت، به شرطی که پای خلاقیت و تعهد در کار باشد. بیژن بیرنگ در مقام نویسنده سریال همسران، می خواهد با ادبیاتی نو، گفتمانی جدید را درباره زندگی مشترک و مسائل و تبعات برآمده از آن مطرح کند و در این مسیر، توفیق نسبی عایدش می شود.

سریال همسران حالا به یکی از نوستالژی های ایرانیان در چند دهه اخیر تبدیل شده است و چه گزینه ای بهتر از این اثر نمایشی جذاب برای پخش از شبکه خاطره ساز آی فیلم. اگر هنوز طالب تماشای ماجراهای کمال و مهین و علی و مریم هستید سریال همسران را از شبکه آی فیلم از دست ندهید.