بایدها و نبایدهای برنامه های کودک روی میز نقد

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، در آستانه روز جهانی کودک اداره کل روابط عمومی رسانه ملی سومین نشست نقد هفتگی خود را به آسیب شناسی برنامه‌های کودک و نوجوان اختصاص داد.

این نشست با عنوان نقد و بررسی «برنامه‌های کودکان و نوجوانان در آینه رسانه ملی» میزبان مقصود نعیمی ذاکر مدیر پیشکسوت حوزه کودک، برنامه‌سازانی همچون علی‌اکبر ذاکری، تهیه کننده «خاله شادونه»، مجید قناد، مجری و تهیه کننده، فاطمه شیرازی مقدم، تهیه کننده «رنگین کمان» و آرزو جعفری، روانشناس بود.

در این نشست که آذرمیدخت آذرهوش، مدیر گروه کودک و نوجوان شبکه دو هم از طریق ارتباط اینترنتی در آن حضور داشت، به موضوعات مهمی در حوزه کودک و نوجوان پرداخته شد؛ اما جای خالی مدیران شبکه پویا در این نشست مشهود بود که با وجود دعوت اداره کل روابط عمومی، در این جلسه حضور پیدا نکردند.

رقابت سخت قهرمان‌های ایرانی و خارجی برای دلبری کودکانه

آذرمیدخت آذرهوش، مدیر گروه کودک و نوجوان شبکه دو در پاسخ به اولین سوال که چرا کودکان ایرانی همچنان شخصیت‌های محبوب کارتونی‌شان را از آثار خارجی انتخاب می‌کنند و شخصیت‌های ایرانی نتوانسته‌اند جایگزین مناسبی باشند؟ گفت: این موضوع از جنبه‌های مختلف قابل بحث است، اما مهم‌ترین بخش آن به دسترسی آسان مربوط می‌شود. ما در برنامه‌سازی بی‌نیاز از منابع خارجی نیستیم، می‌توانیم آثار موفق خارجی را ببینیم، اما به شکلی دیگر آن را طراحی و پیام‌ها را به بچه‌ها منتقل کنیم.

وی افزود: آنچه در این میان اهمیت دارد، رقابت سختی است که میان شخصیت‌های ایرانی با شخصیت‌های خارجی شکل می‌گیرد و در این رقابت نابرابر ما کم می‌آوریم، چرا که حرف اول را بودجه می‌زند.

به گفته آذرهوش، رسانه ملی نمی‌خواهد در حوزه کودک به حامی مالی وابسته باشد، چرا که سازمان هم با ورود شرکت‌های تجاری به برنامه‌های کودک موافق نیست و بنابراین با محدودیت‌هایی برای تولید مواجه می‌شود.

حضور همه عوامل در جلسه برآورد

مجید قناد، تولیدکننده پیشکسوت حوزه کودک در این جلسه با تأکید بر اینکه کودکان قدرت تصمیم‌گیری ندارند و خوراک فکری‌شان را رسانه می‌دهد، از این رو نباید نقش نویسنده، تهیه‌کننده و حتی طراح دکور را در برنامه‌های تولیدی کودک نادیده گرفت، گفت: در دهه شصت وقتی قرار بود برای یک برنامه برآورد بودجه شود، همه عوامل حضور داشتند. از صحنه‌آرا و صدابردار تا نویسنده و نورپرداز تا با در نظرگرفتن همه جوانب و شرایط آن اثر به تولید برسد. پس از پایان پخش آن اثر هم جلسات نقد و ارزیابی برپا می‌شد و مطلوبیت یا نامطلوبیت آن ارزیابی می‌شد.

جای خالی تیپ‌سازی

مقصود نعیمی ذاکر، مدیر پیشکسوت حوزه کودک نیز با اشاره به اهمیت تیپ‌سازی در برنامه‌های کودک گفت: شخصیت‌های کارتونی با ممارست در ذهن کودکان ماندگار می‌شوند. به طور مثال شخصیت مردعنکبوتی برآورنده همه آرزو‌ها و آمال کودکانی است که روزی می‌خواهند قوی‌ترین باشند. این شخصیت ماحصل فکر و تجربه گروهی است که جزئیات اثر هم برایشان مهم است.

وی با طرح این پرسش که چند شخصیت تأثیرگذار ایرانی را توانسته‌ایم در این سال‌ها خلق کنیم تا فرزندانمان به آن تکیه کنند و دوستش داشته باشند؟ گفت: متأسفانه ما دنبال تیپ‌سازی نرفتیم و از شخصیت‌هایی هم که این قابلیت را داشتند، حمایت نکردیم.

لزوم تجاری سازی

فاطمه شیرازی مقدم، تهیه‌کننده «رنگین‌کمان» هم با اشاره به وجود خط قرمز‌های فراوان در تولیدات کودک گفت: ما نه تنها در تولیدات خودمان، بلکه در انتخاب آثار خارجی هم دچار محدودیت هستیم و دستمان بسته است.

وی افزود: ما فرصت تجاری‌سازی را از دست داد‌ه‌ایم، در حالی که می‌توانستیم شخصیت‌های محبوب ایرانی مانند زی‌زی‌گولو، سنجد و... را روی کالا‌های مورد نیاز بچه‌ها بیاوریم و یا آثار ایرانی را تبلیغ کنیم؛ ولی به دلیل نبود اعتماد از سوی شرکت‌های ایرانی برای بازگشت سرمایه، هیچگاه وارد این روند نشدیم.

به گفته این تهیه کننده، برای ماندگار شدن شخصیت‌های ایرانی باید از قواعد مرسوم در جهان پیروی کنیم و راه‌های تجاری‌سازی را بیاموزیم، اما نگاه برخی مدیران همواره مقطعی بوده و برنامه طولانی‌مدت برای ثبت یک شخصیت ایرانی نداشتند.

جای خالی پیشکسوتان تولید

علی اکبر ذاکری، تهیه کننده «فرزندان ایران» هم که این روز‌ها روی آنتن شبکه جهانی جام‌جم می‌رود، با اشاره به تفاوت برنامه‌سازی در سه دهه گذشته با زمان حال گفت: اکنون برخی برنامه‌ها به اسم جوانگرایی به دست نیرو‌های کم‌تجربه سپرده می‌شود؛ در حالی که تلویزیون تهیه‌کننده‌های باتجربه و متخصصی همچون سوسن کرامتی، ژاله موقر، مهناز آذین، پروین شمشکی، گیتی فرشفاهی و... دارد؛ این دوستان الان باید در شبکه‌های کودک و نوجوان به عنوان پشتوانه شبکه‌ها حضور داشته باشند، ولی هیچ کدام از آن‌ها مشغول به کار نیستند.

ذاکری با اشاره به قابلیت برخی از شخصیت‌های کودک به الگو شدن در ذهن بچه‌ها متذکر شد: ما برای خلق شخصیت‌هایی همچون زی‌زی‌گولو، هادی و هدی، چیه و چرا، سنجد و... زحمت کشیدیم، اما اکنون همه این‌ها به آرشیو رفته‌اند.

وی با بیان اینکه در جلسه با مدیران شبکه کودک و امید این پرسش را طرح کرده است که با توجه به تخصصی بودن این شبکه‌ها برند و شخصیت ماندگار در طول این سال‌ها چه کسانی و چه شخصیت‌های عروسکی یا کارتونی بوده است؟ گفت: باید این انتظار را از شبکه‌های تخصصی داشت که خود را بی‌نیاز از تجربه برنامه‌سازی ندانند و باید پاسخگوی خلق شخصیت‌های ماندگار برای کودکان این سرزمین باشند.

برآورد اندک در کار‌های کودک

در ادامه این نشست، آذرهوش با نگاه آسیب‌شناسی به شخصیت‌های کارتونی خارجی گفت: آثار انیمیشن خارجی با مضامین متفاوت و غالباً همان مضامینی که در ساخت برنامه‌های وطنی بدآموزی خوانده می‌شود، تولید می‌شوند و اتفاقاً بچه‌ها هم به شکل قابل توجهی از این گونه برنامه‌ها استقبال می‌کنند؛ در حالی که ما در خلق شخصیت‌های ماندگارمان از هر نوع خشونت پرهیز می‌کنیم.

وی با دشوار خواندن فضای اقتصادی کنونی برای برنامه‌سازان کودک متذکر شد: در گذشته گروه‌های برنامه‌ساز برآورد معین داشتند و یک حداقلی برای هر برنامه درنظر گرفته می‌شد، اما اکنون با بودجه اندکی که به گروه کودک و نوجوان داده می‌شود، کمتر تهیه‌کننده‌ای حاضر به تولید است و پیشکسوتان این عرصه نیز حوصله درگیری‌های مالی را ندارند.

فقر ملودی و ترانه در آثار کودک

مجید قناد با تأیید صحبت‌های نعیمی ذاکر در استفاده از نیرو‌های مجرب و پیشکسوت کودک و نوجوان گفت: من با بیش از ۲۰ مدیر گروه کودک کار کرده‌ام و همواره از آن‌ها آموخته‌ام. امروز هم انتظار دارم از این تجربیات من که با هزینه رسانه ملی به دست آمده است، استفاده کنم و برنامه بسازم. شاهد بوده‌ام که همان بودجه‌ای را که به نیروی بی‌تجربه می‌دهند، به ما نمی‌دهند؛ گویی کودکان به ما نیازی ندارند.

این تهیه کننده پیشکسوت با اشاره به نیاز کودکان به سرود و شعر‌های آهنگین و ملودی‌های کودکانه بیان کرد: ماندگارترین آهنگ‌های باکلام کودکانه در دهه شصت مانده است و در این مدت هیچ تهیه‌کننده یا مدیری دغدغه تولید ملودی برای کودکان نداشته است. از این رو ما با فقر ملودی و موسیقی کودک در تلویزیون روبرو هستیم؛ چرا که در بودجه برنامه برآورد مناسبی برای این امر اختصاص داده نمی‌شود.

اهمیت حضور پیشکسوتان در کنار جوانان

در ادامه نعیمی ذاکر با اظهار امیدواری از برگزاری این جلسات نقد و تداوم آن‌ها گفت: اگر واقعا برای مدیران آینده این کشور نگرانیم، باید به کودکانمان خوراک مناسب بدهیم. این خوراک می‌تواند از سینما هم به تلویزیون بیاید و یا از تلویزیون به سینما برود؛ چنانچه نمونه‌های موفقی داشته‌ایم و سال‌های سال برگزیدگان جشنواره‌های کودک و نوجوان که در اصفهان برگزار می‌شد، آثار ساخت صداوسیما بوده است.

وی با طرح این سؤال که مگر در انتخاب اساتید دانشگاه یا مراجع دینی سراغ جوانان و نیرو‌های کم تجربه می‌روند؟ گفت: حوزه‌های نظری و اندیشه ورزی جای جوانان ناپخته نیست؛ ما به این تفکر در ریل‌گذاری سازمان احتیاج داریم که برای بخش‌های تولیدی باید از تجربه بزرگان استفاده کرد. این حرف به معنی اهمیت ندادن به جوانان نیست، اتفاقا مسیر درست برای بارور شدن و تربیت نیرو‌های تازه نفسی است که باید در طول زمان یاد بگیرند، تجربه کسب کنند و پخته شوند.

نعیمی ذاکر با اشاره به روند ورود خودش به سازمان گفت: چند دهه قبل برای ورود به عرصه تولید باید این مسیر را پلکانی طی می‌کردیم و با آموزش و مطالعه تاروپود برنامه‌سازی برای کودکان را درک می‌کردیم. چنانچه من و تک‌تک تهیه کننده‌های دیروزی بدون ادعا کارمان را از دستیاری شروع کردیم. نیاز کودک را شناختیم و در این حرفه خواندیم و تحصیل کردیم تا امروز بتوانیم در جایگاه نقد دلسوزانه حرفمان را بزنیم.

وی با اشاره به ضرورت شناخت نیاز کودک تأکید کرد: به طور مثال هنوز شیرین‌ترین آهنگ‌ها و ترانه‌های کودکی مربوط به «علی کوچولو»، «خونه مادربزرگه» و... است. شناخت کودک به ما می‌گوید یکی از نیاز‌های او ترانه‌های کودکی، لالایی و یا ملودی‌هایی است که او نیاز دارد. وقتی این بخش را نادیده می‌گیریم یعنی کودک را به سمت آثار غیرایرانی سوق داده‌ایم. آیا شبکه‌های تخصصی کودک و نوجوان تا به حال به این نیاز کودک توجه کرده‌اند؟

این مدیر پیشکسوت با اشاره به سختی‌های کار در دهه شصت و بعد از آن گفت: همه مسائل را نمی‌شود به بودجه ربط داد. آیا راه‌اندازی همیار پلیس برای آموزش قوانین راهنمایی و رانندگی و کاهش تصادفات یا استفاده از بابا برقی برای صرفه‌جویی در مصرف برق نیاز به بودجه خاصی داشت؟ ما توانستیم با کمک شخصیت سنجد موضوع قطره فلج اطفال را جا بیندازیم و ۹۵ درصد این بیماری در ایران ریشه کن شد. یا با کمک عروسک گل گندم به کودکان آموزش دادیم که کمتر دور ریز نان داشته باشند و با این شخصیت مشکل چرخه نان خشک و آسیب‌های پزشکی‌اش را تا حد زیادی حل کردیم.

به گفته نعیمی ذاکر آنچه در این موضوعات اهمیت داشت، موقعیت سنجی و خلق شخصیت‌های مؤثر بود. چیزی که امروز شبکه‌ها با بودجه‌هایی که دارند، آن را نادیده گرفته‌اند.

انتخاب زبان متناسب با گروه سنی

آرزو جعفری، روانشناس کودک نیز بر لزوم رعایت زبان معیار در برنامه‌های کودک تاکید کرد و گفت: بچه‌ها با وجود کوچکی، آدم‌های بزرگی هستند و برای ارتباط با آن‌ها باید حرفشان را بفهمیم و به یک زبان مشترک با آن‌ها برسیم.

وی درباره مشکلات تولید برای کودکان و نوجوانان گفت: در خیلی از مواقع باید از خودتان بگذرید و کوتاه بیایید تا بتوانید با کودکان ارتباط برقرار کنید. شاید زیبایی کار در همان کوچک ماندن در عین بزرگ شدن است. باید به زبان آن‌ها با خودشان صحبت کنیم.

جعفری رعایت برنامه‌سازی برای گروه‌های سنی را مهم دانست و متذکر شد: قدرت پردازش و تجزیه و تحلیل درست اطلاعات در گروه‌های سنی خردسال، کودک و نوجوان متفاوت است و برنامه‌ساز باید در انتخاب زبان برنامه و حتی مجریان از گروه‌های متناسب با سن آن‌ها استفاده کند.

اهمیت گفتار مناسب

شیرازی مقدم نیز با تأکید بر اهمیت به کار بردن کلمات درست و پرهیز از تغییر لحن در برنامه‌های کودک گفت: حضور نویسنده‌ای با تجربه و آشنا به زبان کودک در برنامه‌های این گروه سنی کمک می‌کند ما شاهد خطا‌های فاحش زبانی نباشیم. مسلما پسر ۸ ساله برای خوشامدگویی به مهمان از لفظ «صفا آوردید» استفاده نمی‌کند. پس رسانه هم نباید زبان او را تغییر دهد.

وی افزود: ما می‌توانیم کودکانمان را با زبان فاخر فارسی آشنا کنیم، می‌توانیم بچه‌ها را با مطالعه مأنوس کنیم و ارتباط برقرار کردن با دنیای اطراف را به آن‌ها بیاموزیم. قصه‌ها، مثل‌ها و ادبیات فارسی می‌تواند کودکان و نوجوانان را با ارزش‌های اخلاقی و باور‌های شرقی‌مان آشنا کند.

ریل‌گذاری مناسب برای کودکان

ذاکری با اشاره به اهمیت محتوا در تولیدات کودک و نوجوان گفت: گاهی اشکال کار در انتخاب ساختار و نوع انتقال پیام است. به همین دلیل کودک با ندیدن جذابیت، شبکه را عوض می‌کند و یا سراغ رسانه دیگری می‌رود. پس باز هم پای نویسنده قوی، انتخاب درست مجری یا دکور مناسب به موضوع باز می‌شود و سررشته همه این‌ها به استفاده از نیرو‌های مجرب وصل می‌شود.

وی با اشاره به اهمیت ریل‌گذاری درست در حوزه کودک و نوجوان متذکر شد: اساس این نگاه به تبیین سیاست‌های درست در حوزه کودک برمی‌گردد و اینکه وقتی ما صاحب دو شبکه تخصصی کودک و نوجوان هستیم، چرا باید دستمان خالی از خلاقیت و جذب مخاطب باشد.

تقسیم عادلانه آرشیو محتوا

مدیر گروه کودک و نوجوان شبکه دو نیز با تأکید بر وجود اتاق فکر در این شبکه و ارزیابی دقیق برنامه‌ها توسط کارشناسان گفت: متاسفانه دسترسی یکسان به همه تولیدکنندگان حوزه کودک داده نشده‌است و همچنان که بودجه‌ای به شبکه دو برای خرید تولیدات خارجی اختصاص داده نشده، ما از بسیاری جهات دچار فقر امکانات هستیم.

آذرهوش افزود: برای مثال، نباید اینگونه باشد که خرید برنامه‌های خارجی در انحصار شبکه کودک باشد و آثار کاملا بلوکه شود و امکان دسترسی شبکه‌های دیگر از آن سلب شود. از همین جا اعلام می‌کنم آرشیو کودک شبکه دو بر روی همه دیگر شبکه‌ها باز است و می‌توانند از آن بهره‌برداری بهینه کنند.

وی در پایان تأکید کرد: باید راهکاری اندیشیده شود تا همه برنامه‌سازان کودک از این فرصت و آثار خریداری‌شده برای سازمان بهره‌مند شوند.