چرا «یلدا» ثبت جهانی نشد؟

به گزارش برنا؛ شب یلدا شب کهن ایرانیان است که ریشه در آیین‌های قدیمی دارد و جزو معدود سنت‌هایی است که همچنان به قوت خود باقی مانده و هر ساله خانواده‌ها را کنار هم جمع می‌کند.

جعفر شهری در کتاب طهران قدیم درباره این شب چنین نوشته است: «شب اول چله بزرگه یا شب یلدا که بزرگترین شب سال بود هر دسته از خویش و اقارب و همسایه شب نشینی گرفته در آن بساط سور و سات از آجیل شیرینی و میوه مخصوصا هندوانه و انار و خربزه فراهم کرده، دور هم جمع شده به خوشگذرانی و شب زنده‌داری و گرفن فال حافظ می‌پرداختند و در این شب بود که می‌گفتند با خوردنی‌های سفره شب یلدا، مثل خوراکی‌های پای سفره هفت سین طبیعت گرم را می‌توانند سرد و طبیعت سرد خود را گرم بکنند.

به این صورت که اگر از گرمی مزاج رنج می‌برند هندوانه و انار و اگر از سردی ناراحت می‌شوند، توت و کشمش و خرما و مثل آن بخورند و تا سحر آن که گفت و شنید و بگو و بخند می‌کردند.

بگو و بخند و دورهم جمع شدنی که مربوط به شب یلدا و مثل آن نبوده و از هر فرصت و بهانه برای بوجود آوردن آن استفاده می‌کردند...»

ثبت ملی آیین ۸ هزار ساله یلدا

۳۰ آذرماه سال ۸۷ بود که آیین هشت هزارساله شب یلدا طی مراسمی با حضور مسئولان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

با توجه به اهمیت این سنت دیرینه و قابلیت ثبت جهانی آن، موضوع در دستور کار وزارت میراث فرهنگی قرار گرفت و ۳۰ آذر  ماه سال ۹۴، ایران به عنوان نخستین کشور در صفحه «اشتراک‌گذاری اطلاعات برای ترویج پرونده‌های چند ملیتی» پرونده‌ «یلدا» یا همان «شب چله» را در سایت یونسکو به ثبت رساند.

توصیف ایران از یلدا در سایت یونسکو

در این پرونده که در تاریخ نوزدهم مارس ۲۰۱۵ در یونسکو ثبت شده، در توصیف میراث ناملموس شب یلدا چنین آمده است: «با طلوع اولین روز زمستان، بلندترین شب سال «شب یلدا» به پایان می‌رسد، پس از این رویداد طول روزها به تدریج افزایش می‌یابد و از همین رو شب یلدا را به عنوان «شب تولد خورشید» می‌نامند.

یلدا یکی از چهار جشن فصلی ایران و به عنوان یکی از باستانی‌ترین جشنواره‌های کشور شناخته می‌شود. این میراث ناملموس فرهنگی عمدتاً از طریق شفاهی و روش‌های غیررسمی به نسل‌های جوان منتقل شده و اعتقادات و سنت‌های فراوانی پیرامون مراسم شب یلدا در میان مردم جاری است.

در میان این ویژگی‌های مرتبط با این میراث ناملموس حضور قابل ملاحظه رنگ قرمز بسیار مهم است؛ انارهای قرمز، هندوانه، انگور قرمز و نظایر آن بخش جدایی ناپذیر از این مراسم هستند. جمع شدن در خانه بزرگترها دور یک سفره که روی زمین پهن شده و بسیاری از عناصر سنتی این مراسم از جمله انار، هندوانه، آجیل شب یلدا، سوپ مخصوص شب یلدا و چندین و چند نوع غذای دیگر روی آن قرار دارد . خواندن دیوان حافظ، شاهنامه فردوسی به ویژه توسط بزرگ‌ترهای خانواده، آواز خواندن و نواختن آلات موسیقی از جمله دیگر سنن این مراسم باستانی است.»

ارسال پرونده ثبت جهانی یلدا به صورت ملی و مستقل از سوی ایران

با توجه به اینکه هیچ‌کشوری حتی آذربایجان تمایلی برای پیوستن به این پرونده نداشت، فرهاد نظری، مدیرکل وقت دفتر ثبت آثار تاریخی اعلام کرد که ایران هر سه سال یک سهمیه تک پرونده‌ای دارد و ما برای سال ۲۰۱۷ چوگان را داریم، بنابراین برای سال ۲۰۱۸ هیچ سهمیه‌ای به ایران اختصاص پیدا نمی‌کند و اگر تصمیم گرفته شود که «شب چله» به صورت تک پرونده‌ای به یونسکو معرفی شود، باید در آینده‌ای نزدیک این اقدام را انجام دهیم، تا بتوانیم پرونده «شب چله» را به سال ۲۰۱۹ برسانیم.

۲۹ آذرماه سال ۹۹ محمدحسن طالبیان،  معاون وقت میراث فرهنگی کشور اعلام کرد که پرونده ثبت جهانی «یلدا » به صورت ملی و مستقل برای ثبت در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ارسال شده و در نوبت ارزیابی قرار گرفته است.

کرونا، ثبت جهانی یلدا را به تأخیر انداخت

با توجه به اینکه هنوز وضعیت ثبت جهانی یلدا مشخص نشده به سراغ مصطفی پورعلی،‌ مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی رفتیم.

وی اظهار داشت: قرار بر این بود که پرونده یلدا امسال در شانزدهمین جلسه کمیته بین دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس که از ۱۳ تا ۱۸ دسامبر ۲۰۲۱ به صورت آنلاین برگزار شد، بررسی شود اما محدودیت‌های کرونایی اجازه نداد.

پور علی افزود: با توجه به محدودیت­‌هایی که اخیراً یونسکو به واسطه کرونا در مورد سهمیه کشورها برای ثبت جهانی میراث ‌فرهنگی ناملموس اعلام داشته، تمامی کشورهای عضو در سال ۲۰۲۱ تنها یک سهمیه برای ارزیابی داشتند.

وی ادامه داد: با توجه به اهمیت موضوع ثبت جهانی هنر خوشنویسی، سهمیه سال ۲۰۲۱ ایران به ثبت جهانی این هنر اختصاص یافت و پرونده ثبت جهانی یلدا به سال ۲۰۲۲ موکول شد.

مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی با بیان اینکه پرونده ساز «رباب» و ثبت جهانی «زیارت رضوی» هم در انتظار ارزیابی از سوی کمیته میراث‌ جهانی ناملموس یونسکو قرار دارد، گفت: امیدواریم سال آینده شاهد ثبت جهانی آیین کهن «یلدا» باشیم.

انتهای پیام