رویارویی وزارت علوم با چالش‌های آموزش عالی/ جست‌وجوی حلقه علم و ثروت، تلاش برای تامین اعتبار

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری برنا؛ نزدیک به یک سال از زمان انتخاب محمدعلی زلفی‌گل به عنوان وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در دولت سیزدهم می‌گذرد. 

وی از ابتدای کار اولویت‌هایی را در دوره وزارت خود برشمرد که شامل مرجعیت و دیپلماسی علمی، آموزش و پژوهش هدفمند، نوآوری فرهنگی و فرهنگ نوآوری، شاگردپروری و خلق ثروت از دانشگاه بود و هر کدام به زیربرنامه‌هایی در معاونت‌های مختلف وزارت علوم تبدیل شد.

اکنون و بعد از نزدیک به ۳۶۵ روز از وزارت وی، هر کدام از این کلیدواژه‌ها به برنامه‌هایی تبدیل و اجرا شده‌اند که هر چند هنوز کامل به ثمر ننشسته‌اند؛ اهتمام وزارت علوم را برای اجرایی کردن این اولویت‌ها نشان می‌دهند.

افزوده‌شدن معاونت فناوری و نوآوری به مجموعه وزارت علوم برای سامان‌بخشی به اداره امور پارک‌های علم و فناوری، راه‌اندازی سامانه نان و تاسیس صندوق عالی علوم، تحقیقات و فناوری که مصوبه آن از سال ۱۳۹۸ تصویب شده ولی ابلاغ نشده‌ بود، طراحی و اجرای طرح مهارت های ناب استادی (منش استادی) برای اعضای هیات علمی تازه‌استخدام و اختصاص ۳ درصد از بودجه کل دانشگاه‌ها به فعالیت‌های فرهنگی، تدوین شیوه‌نامه اجرایی آیین‌نامه تشکیل مؤسسات دانشجوی بین‌الملل توسط معاونت دانشجویان بورس سازمان امور دانشجویان برای سامان‌دهی به جذب دانشجویان خارجی و افزایش ظرفیت آنها در مجموعه آموزش عالی کشور، راه‌اندازی ۱۶ اتاق‌فکر با فعالیت تخصصی در حوزه‌های مختلف و با شعار فکر از حکیمان، اجرا با حاکمان بخشی از این برنامه‌هاست.

چالش‌های آموزش عالی در ابتدای دولت سیزدهم

در حالیکه زلفی‌گل نیز در اولین روز کاری خود در وزارت علوم پیشین و همه مسئولان سابق تشکر و از عملکرد وزارتخانه تقدیر کرده بود، پاره‌ای چالش‌ها در حوزه آموزش عالی از مدت‌ها قبل به چشم می‌خوردکه شاید مهم‌ترین آن روند نزولی بودجه آموزش عالی بعد از سال ۹۸ بود؛ روندی که در سال ۱۴۰۱ تغییر یافت و شیب نزولی بودجه، صعودی شد .اعتبارات در سال ۱۴۰۰ برای مجموعه آموزش عالی ۴۱ درصد افزایش و برای دانشگاه ها بیش از ۱۰۰ درصد تخصیص یافت. بودجه آموزش عالی و واحدهای ستادی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال ۱۴۰۱ نیز نسبت به سال ۱۴۰۰ حدود ۳۱ درصد  بیشتر شد؛ البته با توجه به افزایش هزینه‌ها به ویژه اقلام خوراکی و حضوری شدن آموزش از اول فروردین ۱۴۰۱ و در سال تحصیلی ۱۴۰۱- ۱۴۰۲ به نظر می‌رسد دانشگاه‌ها در تامین نیازهای اولیه با مشکلات مالی روبرو باشند که زلفی‌گل از رایزنی با سازمان برنامه و بودجه برای حل این مشکل خبر داده است.

ناکارآمدی در نظام حکمرانی و اداره دانشگاه، پاسخگویی ناکافی دانشگاه به نیازها و مسائل جامعه، توسعه نیافتگی نظام فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها، ضعف همکاری‌های علمی و فناوری بین‌المللی پاسخگویی ناکافی دانشگاه به نیازها و مسائل جامعه، خروج دانش‌آموخته نخبه‌دانشگاهی از کشور، کمبود فرصت‌های شغلی برای دانش‌آموختگان دانشگاهی، کارآفرین نبودن دانش‌آموختگان، ضعف در یکپارچگی و انسجام در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی آموزش عالی مراجع و نهادهای تصمیم‌گیر سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دارای فعالیت آموزش عالی، اجرایی‌نشدن مطالبات انجام شده در حوزه ساماندهی آموزش عالی، قابلیت اجرایی محدود مطالعات انجام شده، آمایش سرزمین از جمله برخی از چالش‌هاست.

همچنین در حوزه پژوهش و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان؛ فقدان شکل‌گیری نظام جامع تأمین مالی نظام ملی نوآوری، نبود انسجام در سیاست‌گذاری و راهبری کلان‌ بخش پژوهش فناوری و نوآوری، غلبه ارزش‌محوری در بخش پژوهش و فناوری و توجه ناکافی به تقاضا، ضعف زیرساخت‌ها و نظامات پشتیبان بخش پژوهش و فناوری، اثربخشی پایین فعالیت‌های پژوهشی و فناوری، کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه‌های خاص و تاثیرگذار، سهم پایین ارزش محصولات و خدمات دانش‌بنیان در تولید ناخالص داخلی، اثربخشی محدود شرکت‌های دانش‌بنیان در حل مسائل اساسی کشور، سهم پایین صنایع و بنگاه‌های بزرگ در هزینه‌کرد تحقیق و توسعه کشور، توسعه فناوری و نوآوری مواجهه منفعلانه غیر بهنگام با فرصت فناوری‌های نوظهور، الگوهای نوین کسب و کار نیز از دیگر مشکلاتی است که آموزش عالی با آن امروزه مواجه است.

تاسیس معاونت فناوری و رشد اشتغال ۴۰ درصدی دانش‌بنیان‌ها

نمودار سازمانی وزارت علوم با هدف چابک‌سازی حوزه ستادی، پس از ۱۰ سال و با توجه به اولویت‌های برنامه تحول دولت مردمی در دولت سیزدهم بازارایی شد و به تصویب سازمانی امور اداری و استخدامی کشور رسید. با توجه به تغییر وظایف و پیشرفت­ های علمی و فناوری، مدیریت­ های غیرضروری حذف و مدیریت ­های ضروری و مورد نیاز اضافه خواهد شد.

وزارت علوم در ادامه شاهد افزوده شدن یک معاونت در این وزارتخانه بود؛ معاونت فناوری و نوآوری که در برنامه چهارم و پنجم توسعه کشور نیز در دستور کار بود، اما اجرایی نشده بود. حمایت از توسعه کارآفرینی و نوآوری در دانشگاه ها، توسعه زیست بوم فناوری و نوآوری با محوریت پارک های علم و فناوری، هدایت پژوهشگاه ها به سمت پژوهش و توسعه فناوری های مساله محور و تقاضامحور، شبکه سازی در زیست بوم نوآوری وزارت علوم و پیوند آن به بازیگران کلیدی ملی و بین المللی و طراحی، پایش نظام ملی نوآوری با تمرکز بر زیست بوم نوآوری، شبکه سازی و تقویت دیپلماسی بین المللی و تاسیس پارک علم و فناوری بین المللی از مهم ترین اهداف این معاونت است.

تاسیس نظام ایده ها و نیازها (نان) با هدف توسعه تحقیقات نیازمحور، اجرایی کردن طرح دستیار فناوری، آماده‌سازی شرایط برای تاسیس پارک علم و فناوری بین المللی ایران در استان تهران، طراحی و اجرای طرح پژوهانه فناوری طراحی و عملیاتی سازی جشنواره بین المللی فناوری و نوآوری خوارزمی از مجموعه اقدامات این معاونت است.

رشد اشتغال ۴۰ درصدی و ایجاد ۲۵ هزار شغل دانش بنیان جدید در سال گذشته در پارک های علم و فناوری و صدور مجوز ۲۰ پردیس علم و فناوری و دهکده فناوری و نوآوری کشاورزی در سطح کشور از جمله دستاوردهای این معاونت بوده است.

معاونت پژوهش و تشکیل شورای عالی عتف بعد از ۱۱ سال با حضور رئیس‌جمهور

معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری غیر از وظایف معمول که در پیشبرد گفتمان علم و توسعه پژوهش در کشور برعهده دارد؛ معمولا دبیر کل شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری نیز هست که ریاست این شورا مانند دیگر شوراهای عالی با رئیس‌جمهوری است. در حالیکه آخرین بار جلسه شورای عالی عتف ۱۱ سال پیش تشکیل و این شورا بعد از آن همواره با حضور معاون اول رئیس‌جمهوری تشکیل شده بود، آیت الله سیدابراهیم رئیسی رئیس‌جمهوری (۱۲ مرداد) گذشته در این شورا شرکت کرد و کلیات چهار طرح «نگهداشت نخبگان و مهاجرت معکوس»، «شبکه ملی آزمایشگاهی»، «محققان پسادکتری» و «پژوهشگر مستقل» در آن تصویب شد.

تلاش برای افزایش نمایه‌سازی مجلات داخلی در پایگاه‌های بین‌المللی، افزایش ظرفیت جذب محققان پسادکتری، تدوین آیین‌نامه صندوق عالی عتف و تاسیس شبکه ملی آزمایشگاهی از مهم‌ترین اقدامات معاونت پژوهشی وزارت علوم است.

رشد ۴۴ درصدی تعداد مقالات نمایه شده در پایگاه وب‌آوساینس، نمایه‌شدن ۱۸ مجله علمی در پایگاه بین‌المللی اسکوپوس، انتشار بیش از ۷۷ هزار مقاله بین المللی، گذاری برای خلق ثروت حل مشکلات و زمینه‌سازی برای پیشرفت در عرصه مربوط به حوزه آموزش عالی و تأمین منابع مالی فعالیت‌های آموزشی پژوهشی و فناوری در موسسات آموزش عالی و پارک های علم و فناوری تاسیس شد

معاونت آموزشی و توجه بیشتر به نخبگان

در حالیکه با شیوع کرونا آموزش در دانشگاه‌ها از اسفند ۹۸ مجازی شده بود، با اصرار وزیر علوم و تدارک معاونت آموزشی این وزارتخانه از ۱۴ فروردین ۱۴۰۱ حضوری شد. این معاونت همچنین با توجه به تاکید وزیر علوم مبنی بر شناخت و ارزش‌دهی به نخبگان علمی توافق‌نامه‌ای سه‌جانبه با معاونت علمی و فناوری و بنیاد ملی نخبگان برای حمایت از نفرات برتر کنکور، برگزیدگان المپیادهای جهانی و المپیادهای علمی دانشجویی تدوین کرده است. 

 همچنین پایه‌های تشویقی اساتید دانشگاه‌ها در بخش‌های مختلف از ۱۰ مورد به ۳۲ مورد افزایش یافت. این ۳۲ پایه تشویقی اساتید شامل پنج پایه برای فعالیت‌های پژوهشی، پنج پایه برای مرجعیت علمی، پنج پایه برای دیپلماسی علمی، پنج پایه برای فناوری، پنج پایه برای فعالیت‌های فناورانه، چهار پایه برای بحث آموزشی و تعدادی پایه برای سرآمدی در بخش‌های آموزشی، فرهنگی و مدیریت اجرایی می‌شود. افزون بر این، بر اساس طرح جدید این وزارتخانه هر عضو هیات علمی دانشگاه‌ که شرکت دانش بنیان تاسیس کند به ازای اشتغال برای فارغ التحصیلان دانشگاهی، یک پایه تشویقی دریافت می‌کند.

معاونت حقوقی و جذب ۵ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان اعتبار در سفرهای استانی رئیس‌جمهوری

اعتبارات دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ کشور نسبت به سال گذشته ۳۰ تا ۳۵ درصد افزایش یافت. همچنین مقرر شد همسان سازی حقوق اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های غیرپزشکی با بودجه‌های هزینه‌ای و جاری امکان‌پذیر شود.

با وجود دو هزار و ۷۰۰ میلیون متر مربع بنای نیمه‌کاره در مجموع آموزش عالی، این معاونت اعلام کرد دیگر قصد آغاز ساخت و ساز در موسسات آموزش عالی ندارد و فقط ساخت خوابگاه‌های متاهلی را تایید می‌کند.  

همچنین در مجموع ۳۰ سفر استانی رییس جمهوری، آموزش عالی یکی از محورها بوده و تکمیل پروژه ها مطرح شده است. بر این اساس ۵ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان برای تکمیل پروژه ها جذب شده و قصد داریم پروژه های عمرانی با پیشرفت بالای ۵۰ درصد را که مصوبه ماده ۲۳ هم داشته باشند، کامل کنیم.

افزون بر این، به گفته زلفی‌گل ۳۲ طرح ۱۰۰ درصد آماده است و در هفته دولت افتتاح می شوند. همچنین ۳۱ طرح این وزارتخانه پیشرفت ۹۵ تا ۹۹ درصدی دارند.

معاونت فرهنگی؛ تلاش برای تخصیص ۳ درصد از بودجه دانشگاه‌ها

 طرح منش استادی یکی از طرح‌هایی بود که زلفی‌گل با توجه به اهمیت مهارت‌های آموزگاری از ابتدای وزارت روی آن تاکید کرده بود. هدف اصلی این طرح آمادگی هر چه بیشتر اساتید نو استخدام برای حضور در کلاس‌های درس و مواجهه هر چه بهتر با دانشجویان اعلام شده است. قرار شد طرح مذکور در دو مرحله انجام شود. مرحله اول به صورت کشوری در مشهد مقدس و به مدت حدود سه هفته و مرحله دوم به صورت مستمر در دیگر استان‌ها برگزار می‌شود. این طرح با همکاری معاونت آموزشی، معاونت فرهنگی و مؤسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی تدوین شده و برای اعضای هیئت علمی که به تازگی جذب شده‌اند، اجرا می‌شود.

معاونت فرهنگی وزارت علوم با تاکید بر انجام فعالیت‌های فرهنگی خواستار اختصاص ۳ درصد بودجه برای فعالیت‌های فرهنگی از کل بودجه هر دانشگاه شد که این امر با موافقت وزیر علوم روبرو شد. برگزاری چهاردهمین جشنواره بین‌المللی حرکت (خرداد ۱۴۰۱)، سی و ششمین جشنواره ملی قرآن و عترت (فروردین ۱۴۰۱) و اختتامیه جشنواره بین‌المللی فارابی (تیر ۱۴۰۱) از دیگر اقدامات این معاونت بود. 

سازمان سنجش و کنکور ۱۴۰۲

موضوع شیوه برگزاری کنکور ۱۴۰۲ از سال ۱۴۰۰ و زمان ابلاغ مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی توسط رئیس‌جمهوری پیشین در تیرماه ۱۴۰۰ به موضوعی چالش‌برانگیز تبدیل شد. این مصوبه که در جلسات متعدد کارشناسی شورا بررسی و در نهایت در جلسه ۸۴۳ مورخ ۱۵ تیر ۱۴۰۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و توسط رییس جمهوری وقت و رییس شورای عالی انقلاب فرهنگی ابلاغ شده بود، تغییرات نسبتا چشمگیری از تاثیر قطعی و ۴۰ درصدی معدل دوره متوسطه در نتیجه آزمون سراسری، حذف دروس عمومی و برگزاری دو بار در سال کنکور شامل می‌شد.

با وجود کارهای کارشناسی روی این مصوبه، با روی کارآمدن دولت سیزدهم سازمان سنجش به عنوان مجری برگزارکننده کنکور به مشکلاتی در بندهای این مصوبه برای اجرا برخورد که به گفته عبدالرسول پورعباس رئیس سازمان سنجش در نشست‌های متعدد با کمیسیون های شورای عالی انقلاب فرهنگی این مشکلات احصا و در نهایت به شکل مصوبه‌ای جدید و با تبصره‌هایی به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارجاع شد.

این مصوبه در جلسه ۸۶۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی (۱۷ خرداد ۱۴۰۱) به تصویب رسید و ۲۵ تیر توسط آیت الله سیدابراهیم رئیسی، رییس شورای عالی انقلاب فرهنگی به نام ماده واحده "تکمیل و اصلاح موادی از سیاست‌ها و ضوابط ساماندهی سنجش و پذیرش متقاضیان ورود به آموزش عالی (پس از پایان متوسطه) ابلاغ شد و وزیر علوم و سازمان سنجش همواره بعد از آن بر تلاش برای اجرای دقیق این مصوبه تاکید کردند.

سازمان سنجش همچنین در چهار روز از هشتم تا یازدهم تیر سال جاری کنکور ۱۴۰۱ را با یک میلیون و ۴۸۹ هزار و ۲۲۰ نفر داوطلب و افزایش ۶۳ هزار نفر بیشتر نسبت به سال قبل به عنوان پنجاه و دومین آزمون سراسری برای پذیرش دانشجو برگزار کرد. کنکور امسال برخلاف آزمون سال ۱۴۰۰ که پنج دفترچه و پنج پاسخنامه داشت، ۱۴ دفترچه و پاسخنامه داشت. برای گروه‌های آزمایشی انسانی، علوم ریاضی و فنی و علوم تجربی دو دفترچه و دو پاسخنامه برای دروس اختصاصی اما برای گروه تجربی یک دفترچه و یک پاسخنامه اضافه هم برای متقاضیان سهمیه بهیاری و برای آزمون‌های هنر و زبان نیز هر کدام یک دفترچه و یک پاسخنامه طراحی شده بود. 

سازمان امور دانشجویان؛ تدارک تابستان پرتحرک برای دانشجویان و تحقق برنامه ششم توسعه در جذب دانشجوی خارجی 

با توجه به اهمیت و تاکید دیپلماسی علمی و جذب دانشجویان خارجی، سازمان امور دانشجویان به عنوان نهاد متولی امور دانشجویان داخلی و جذب دانشجویان خارجی از ابتدای دولت سیزدهم تلاش خود را صرف افزایش جذب دانشجویان خارجی کرد و در حالیکه بر اساس آخرین آمار حدود ۵۷ هزار دانشجوی خارجی در سال تحصیلی ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ در ایران تحصیل می‌کردند، اکنون بیش از ۱۰۰ هزار دانشجوی خارجی در ایران تحصیل می کنند و به این شکل اهداف برنامه ششم توسعه در جذب دانشجویان خارجی محقق شده است. همچنین بر اساس براوردها ۱۷ هزار دانشجوی دیگر تا اول مهر ۱۴۰۱ وارد روند تحصیل در ایران می شوند.

ساماندهی وضعیت بورسیه‌ها از سال ۱۳۸۷ تا سال ۱۳۹۲ که تعداد زیادی برای تامین هیات علمی دانشگاه­‌ها در داخل و خارج کشور بورسیه شده بودند؛ اما پس از اخذ دکترا و بازگشت به ایران جذب آنان به طور کامل صورت نگرفته بود، اقدام دیگر این سازمان بود..

سازمان امور دانشجویان همچنین بعد از ۲ سال شیوع کرونا و رخوت ناشی از آن در فضاهای فرهنگی و ورزشی در سال جاری چهار المپیادهای فرهنگی و ورزشی را با جامعه هدف‌های مختلفی برای دانشجویان تدارک دید.

شروع نهضت احداث خوابگاه‌­های متأهلی در دانشگاه‌­ها جهت اجرایی‌­سازی قانون جوانی جمعیت نیز از برنامنه های سازمان امور دانشجویان بوده است. به گفته هاشم داداش‌پور رئیس این سازمان، تا سال گذشته تنها هزار و ۲۹۶ خوابگاه متاهلی در دانشگاه‌های کشور وجود داشت که امروز به ۱۶۰۰ خوابگاه رسیده و برنامه ریزی شده تا در یک برنامه ۵ ساله ۱۰۰ هزار نفر واحد خوابگاهی ساخته شود و به تقاضای موثر دانشجویان در این حوزه پاسخ داده شود.

تغییر رویکرد در مراکز مشاوره و سلامت دانشگاه‌­ها از درمان به پیشگیری، تلاش برای کاهش و مدیریت مسائل ناشی از کرونا با افزایش آموزش­‌ها، درگیرسازی مراکز و به کارگیری طرح‌­های جدید در سازمان امور دانشجویان با هدف کاستن از مشکلات دانشجویان انجام شده است.

انتهای پیام/