آنچه از هجدهمین جشنواره کتاب رشد باید بدانیم

به گزارش گروه آموزش خبرگزاری برنا، شرایط همه‌گیری ویروس کرونا همه فعالیت‌ها را تحت تأثیر قرار داده و رعایت پروتکل‌های بهداشتی باعث شده تا تمایل بیشتری به برگزاری جلسات و جشنواره‌ها به شکل مجازی باشد، هنوز هم برنامه‌هایی وجود دارد جایگاه خود را حفظ کرده‌اند؛ یکی از این برنامه‌ها، هجدهمین جشنواره کتاب رشد است که مراسم اختتامیه و معرفی برگزیدگان آن سه‌شنبه 23 دی‌ماه ساعت 10 تا 11:30 در مدرسه تاریخی دارالفنون برگزار خواهد شد؛ به‌منظور قرار گرفتن مطلوب‌تر در چگونگی شرایط این جشنواره مهم آموزشی گفت‌وگویی با کیومرث جهانگردی، سرپرست معاونت سامان‌دهی منابع آموزشی و تربیتی دفتر انتشارات و فناوری آموزشی انجام شد که متن کامل آن در زیر می‌آید:

در خصوص فرایند هجدهمین جشنواره کتاب رشد توضیح دهید؟

جشنواره کتاب رشد از جشنواره‌های مهم کشور در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی است و ازآنجاکه مخاطب آن علاوه بر خواندن کتاب برای یادگیری کلی درصدد یادگیری برای زندگی آتی خود هستند، حتی می‌توان گفت که اهمیت مضاعفی هم دارد. در کشور ما جشنواره‌های متعددی در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی برگزار می‌شود، اما جشنواره کتاب رشد با همه آن‌ها یک تفاوت مهم دارد. این جشنواره تنها جشنواره‌ای است که در آن اولاً کتاب‌های آموزشی مورد داوری قرار می‌گیرد و ثانیاً به کتاب‌های آموزشی و تربیتی توأمان توجه می‌شود.

برپایی این جشنواره از سال 1379 آغازشده و قدمتی بیست‌ساله دارد. در ادوار مختلف این جشنواره، تاکنون بیش از 1000 عنوان کتاب برگزیده یا شایسته تقدیر انتخاب‌شده است و همکاران ما در این سال‌ها کوشیده‌اند با انتخاب‌های خود الگوهای مناسبی را خصوصاً در حوزه کتاب‌های آموزشی به ناشران معرفی کنند. این موضوع را ناشران هم تأیید می‌کنند. ناشران باسابقه‌تر که کتاب‌های آموزشی را در آن سال‌ها دیده‌اند، تأیید خواهند کرد که جشنواره بر کیفیت کتاب‌های آموزشی اثر مثبتی گذاشته است. ارزیابی‌های ما هم این یافته را تأیید می‌کند. مطابق آمار موجود در نخستین دوره‌های جشنواره فقط 18 درصد کتاب‌های آموزشی رسیده به جشنواره تائید می‌شده است که امروزه این رقم چیزی در حدود 50 درصد است.

با توجه به شرایط کرونایی چه اقداماتی برای برگزاری این دوره صورت گرفته است؟

یکی از مهم‌ترین امتیازات این دوره که بیش از هم تحت تأثیر کرونا و شیوع بیماری کوید 19 صورت گرفت، طراحی سامانه‌ای الکترونیکی برای داوری بود. همکاران ما این سامانه را طوری طراحی کرده‌اند که داوران محترم بتوانند تمام مراحل داوری را از مرحله غربالگری گرفته تا معرفی کتاب‌های برگزیده و شایسته تقدیر و حتی تنظیم بیانیه، در سامانه انجام دهند. به‌جز یکی دو گروه که تقاضا داشتند به دلیل تعداد زیاد کتاب‌ها و تسریع در داوری، برایشان جلسه حضوری برگزار کنیم، بقیه فرایند را از همین طریق دنبال کردند. روشن است که درباره این گروه‌ها ـ که حداکثر سه نفر بودند ـ کوشیدیم تمام دستورالعمل‌های بهداشتی را رعایت کنیم و در عمل هم خدا را شکر هیچ‌کدام از داوران عزیز به‌واسطه حضور در این جلسات دچار بیماری نشدند.

شیوه ‌اطلاع‌رسانی به ناشران چگونه بود و کدام گروه از ناشران در جشنواره شرکت کرده‌اند؟

در نخستین دوره‌های جشنواره، فراخوان ویژه‌ای برای برگزاری جشنواره منتشر می‌شده است. بعد کتاب‌های رسیده غربالگری کلی می‌شد و سپس کتاب‌هایی که در مرحله ارزیابی مناسب شناخته می‌شدند، کنار هم قرار می‌گرفتند و بین آن‌ها داوری می‌شده است. ضمن اینکه با توجه به گستردگی کار، هر دوره از جشنواره معمولاً به یک یا دو دوره تحصیلی اختصاص می‌یافت. از جشنواره دهم چند تغییر در فرایند صورت گرفت. نخست اینکه هر جشنواره شامل تمام دوره‌های تحصیلی شد و حتی دامنه شمول آن به دوره‌های پیش‌دبستانی و آموزش‌وپرورش کودکان استثنایی گسترش یافت. ثانیاً مقرر شد کتاب‌هایی به جشنواره راه یابد که قبلاً به دبیرخانه دائمی سامان‌دهی ارسال و مناسب شناخته‌شده باشد. به‌این‌ترتیب همه کتاب‌ها در طول سال و با دقت کافی دیده می‌شدند. البته در زمان جشنواره با ناشران به شکل‌های گوناگون تماس گرفته می‌شود و آن‌ها به جشنواره دعوت می‌شوند و در حاشیه جشنواره مباحث مرتبط طرح می‌شود. ناشران فعال به‌خوبی می‌دانند که کتاب‌های مناسب هرسال، در جشنواره سال بعد خودبه‌خود شرکت داده می‌شوند. از توضیحی که دادم، می‌توان دانست در این جشنواره ناشران بسیار متنوعی حضور دارند. ناشران آموزشی فعال از دوره‌های ابتدایی تا متوسطه اعم از ناشرانی که کتاب‌های کمک‌درسی یا دانش‌‌افزایی تولید می‌کنند، ناشران آثار داستانی، ناشران حوزه‌های پیش‌دبستانی، ناشران حوزه‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش و ناشران حوزه آموزش‌وپرورش کودکان استثنایی همه در جشنواره شرکت می‌کنند. بر این‌ها بیفزایید ناشران دانشگاهی را که برخی آثارشان ممکن است برای دانش‌افزایی معلمان و مربیان ما مناسب باشد.

روش اجرای هجدهمین جشنواره کتاب رشد به چه شکل است؟

کتاب‌هایی که طی سال از ناشران محترم دریافت، ارزیابی و مناسب شناخته‌شده برحسب موضوعات درسی در گروه‌ها دسته‌بندی می‌شوند. اگر تعداد کتاب‌های مناسب در یک موضوع بسیار کم باشد، طبعاً نمی‌توان برای آن‌یک گروه داوری مستقل تشکیل داد. در این صورت می‌کوشیم این آثار را حتی‌الامکان در گروه‌هایی که به لحاظ موضوعی به آن نزدیک هستند ادغام کنیم تا جایی که هیچ کتابی از داوری بیرون نماند. مگر آن‌که موضوعات در گروه‌های دیگر قابل ادغام نباشد. مثلاً در جشنواره هجدهم تعداد کتاب‌های حوزه مناسب کشاورزی کلاً سه عنوان بود؛ بنابراین امکان تشکیل گروه برای آن وجود نداشت و با دیگر گروه‌‌ها ادغام شد. در حوزه اقتصاد که ما فقط یک یا دو کتاب بیشتر واصل نشد، همکاران این آثار را با توجه به تخصص داوران محترم در دل گروه حسابداری و بازرگانی گنجاندند.

پس از مشخص شدن گروه‌ها، کار انتخاب داوران آغاز و ‌تلاش شد تا افرادی که خود در جشنواره کتاب دارند در گروه‌ها داوری عضو نشوند. در این دوره از جشنواره 26 گروه سه‌نفری داوری تشکیل شد. این گروه‌ها در مرحله نخست از طریق غربالگری، حدود ده ـ دوازده کتاب را به مرحله نهایی فرستادند. در این مرحله هرکدام از داوران برای هر کتاب یک فرم ارزیابی تکمیل و سپس تعدادی از کتاب‌ها که امتیازشان پایین‌تر از بقیه است کنار گذاشته ‌شدند و پس از بحث و گفت‌وگو بر روی کتاب‌های باقی‌مانده، گروه، تعدادی از بهترین کتاب‌ها را به‌عنوان نامزد دریافت جایزه به دبیرخانه معرفی کرد و اعضای گروه از بین کتاب‌های نامزد شده و برحسب سهمیه اختصاص داده‌شده، یک یا دو کتاب منتخب برگزیده یا شایسته تقدیر خود را معرفی کردند. در این دوره شش گروه به دلیل تعداد بالای کتاب، دو سهمیه داشتند. ناگفته نماند کمیته علمی بر فرایند داوری‌ها نظارت می‌کند و مراقب است تا فرایند داوری به شکل مناسبی طی شود.

تعداد ناشران شرکت‌کننده و تعداد آثار در این دوره چطور بود؟

در این لحظه 1218 ناشر در سامانه کنترل کیفیت منابع مکتوب عضو هستند که اغلب از فعال‌ترین ناشران مرتبط با آموزش‌وپرورش هستند. این ناشران همه کتاب‌های خود را برای ما نمی‌فرستند؛ بنابراین در هر دوره از جشنواره ممکن است تعداد ناشران تغییر کند. در این دوره با توجه به کاهش شدید کتاب‌های تولیدشده و شرایط دشواری که هم به لحاظ بازار کتاب و هم کرونا در کار نشر داشتیم، 270 ناشر برای ما کتاب فرستاده‌اند. مجموع کتاب‌های ارسال‌شده نیز 3499 عنوان بود که 1463 عنوان از آن‌ها مناسب تشخیص داده شد و درنتیجه به جشنواره هجدهم راه یافتند.

اما درباره تعداد آثار باید بگویم، مطابق آمار، در دو گروه داوری داستان کودک و داستان نوجوان بیشترین کتاب را داشتیم که به ترتیب شامل 363 و 197 عنوان بود. گروه‌های زبان و ادبیات فارسی با 89 عنوان، تعلیم و تربیت دینی با 87 عنوان و دو گروه آداب و مهارت‌های زندگی و علوم تجربی هرکدام با 79 عنوان بیشتر از بقیه گروه‌ها کتاب داشتند. کتاب‌های پیش‌دبستانی نیز در دو گروه آموزشی و داستانی مورد داوری قرار گرفت که به ترتیب شامل 66 و 50 عنوان کتاب می‌شد و تعداد کتاب‌های بقیه گروه‌ها کمتر از 50 عنوان بود.

اگر بخواهیم کمیت کتاب‌ها را بر اساس حوزه‌های تربیت و یادگیری بررسی کنیم باید بگویم حوزه زبان و ادبیات فارسی با 744 عنوان کتاب از بیشترین فراوانی برخوردار است. پس‌ازآن علوم انسانی و مطالعات اجتماعی با 197 و علوم تجربی با 103 عنوان قرار دارد. قرآن و معارف اسلامی با 87، مهارت‌های زندگی و بنیان خانواده با 79 و کار و فناوری با 78 عنوان نیز رده‌های بعد را به خود اختصاص داده‌اند. زبان‌های خارجی نیز تنها حوزه‌ای بود که به دلیل تعداد اندک کتاب‌های مناسب‌(فقط یک کتاب)، در این دوره از جشنواره گروهی برای آن تشکیل نشد.

در این دوره مجموعاً 3499 عنوان کتاب در دبیرخانه ساماندهی کتاب دریافت و ثبت شد. از این تعداد 1463 عنوان مناسب تشخیص داده شد که به‌مرور و به‌صورت ماهانه در سایت دفتر انتشارت و فناوری آموزشی به آدرس https://samanketab.roshdmag.ir به مخاطبان معرفی‌شده است. این 1463 عنوان کتاب برای انتخاب به‌عنوان اثر برگزیده یا شایسته تقدیر به مرحله داوری جشنواره 18 ام کتاب رشد راه یافت و در 26 گروه داوری سه‌نفره مورد داوری قرار گرفت.

بررسی آماری این کتاب‌ها نشان می‌دهد که بیشترین تعداد کتاب به دو گروه داستان کودک با 366 عنوان و داستان نوجوان با 197 عنوان اختصاص دارد. همچنین زبان و ادبیات فارسی با 89 عنوان، تعلیم و تربیت دینی با 87 و آداب و مهارت‌های زندگی و علوم تجربی هرکدام با 79 عنوان دیگر گروه‌هایی بودند که بیشترین کتاب را داشتند.

داوری بر اساس چه شاخص‌هایی انجام‌شده است؟

همان‌طور که اشاره شد، کتاب‌ها پیش از آن‌که به جشنواره برسند، یک‌بار فرایند ارزیابی را از این منظر که مناسب مدرسه‌اند از سر گذرانده‌اند. در این ارزیابی مبنای ما احراز حداقل‌ استانداردهاست تا کتاب پذیرفته شود؛ اما در جشنواره چون هدف انتخاب بهترین کتاب‌ است به عناصری مانند نوآوری، خلاقیت، زبان، انسجام، اصالت تصاویر و محتوا، اثربخشی بر مخاطب توجه بیشتری می‌شود. ناگفته نماند که داوران محترم برای کتاب‌هایی که از مرحله غربالگری می‌گذرند، برگه‌هایی را تکمیل می‌کنند و میانگین امتیازات هر کتاب جایگاه آن را مشخص می‌کند. البته در مرحله نهایی فضا برای بحث و گفت‌وگو درباره کتاب‌باز است.