پل قدیم خرمشهر ثبت ملی شد

به گزارش خبرنگار برنا از آبادان، خرمشهر در محل تلاقی دو رودخانه بزرگ اروندرود و کارون واقع شده است. کانال عضدی که اکنون به صورت یک آبراه طبیعی است شهر را به دو تکه کاملا مجزای شمالی و جنوبی تقسیم کرده و توسط دو پل ارتباطی مهم این دو قسمت به یکدیگر وصل می شوند. بررسی پیشینه تاریخی شهر نشان می دهد که خرمشهر سابقه سکونتگاهی دیرینه داشته و نسبت به آبادان دارای قدمت بیشتری بوده و عمده دلایل آن نیز موقعیت نسبی شهر در ساحل رودخانه اروند و ارتباط آن با بصره و آب های خلیج فارس است.

بخش عمده شهر در نیمه شمالی آن و در شمال کانال عضدی است. این شهر از سمت شمال بوسیله اراضی هموار نسبتا بایر محدود شده است. از جنوب شهر آبادان آن را محدود ساخته است. از سمت غرب رودخانه اروند به عنوان مرز طبیعی و سیاسی آنرا محدود ساخته و از کشور عراق جدا شده است. شرق و شمال شرق شهر اراضی بایر و رودخانه کارون قرار گرفته و جنوب شرقی آن را نخلستان های وسیع و کانال های آبیاری که با جزر و مد آب خالی و پر می شود شهر را محدود ساخته اند.

خرمشهر به وسعت تقریبی ۳۲۷۴ /۶۸ هکتار در عرض های جغرافیایی پایین واقع شده که پنج دقیقه عرض جغرافیایی درازا(حدود ۹۲۵۰ متر) و پنج دقیقه طول جغرافیایی پهنا(حدود ۸۰۰۰ متر) دارد.

پل آزادی(پل قدیم خرمشهر) بر روی کانال تاریخی عضدی(رشته‌ای از رود کارون) در جنوب خرمشهر و در امتداد بلوار عشایر و فلکه‌ی فرمانداری قرار گرفته است.

 پل قدیم که نخستین پل خرمشهر است و بعد از جنگ ایران و عراق به پل آزادی معروف شد در سال ۱۳۳۸ ه.ش. مصادف با ۱۹۶۰ م. بر روی کانال دستکند عضدی(شاخه ای از رودخانه کارون) برای ارتباط با جنوب خرمشهر و شهرستان آبادان احداث شده است.

سازه‌ای ۶۱ ساله و خاطره انگیز برای رزمندگان اسلام، که با وارد کردن زخمی بر کالبد آن، فرشته ی نجات آبادان از اشغال توسط دشمن در جنگ تحمیلی شد.

پیش‌ از احداث این پل مردم خرمشهر برای ارتباطات و انجام امور روزمره، با بلم یا قایق چوبی و شناورها از طریق کانال تاریخی عضدی(شاخه ای دستکند از رود کارون) خود را به دو قسمت شمالی و جنوبی خرمشهر می‌رساندند.

آخرین نقطه مقاومت کوچه به کوچه و خانه به خانه خرمشهر در ۴۵ روز نخست آغاز جنگ تحمیلی پل آزادی خرمشهر یا همان پل قدیم است که سرانجام اواخر سال ۱۳۵۹ه.ش. در عملیاتی شبانه و با کارگذاری مواد منفجره توسط ارتش بعث عراق نیمی از پل تخریب شد تا نیروهای ایران نتوانند برای مبارزه با عراقی ها به خرمشهر وارد شوند اما در عین حال با تخریب پل از ورود نیروهای بعثی به بخش جنوبی خرمشهر و آبادان نیز جلوگیری شده و در واقع این پل فرشته نجات آبادان از اشغال بوده است.

پل آزادی(قدیم) خرمشهر که آخرین سنگر مقاومت رزمندگان قبل از اشغال خرمشهر بوده، تنها پلی است که در کشور سه بار در ارتباط با آن تمبر یادبود چاپ شده است. همچنین این سازه یکی از مهمترین مکان خاطره‌ها و رویدادهای شهر خرمشهر محسوب می‌شود.

این پل ارزشمند ۶۱۶ متر طول و هشت متر عرض دارد که ابتدای جنگ تحمیلی یکی از مسیرهای استراتژیک و مهم برای رزمندگان مقاومت ۴۵ روزه ی خرمشهر به شمار می‌آمد.

دو طرف پل در ابتدا و انتهای آن پله‌ای برای تردد عابر پیاده تعبیه شده است. بین پله‌ی دو طرف بر روی پل پیاده رویی به عرض ۱.۲۰ قرار دارد که عابرین و گردشگران می‌توانند برای تماشای منظره‌ی زیبای کانال عضدی و حرکت لنج‌ها و قایق‌ها از آن استفاده ‌نمایند.

از سومین روز هجوم دشمن که عراق جاده خرمشهر _ اهواز را قطع کرد، تنها راه پشتیبانی مدافعان در مقاومت ۴۵ روزه، همین پل بود و دشمن از همان ابتدا درصدد بود با اجرای آتش روی آن، امکان تردد از این پل را غیر ممکن سازد. سرانجام در تاریخ سوم آبان ماه ۵۹ با تسلط دشمن بر پل خرمشهر، نیروهای بعثی با استفاده از مواد منفجره این پل را منفجر کردند تا ارتباط آبادان و کمک‌ها و پشتیبانی آنها قطع شود.

همان طور که گفته شد بخشی از این پل در زمان جنگ ایران و عراق و وقتی که خرمشهر به اشغال نیروهای بعثی درامد، توسط نیروی دشمن منفجر شده که پس از اتمام جنگ مجدداً مرمت و بازسازی شده است و بعد از این زمان فقط مرمت‌های جزیی در آن صورت پذیرفته است. در مدتی که پل تخریب شده بود، رزمندگان زمانی که خرمشهر را آزاد کردند و از دشمن بازپس گرفتند، پلی شناور در روستای منیخ بر روی رودخانه‌ی کارون نزدیک به تقاطع آن با رودخانه‌ی بهمنشیر، برای تردد و ارتباط با روستاهای بخش غربی کارون ساختند. اکنون این پل موقت به یک پل شناور فلزی تبدیل شده که بخشی از جاذبه‌ی گردشگری شهرستان خرمشهرنیز محسوب می‌شود.

تصویر وضع موجود پل شناور روستای منیخ که در زمان اشغال خرمشهر احداث شده و بعد از جنگ نوسازی و در سال ۹۶ عریض تر شد.

ویژگی‌های شاخص پل آزادی(پل قدیم) خرمشهر که باعث شد با شماره‌ی ۳۲۹۱۲ در فهرست آثار ملی و ارزشمند کشور به ثبت برسد، شامل: آخرین نقطه‌ی دفاع در مقاومت ۴۵ روزه، تنها راه ارتباط با خرمشهر در زمان حمله‌ی عراق و رساندن مهمات و تجهیزات به مدافعان شهر و رزمندگان، دارای نقشی مهم و اساسی در رونق صنعت حمل و نقل، صادرات و اقتصاد هر دو شهر آبادان و خرمشهر، چشم انداز زیبای ساحل پیرامون آن، یکی از مهمترین مکان خاطره‌ و رویدادهای شهر خرمشهر برای مردم و رزمندگان است.

نجلا درخشانی

کارشناسی ارشد مرمت و احیاء بناها و بافت‌های تاریخی