آداب و رسوم ماه رمضان در خراسان رضوی

آیین شب‌خوانی

در زمان‌های گذشته که وسایل ارتباط جمعی امروزی وجود نداشت، مردم برای اطلاع‌رسانی از زمان دقیق اذان صبح، راهکارهایی برای خود به وجود آورده بودند که رسم شب‌خوانی یکی از آنها بود. شب‌خوانی معمولا هر شب در ۳ مرحله تا پیش از زمان اذان صبح برگزار می‌شد. در مرحله اول و یک ساعت و نیم مانده به اذان صبح با دهل و شیپور آهنگی معروف در مقام  ابوعطا نواخته می‌شد و مردم وقتی آهنگ ابوعطا را می‌شنیدند، متوجه می‌شدند که شب‌خوانی اول است و یک ساعت و نیم تا اذان صبح مانده است. نیم ساعت بعد آهنگی در گوشه «حجاز»  نواخته می‌شد و مردم می‌فهمیدند که یک ساعت به اذان مانده و آخرین بخش شب‌خوانی هم از یک ربع به اذان با قرائت دعای سحر آغاز می‌شد و موذنان برای شب‌خوانی و گفتن اذان به بلندترین نقطه مسجد، تکیه و یا آب انبار می‌رفتند و علاوه بر قرائت دعا، این اشعار را می‌خواندند: «شب خیز که عاشقان به شب راز کنند؛ گرد در و بام دوست پرواز کنند؛ هر جا که دری بود به شب می‌بندند؛ الا در دوست را که شب باز کنند».

هنوز در برخی مناطق روستایی گناباد در شب‌های ماه رمضان ۳ نفر از مردانی که دارای صدای خوب و مسلط به مناجات‌خوانی هستند، از نیمه شب تا لحظاتی باقی مانده به اذان صبح ۳ مرتبه پشت بام‌ها می‌روند یا با راه افتادن در محله‌ها به شب‌خوانی می‌پردازند.

چلیک‌زنی و تشت‌زنی

در برخی نقاط استان برای بیدارباش سحری رسم «چلیک‌زنی» رایج بود. چلیک درواقع همان پیت‌ حلبی نفت بود که چلیک‌زن‌ با بندی آن را روی گردن خود می‌آویخت و با ۲ چوب روی چلیک‌ می‌کوبید تا روزه‌داران از خواب بیدار شوند و مراسم سحری را بجا آورند.

بین مردم تربت حیدریه هم برای بیدارباش سحری، رسم تشت‌زنی رایج و این کار به این شکل بود که در هر محله یک یا ۲ نفر تشت به دست به پشت بام بلندی می‌رفتند و با کوبیدن آن، فرارسیدن سحر را به دیگران اطلاع می‌دادند.

آش قل هو الله

مردم روزه‌دار استان به ویژه مشهد، طبق رسم دیرین در این ماه خواندن قرآن را جزو برنامه‌های عبادی خود قرار می‌دهند و معتقدند وقتی شروع به خواندن قرآن می‌کنند باید آن را تا آخر ماه رمضان به‌پایان برسانند.

هنوز این رسم رایج لست و مردها در بیشتر مساجد و تکایا دوره قرآن دارند که البته بیشتر شب‌ها و بعد از افطار برگزار می‌شود. بانوان هم اغلب در یک ساعت مشخصی و هر روز در منزل یکی از همسایه‌ها جمع می‌شوند و یک جزء قرآن تلاوت می‌کنند و در روز آخر ماه هرکدام یک سوره از جزء سی‌ام را می‌خوانند و آرزو دارند که سوره توحید به آن‌ها برسد. در نهایت آن کسی که قرائت سوره توحید به او می‌رسد، باید بعد از ماه مبارک رمضان باقی بانوان را به صرف آشی با عنوان «آش قل هو الله» دعوت کند.

افطاری دادن

مردم خراسان به افطاری دادن بسیار علاقه دارند؛ به خصوص این‌که به همین بهانه صله رحم هم انجام می‌دهند و اقوام و خویشان کنار هم جمع و از احوال هم با خبر می‌شوند. مردم در روزهای جمعه و همچنین روزهای نوزدهم و بیست و یکم ماه رمضان افطاری می‌دهند و به ویژه کسانی که نذر دارند یا کسانی که قصد دارند فرزندان خود را عقیقه کنند، گوسفندی را ذبح و گوشت آن را بین فقرا تقسیم می‌کنند یا آن را می‌پزند و افطاری می‌دهند.

افطاری‌دادن در مهمانسرای امام رضا(ع)

اغلب مردم خراسان رضوی برای برآورده شدن حاجات خود نذورات متعددی را درنظر می‌گیرند که یکی از مرسوم‌ترین آنها نذر گوسفند، حبوبات، غلات و غیره برای حرم امام رضا(ع) و مهمانسرای آن حضرت است. حتی برخی از افراد که قدرت مالی انجام این موارد را ندارند، نذر می‌کنند تا برای تهیه غذای حضرت در مهمان‌خانه مشغول انجام کاری از جمله پاک‌کردن برنج، سبزی، حبوبات و غیره شوند تا از این طریق نذرشان مقبول درگاه الهی قرار بگیرد. همه ساله در ماه رمضان و بعد از نماز مغرب و عشاء در سرتاسر صحن‌های حرم رضوی، سفره‌های افطاری برای روزه‌داران پهن می‌شود. خوردنی‌های این سفره‌های افطاری شامل حلوا، ماغوت، شله زرد، پنیر و سبزی، شیربرنج، خرما و زولبیا و بامیه و غذاهایی مانند آش، خورش قیمه و مرغ است.

افطاری روستای باب‌الحکم شهرستان بردسکن

جالب‌ترین نحوه برپایی مراسم افطار عمومی در روستای باب‌الحکم شهرستان بردسکن خراسان رضوی است. مسجد جامع قدیمی این روستا، سالیان سال است که در غروب هر روز ماه رمضان پذیرای جمعیت روستاییان روزه‌دار است. همه بر یک سفره افطار مشترک می‌نشینند و روزه خود را می‌گشایند. طبق این سنت دیرینه، تمام مومنان این روستا از پیر و جوان، زن و مرد و از هر قشر و طبقه‌ای ساعتی قبل از اذان مغرب در مسجد جامع روستا جمع شده و پس از روخوانی قرآن و خواندن نماز جماعت هم‌زمان و در کنار یک سفره افطار می‌کنند.

شب‌نشینی در حرم رضوی

اغلب مشهدی‌های قدیمی سعی می‌کنند پس از پایان مراسم افطار و البته شرکت در دوره‌های قرآن خانوادگی دقایقی را در حرم مطهر رضوی بسر برند. این کار بین بازاریان مشهد هنوز هم رایج است و اهالی قدیم بازار سعی می‌کنند تا ساعات پایانی شب تا نزدیک سحر را در حرم مطهر رضوی به شب زنده‌داری و عبادت بگذرانند.

قنبرخوانی

در روز بیست و یکم ماه مبارک رمضان و سال‌روز شهادت امام اول شیعیان هم مراسم ویژه‌ای در برخی نقاط خراسان رضوی از جمله کاشمر و سبزوار برپا و طی آن مراسم تعزیه‌ای با عنوان «قنبرخوانی» برگزار می‌شود.

پخت نان جو

در شب‌های قدر در بسیاری از خانه‌ها نان جو وجود دارد و مردم هنگام افطار نان جو همراه با ماست می‌خورند و عده‌ای نیز میزان بیشتری نان جو تهیه و در بین نمازگزاران مساجد توزیع می‌کنند.

ملاقه‌زنی

ملاقه‌زنی هم  از آیین‌های خاص مردم تربت حیدریه و سبزوار در ماه رمضان است. مردم سبزوار شب ۲۷ ماه مبارک رمضان را که شب قصاص ابن ملجم مرادی است، جشن می‌گیرند. در این شب مردم دیار کهن بیهق، شیرینی پخش می‌کنند و جوانان به اجرای آیین ملاقه‌زنی می‌پردازند. برای اجرای این سنت پسرهای جوان بعد از افطار چادر به سرمی‌اندازند و هر چند نفر کیسه‌ای برمی‌دارند و به در منازل ‌می‌روند و با ملاقه به در می‌کوبند و سپس پشت درمی‌ایستند. پس از آن صاحب‌خانه با علم به این آیین کهن در را باز می‌کند و در حد توان مالی خود مقداری شیرینی، شکلات، نقل، خرما و... داخل ملاقه یا کیسه ملاقه‌زن‌ها می‌ریزد و هنگام ریختن شیرینی و شکلات‌ها به داخل کیسه یا ملاقه می‌گوید، «بگو بر ابن ملجم لعنت» و جوانان چادر بر سر نیز یک صدا این لحن را تکرار می‌کنند.

خواندن نماز تراویح

برگزاری نماز تراویح نخستین مراسم ویژه مردم اهل سنت خراسان رضوی در تایباد، تربت جام، خواف و سرخس  پس از تایید رویت ماه نو است. نماز تراویح بعد از نماز عشا به صورت ۱۰ نماز ۲ رکعتی اقامه می‌شود و در بعضی از مساجد در این نماز یک جز از قرآن مجید تلاوت می‌شود تا بدین طریق تا پایان ماه قرآن نیز یک دوره کامل شده باشد.

مراسم اعتکاف

مراسم اعتکاف از دیگر مراسم ماه مبارک رمضان است که مردم اهل سنت خراسان آن را در دهه آخر ماه مبارک رمضان در مساجد برگزار می‌کنند. این مراسم از افطار شب نوزدهم آغاز می‌شود و تا بامداد روز عید فطر ادامه دارند  و فرد معتکف این چند روز را در مسجد به طاعت و عبادت سپری می‌کند.

آیین شب آخر رمضان

در آخرین روز از ماه مبارک رمضان، اهالی نقاط مختلف خراسان، خود را برای فرا رسیدن عید رمضان آماده می‌کنند. برای این منظور غسل می‌کنند، لباس تمیز یا نو می‌پوشند و به استقبال عید فطر می‌روند. هنگام افطار آخرین شب از ماه رمضان اعضای هر خانواده بنابر قوت غالب، فطریه خود را دست به دست چرخانده و آن را برای افراد مستمند کنار می‌گذارد.

نماز عید فطر

نماز عید فطر درهمه نقاط خراسان رضوی با شکوهی هرچه تمام‌تر برگزار می‌شود. بعد از اقامه نماز، دید و بازدیدها آغاز می‌شود. خواندن نماز عید فطر در جوار بارگاه رضوی و زیارت مقبره امام رضا(ع) هم از آیین‌های مردم مشهد است.

انتهای پیام