فرش عرشیان...

به گزارش خبرگزاری برنا از مشهد، روزهای پر منزلت دهه کرامت، فرصت گرانقدر زیارت بارگاه امام رئوف است و یکی از چشم نوازترین مناظر حرم مطهر رضوی، گستره مفروش صحن‌ها و رواق‌ها است که به همت فعالان در شرکت فرش آستان قدس رضوی تهیه و آماده می‌شوند.

رشد و توسعه در طول چهار دهه

زائر از هر دری که وارد حرم مطهر رضوی شود، موجی از طرح و نقش به پیشواز چشمانش می آید. فرش‌ها در رنگ‌های فیروزه‌ای، روناسی، لاجوردی و لاکی، باغی از گل و رنگ را پیشکش حضور مهمانان امام می‌کنند. فرش‌هایی که داستان درازی از تولید تا رسیدن به حرم مطهر رضوی دارند. 

حسین نعیم‌آبادی؛ رئیس هیئت مدیره شرکت فرش در خصوص فرایند پر فراز و نشیب تهیه و تأمین فرش اماکن متبرکه رضوی می‌گوید: شرکت سهامی خاص فرش آستان قدس رضوی با هدف حفظ اصالت‌های فرش ایرانی در حوزه طرح و نقشه، رنگرزی طبیعی و بافت کیفی به منظور ایجاد اشتغال پایدار برای قشر هنرمند بافنده تأسیس شد. با توجه به اینکه تأمین فرش برای حرم مطهر رضوی به شکل یک‌دست در رنگ و نقشه و ابعاد و با کیفیت مطلوب از نظر استحکام و دوام زیر پای خیل زائران از طریق بازار مقدور نبود، آستان قدس رضوی تصمیم گرفت فرش را از طریق کارگاه‌های متمرکز بر مبنای استانداردهای مورد نیاز خود تولید کند. 

وی می‌افزاید: از سال 1360 پیگیری برای ثبت این شرکت آغاز شد و بالاخره سال 63  نخستین کارگاه در منطقه کنه بیست مشهد به بهره‌برداری رسید و محصولات آن روانه حرم مطهر رضوی شد. طی افزایش و توسعه رواق‌های حرم مطهر رضوی، این نیاز احساس شد که دومین کارگاه آستان قدس رضوی در روستای تربقان شهرستان کاشمر در سال 72 احداث شد. سومین کارگاه این شرکت نیز با هدف کارآفرینی و اشتغال‌زایی به دستور تولیت وقت، آیت الله رئیسی در منطقه محروم راور کرمان راه‌اندازی شد.

بزرگترین کارگاه‌ متمرکز قالی بافی کشور

در شرکت فرش، زنجیره تولید به شکل کامل وجود دارد. مهندس نعیم آبادی شرح مختصری از فرایند تولید فرش در این مجموعه می‌دهد و ادامه می‌دهد: ما صاحب بزرگترین کارگاه‌ متمرکز قالی بافی کشور و در دنیا بی‌نظیر هستیم.  پیش از هر مرحله‌ای، تهیه پشم بر مبنای نیاز حرم و استحکام و کیفیت پشم صورت می‌گیرد تا استفاده و دوام لازم را زیر پای زائران داشته باشد. حدود 500 بافنده در کنار 80 پرسنل در سایر بخش‌ها در شرکت فرش مشغول هستند و سالانه در مجموع 4 هزار متر مربع فرش نفیس دستبافت در رج شمارهای 30، 40 و63 رج در ابعاد مختلف تولید می‌شود تا وسعت رواق‌های حرم را مفروش کنند. 

او عنوان می‌کند: پشم از کرمانشاه و سیرجان کرمان تهیه و ممزوج می‌شود تا استانداردهای مدنظر شرکت فرش تأمین شود. همه پشم‌های شسته شده با ورود به کارگاه کنه بیست مشهد، به صورت کاملا طبیعی و به روش سنتی رنگرزی می‌شود. نکته قابل ملاحظه در تولیدات آستان قدس رضوی این است که برخلاف سایر کارگاه‌ها، اول پشم رنگ می‌شود و بعد ریسیده و تبدیل به نخ می‌شود، در حالی که معمولاً نخ را رنگ می‌کنند. طراوت، دوام و طول عمر فرش با رنگرزی گیاهی افزایش پیدا می‌کند، طوری که در اثر پا خوردن نه تنها افت نمی‎کند بلکه زیباتر شده و به نما می‌نشیند. 

نعیم‌آبادی می‌گوید: ریسیدن پشم‌ها و سپس آماده‌سازی برای بافت، مراحل بعدی تولید فرش است. اما چله کشی در دو نوع دار آهنی که به دار فارسی معرف است و دار چوبی انجام می‌شود. 

او توضیح می‌دهد که «برخی دارهای آهنی تا 54 متر هم طول دارند. چله کشی چنین دار عریضی، نیاز دارد که مسیر طولانی بالغ بر 450 کیلومتر طی شود.» در مرحله بعد، بر مبنای طرح و نقشه حرم مطهر بافت به دست هنرمندان بافنده آغاز می‌شود تا زمانی که فرایند تولید فرش به پایان برسد، آن وقت نوبت پرداخت فرش می‌رسد که در دو کارگاه کنه بیست و کاشمر انجام می‌پذیرد. سرویس نهایی، شیرازه بافی و بسته‌بندی فرش مراحل نهایی کار هستند تا روانه حرم مطهر شود.

توجه به تنوع پوشش در حرم مطهر

اما فرش دستبافت تنها پوشش اماکن متبرکه نیست، تأمین فرش‌های ماشینی حرم مطهر رضوی نیز توسط شرکت فرش آستان قدس صورت می‌گیرد. فرش‌هایی که تن پوش صحن‌های حرم منور رضوی می‌شوند. به گفته نعیم‌آبادی، سالانه حدود 60 هزار متر مربع فرش ماشینی مرغوب برای استفاده در فضاهای روباز حرم تهیه و تأمین می‌شود.

ارائه خدمات جانبی فرش

غیر از تولید فرش دستبافت و تأمین فرش ماشینی، بخش دیگری از فعالیت‌های شرکت فرش آستان قدس رضوی به ارائه خدمات جنبی مرتبط با نگهداری فرش اختصاص دارد. در قالب قرارداد خدمات با حرم مطهر رضوی، انواع خدمات مرتبط با فرش اعم از پهن کردن و جمع کردن فرش‌ها، تنظیف، تعمیر و سرویس، شستشو و... توسط این شرکت انجام می‌شود. دستگاه‌های قالیشویی هم در کارگاه کنه بیست مستقر و مشغول ارائه خدمات است و سالانه حدود 300 هزار متر مربع فرش ماشینی و دستبافت در این کارگاه شستشو می‌شود. 

محصول زیبا و مانا 

او روی دوام و ماندگاری تولیدات شرکت فرش آستان قدس رضوی در قیاس با سایر تولیدات بازار تأکید دارد و با بیان مصادیقی از آمار اضافه می‌کند: وقتی حرم سالانه حدود 20 تا 30 میلیون زائر دارد و ممکن است بارها از یک مسیر تردد کنند، فرش پا خور بسیار زیادی دارد و به تناسب مکانی که پهن شده نیاز به شستشو و ترمیم مرتب دارد که از عمر واقعی فرش می‌کاهد. 

لذا استانداردهای خاصی در این شرکت برگرفته از سال‌ها تجربیات به علاوه دانش فنی در همه مراحل تولید فرش رعایت می‌شود؛ به عنوان نمونه رنگ کردن پشم پیش از ریسیده شدن و استفاده از رنگرزی گیاهی. 

متوسط عمر فرش دستبافت در حرم حدود 9 سال و فرش ماشینی حدود 3 سال است و هر ساله 60 هزار متر مربع فرش ماشینی و 3 هزار و 500 متر مربع هم فرش دستبافت از رده خارج می‌شود.

اقبال بازارهای داخلی و خارجی به فرش‌های آستان قدس رضوی

زیارت، میانبر اعتلا و کمال است و همه دست اندرکاران امر زیارت، حتی خود فرش از این برکت بی نصیب نمی‌مانند. تار و پودش دست به دست هم می‌دهند تا بر قدر و گوهر زائر بیافزایند. فرشی که به پابوسی زائر آمده، متبرک می‌شود و قدر و قیمت پیدا می‌کند. 

از نعیم‌آبادی درباره سرنوشت فرش‌های مستعمل حرم مطهر جویا می‌شویم. در پاسخ می‌گوید: فرش‌هایی که با ضخامت 20 میلی متر وارد حرم رضوی می‌شوند، به ضخامت 5 میلی متر که می‌رسند از رده خارج می‌شوند. فرشی که تازه به فرش مورد علاقه مشتریان در بازارهای داخلی و خارجی و مورد استفاده منازل تبدیل می‌شود. 

این فرش‌ها به نمایشگاه شرکت فرش منتقل شده و فروش بارزگانی روی آن صورت می‌گیرد و این اقدام، بعد دیگری از فعالیت‌های شرکت فرش آستان قدس رضوی را تشکیل می‌دهد. فرش‌های دست دو، چه به دلیل برخورداری از ملاک‌های سطح بالای تولید، چه ابعاد بزرگ‌پارچه آن‌ها که کمتر جایی از دنیا امکان تولید آن را دارند، و نیز بعد تبرک و تیمن فرش‌های استفاده شده در حرم مطهر، هم در بازار داخلی و هم از سوی مشتریان خارجی بسیار مورد استقبال قرار می‌گیرد. 

او در پاسخ به این پرسش که «آیا فرش نو هم در شرکت به فروش می‌رسد یا خیر؟» می‌گوید: بله. مازاد مصرف حرم مطهر حضرت رضا(ع) نیز سالانه به صورت متوسط 600 تا یک هزار متر مربع فرش دستبافت در نمایشگاه شرکت فرش آستان قدس رضوی بر مبنای قیمت تمام شده به معرض فروش گذاشته می‌شود. 

وسعت بخشی به دایره تولید و عرضه

رئیس هیئت مدیره شرکت فرش آستان قدس رضوی یک بخش جدید از اقدامات این شرکت را بر اساس نیاز امروز مردم کشورمان و تأکید و دستور حجت الاسلام والمسلمین مروی تولیت آستان قدس رضوی تشریح می‌کند که از اواخر سال 1399 در دستور کار آن‌ها قرار گرفته است: با توجه به اینکه کمبود بارش‌های سالیانه موجب بیکاری کشاورزان و بی رونق شدن دامداری‌ شده، از حدود یکسال پیش تولید فرش دستبافت به شیوه برون سپاری را با دو هدفِ اشتغال‌زایی در مناطق محروم کشور و نیز تولید و فروش محصول مطلوب بازار شروع کردیم تا از این رهگذر درآمد پایدار قابل محاسبه‌ای برای این قشر فراهم شود و به مرور مشکلات خود را مرتفع سازند. 

به گفته نعیم‌آبادی، برای این منظور با پیشران‌های فعال در هر منطقه که با کارگاه‌های فرش بافی مرتبط هستند، به صورت غیر متمرکز وارد قرارداد بافت فرش شدیم. در حال حاضر این کار در 15 نقطه کم برخوردارتر کشور از جمله حاشیه شهر مشهد و روستاهای مرندیز، احمدآباد، فیض آباد، قلعه نو و شهرستان‌های گناباد، بجستان، کوهسرخ، یک روستا در اطراف بافق یزد، دره شهر ایلام و در آینده نزدیک در مناطق حاشیه‌ای شهر کاشان و نائین استان اصفهان، زابل سیستان و بلوچستان و بیرجند خراسان جنوبی در حال انجام است. به این ترتیب، بر اساس ابعاد دارهای فرش‌بافی فعال در کارگاه‌های هر منطقه، نقشه و مواد اولیه را در اختیار پیشران‌ها می‌گذاریم. فرش بافته شده متعلق به شرکت فرش است و بافندگان به صورت پیمانکاری از شرکت ماهانه دستمزد می‌گیرد تا فرش تولید شده در بازار داخلی به فروش برسد. 

مهندس نعیم آبادی در پایان این گفت وگو نیز اشاره‌ای به استراتژی توسعه محصول و بازار این شرکت دارد و اضافه می‌کند: اکنون شرکت فرش در حال تکمیل سبد کالای تولیدات خود از طریق تنوع رنگ، طرح و بافت است تا طیف رنگارنگ سلایق داخلی را پوشش دهد و بتدریج به سمت صادرات و بازارهای خارج از کشور قدم بردارد. 

انتهای پیام/