لباس سنتی لرستان از اصالت و زیبایی تا تنوع و رنگارنگی

خبرگزاری برنا لرستان - گروه فرهنگی : پوشاک ولباس لری به عنوان بخشی لاینفک از فرهنگ قوم  لرمحسوب می شود که  برگرفته ازجغرافیا ، باورهای دینی واسطوره ای وهزاران سال همزیستی وهماهنگی با طبیعت توسط مردم لرتبار است؛ از طرفی دیگر تنوع و تکثر از مهمترین ویژگی های فرهنگ لرها به عنوان یکی از اصیلترین اقوام ایرانی است که به بهترین وجه خود را در لباس و پوشاک زنان  ومردان لر نشان می دهد.

لرها به عنوان یک قوم بسیار وسیع  در مناطق زاگرس نشین و جنوب غربی کشور در یک جغرافیای باستانی ودر چندین استان از استان های همدان ، کرمانشاه ، ایلام ، لرستان، خوزستان ، چهارمهال بختیاری ، کوه گیلیویه وبویر احمد و فارس گرفته  تا خلیج فارس واستان های ساحل نشین به صورت بومی  به سر می برند؛ علاوه بر این لرها دربغداد و کشور عراق به عنوان لرهای فیلی سکونت داشته و همچنین در  استان های فلات مرکزی ایران نیز نفوذ جمعیتی قابل توجهی دارند.

همین موضوع گستردگی وتنوع شاخه ها وایلات وعشایر قوم لرباعث شده است تا ما شاهد یک تنوع و رنگارنگی در لباس لری باشیم ؛ به طوریکه  هر کدام از این شاخه ها و مناطق لرنشین مانند لرهای فیلی ( لرستانی )، لرهای بختیاری ، لرهای بویر احمدی و ممسنی، لرهای لیراوی  ( جنوبی ) و...لباس وپوشاک خاص خود را داشته باشند.

جایگاه لباس بومی ومحلی لری نزد این مردم آنچنان است که  اگرچه  سالهاست به خاطر تغییر سبک زندگی این فرهنگ پوششی در مناطق شهری بسیار کم رنگ جلوه می کند ولی هنوز وجود داشته و بسیاری از کسانی که در پی احیای آن در زیست شهرنشینان   هستند حتی برای آن احترام وحتی اصالتی باستانی قائلند.

لباس لری یکی از اصیل‌ترین لباس‌های ایرانی است که نقش و رنگ را در لباس زنان و سادگی را در لباس مردان به خوبی می‌توان ببینید. هر کدام از بخش‌های آن تعریف و جایگاه خاص خود را دارد و گاه پوششی مانند گلونی آنقدر در فرهنگ لر پر رنگ می‌شود که روزی را به آن اختصاص می‌دهند و در واقع نمادی از لرها می‌گردد.

در برخی از استان های لرنشین مانند استان لرستان وخوزستان  به خاطرسکونت متنوع ایلات وطوایف لر شاهد دونوع لباس لرهای بختیاری و لرهای فیلی هستیم.

در شرق لرستان به خاطر سکونت ایلات وطوایف متعلق به لرهای بختیاری در شهرستانی  مانند الیگودرز مردم  لباس بختیاری می پوشند وپوشاک مرسوم در میان لرهای فیلی نیز در دیگر مناطق این استان  فرهنگ پوششی وبومی طوایف و خانوار های لر را  در بر می گیرد .

 _ لباس لرهای فیلی

در منابع تاریخی ومطالعات مردمشناسی  لرهای ساکن در استان های  لرستان امروزی ، ایلام، همدان ، شمال خوزستان ومناطقی از کرمانشاه  و حتی لرهای ساکن در بغداد وشرق کشور عراق  به لرهای فیلی مشهورند و پوشش خاص خود را دارندکه با لباس لرهای بختیاری و لرهای کوه کیلویه وممستی و لیراوی در جنوب کشور متفاوت است.

_ لباس مردانه لر فیلی

لباس لری مردانه  در میان لرهای فیلی با توجه به شیوه زیست مردان لر در قلب دشت ها و کوها و روحیات  حماسی و جنگی هیبت و شکوه قوم لر را به خوبی نشان می‌دهد.

لباس لرهای فیلی به "شال و ستره" مشهور است وکلاه نمدی لری و سربندها به زیبایی آن می افزاید.

کلاه با سربند: مردان لر معمولا از کلاه نمدی ساده‌ای استفاده می‌کنند که به رنگ مشکی است. بلندای این کلاه حدود ۳۰ سانتی متر است و همخوانی زیبایی با دیگر بخش‌های پوشش آنها دارد.

در دوخت پیراهن مردان نیز به سادگی آن توجه می‌شود واز برش‌های معمول استفاده می‌کنند. آستین‌ها راسته یا با سردست دوخته می‌شود و در انتخاب نوع رنگ حساسیت زیادی ندارند.

شلوار: یا همان شاوال مردهای لر گشاد و از همان قسمت ران کاملا آزاد است و کمرش را با لیفه چین می‌دهند.

ستره: یکی از زیباترین لباس‌های محلی لری است که اغلب در مراسم‌ها می‌پوشند. قبایی تا زانو که جلوی آن باز است و با پیچیدن شال بسته می‌شود. پارچه ستره می‌تواند ساده یا طرحدار باشد.

شال: پارچه‌ای سفید به طول ۶ تا ۹ متر و عرض ۶۰ تا ۹۰ سانتی متر است که به دور کمر و بر روی پیراهن یا ستره بسته می‌شود تا شکل بهتری به خود بگیرد. در مواقع اضطراری اگر جایی از بدن زخم شود از شال برای بستن آن عضو نیز می‌توان استفاده کرد.

کپنک یا فرجی: نوعی قبای بافته شده از نمد است که کاملا ضخیم و محکم است و در برابر سرما مقاومت زیادی دارد. معمولا چوپان‌ها در دشت و مراتع آنها را می‌پوشند. جالب است که بدانید مردان در گذشته به عنوان لباسی برای نبرد نیز از کپنگ یا فرجی استفاده می‌کردند.

چوقا از معروف‌ترین بالاپوش‌های مردان لر است که به صورت ترکیبی؛ دو رنگ سیاه و سفید و از جنس پشم گوسفند توسط زنان هنرمند لر بافته می‌شود.

_  لباس زنانه لرهای فیلی

در خیلی از جاهای دنیا لباس افراد جوان و مسن کمی با هم فرق دارد و لباس محلی زنان لر نیز از این قاعده مستثنی نیست. لباس زنان جوان پر نقش و نگارتر، رنگارنگ‌تر و لباس افراد مسن ساده‌تر دیده می‌شود و این در انتخاب سربند کاملا مشهود است. لباس زنان از تکه‌های مختلفی تشکیل شده که به آن می‌پردازیم:

سرپوش‌های بانوان لر

سرون: به چارقدی گفته می‌شود که زنان لر به سر خود می‌بندند و با طلا، نقره یا مهره‌های نفیس آن را تزئین می‌کنند. البته در حال حاضر این زیورآلات جای خودشان را به بدلیجات داده‌اند. از قدیمی‌ترین انواع آن می‌توانید در موزه مردم شناسی لرستان در خرم آباد بازدید کنید. موهای زنان از دو طرف سرون بر روی شانه‌هایشان ریخته می‌شود اما بعضی از زنان نیز آنها را به زیر سرون می‌برند. در مراسم عروسی از سَرون‎های رنگی و در مراسم‌های سوگواری از سرون‌ سیاه که گاهی بلندای آن تا پشت زانو می‌رسد، استفاده می‌کنند. در میان نوعروسان بستن سرون، نشانه‎ی زنانگی آن‎هاست.زنان لر امروزه برای آنکه سرون از سر لیز نخورد از سربندهایی مانند گل‎‌وَنی، تَرَه، کت و عرق‌چِن استفاده می‌کنند.

یکی از انواع سربند‌ها «گلونی» است که شبیه به روسری است و قدمت آن را چیزی حدود ۳۰۰۰ سال تخمین زده‌اند و این نشان از اصیل بودن لباس محلی لر دارد. جالب است که بدانید گلونی در سال ۱۳۹۷ به عنوان یکی از میراث‌های قوم لر به ثبت ملی رسید. زنان این روسری زیبا را معمولا در مراسم‌های شادی می‌پوشند و مردان در زمان جنگ و مهمانی آن را دور «شو کلاو» یا همان کلاه لری می‌پیچیدند. جنس گلونی معمولا از ابریشم است که با نقش‌های سنتی تزئین می‌شد. همانطور که در بالا اشاره کردیم، رنگ گلونی با توجه به سن و سال انتخاب می‌شود، بدین صورت که زنان مسن پارچه‌هائی به رنگ تیره و طرح‌های ساده و سربندی سیاه و سفید را ترجیح می‌دادند. از سفر به سرزمین لر، گلونی که به نوعی نمادی از این قوم است، برای خودتان به یادگار و برای دوستانتان به سوغات ببرید. جالب است که بدانید روز ۲۶ اردیبهشت به عنوان روز روسری لُری نام‌گذاری شده ‌است.

"تَرَه" یا همان "ساوه" روسری یا چارقدی است که بانوان لر در روزهای معمولی به سر می‌بندند و در روزهای جشن و سرور با گلونی تزئین می‌کنند."کت" نیز به چارقدی بزرگ و ساده با حاشیه‌های رنگی و ریشه‌دار می‌گویند که از جنس حریر و ابریشم است و با سکه‌های تزئینی زیباتر می‌شود.

«عرقچن» به کلاهی از جنس مخمل و تکه پارچه‌ اطلاق می‌شود که زنان لر بر روی سرون می‌گذارند تا از روی سر لیز نخورد و زیبایی چشم نوازی به ظاهر آنها می‌بخشد. گفته می‌شود در گذشته بستن سربند هنر هر بانویی را نشان می‌داد و هر کس با سلیقه‌تر و عمامه بزرگتری روی سرش می‌بست بسیار معروف می‌شد.

-تن پوش زنان لر

کراس» یا «جومه» پیراهنی بلند است که تن پوش اصلی محسوب می‌شود. زیبایی این لباس دقیقا در سادگی آن است و شامل آستینی گشاد و یقه‌ای گرد می‌شود که برای راحت قدم زدن و تکان دادن دست‌ها برش‌ یا چاک‌هایی در بالا تنه و کناره‌های آن ایجاد می‌کنند. همچنین برای راحتی بیشتر در قسمت زیر بغل لباس مرغکی لوزی شکل به نام «سیچه» به این تن پوش اضافه می‌کنند. برای مدل دادن به دامن برشی در آن می‌زنند تا گشادتر بایستد و برای دوختن کراس بسته به مناسبتی که قرار است پوشیده شود، از پارچه‌های مختلفی مانند مخمل کرپ، شال، زرین، ساتن و گل‌دار استفاده می‌کنند.

بالا پوش؛ زینت بخش لباس محلی لری

بر روی کراس معمولا بال کل، یال، کلنجه، جلیقه یا کوقلنجا می‌پوشند.

بال کل: در زبان لری به آستین «بال» می‌گویند و «کل» به معنای کوتاه است. بنابراین از نام این لباس محلی لری می‌توان فهمید بال کل لباسی آستین کوتاه است که تا سر زانو می‌آید. پارچه بال کل از جنس مخمل به صورت جلو باز دوخته می‌شود و سر آستین‌ها را با کرمک دوزی تزئین می‌کنند. در بعضی مناطق لرستان به این پیراهن «سرداری» نیز می‌گویند.

یال و کت به عنوان پوششی برای بالا تنه استفاده می‌شود که هر دو به صورتی کتی کوتاه است. جنس یال از مخمل دوخته می‌شود و معمولا زنان جوان یال قرمز و افراد مسن یال مشکی یا سورمه‌ای تن می‌کنند.

کلنجه نیز نیم تنه‌ای مخملی به رنگ روشن و مزین به سکه‌های تزئینی است که دور آستین آن را یراق دوزی می‌کنند.

جلیقه یا جلیزقه: نیم تنه ای بدون آستین است که جلوی آن همیشه باز است و آن را با سکه و یراق دوزی تزیین می کنند.

کوقلنجا هم مشابه بالا پوش‌های دیگر است که پارچه آن زری یا مخملی است و روی کراس می‌پوشند.

شاوال: شلوار لری به اسم شاوال شناخته شده است، در زبان محلی شاوال به معنای شلوار است که از پارچه‌های رنگی شبیه شلوار کردی دوخته می‌شود. شلوار زنان لر به شکل دو تیکه است؛ به این صورت که از دمپا تا بالای زانو از پارچه‌ای ساده استفاده می‌کنند و با نوار دوزی، سوزن دوزی و نقش بندی مزین می‌شود. قسمت‌های بالاتر هم معمولا به رنگ دیگری و با پارچه گلدار می‌دوزند. شاوالی که در مراسم‌ها می‌پوشند از جنس مخمل است.

_پاپوش زنان لر

«آژیه» یا «آجیده» گیوه‌ای است که بافت روی آن را خود زنان می‌بافند و زیره‌ی آن را آژیه کش به رویه می‌دوزد. گیوه را هم مردان و هم زنان لر می‌پوشند و تفاوتی در نحوه ساخت آن وجود ندارد مگر اینکه بخواهند برای خانم‌ها از طرح‌های بیشتری بر روی آن بیندازند. جنس الیاف گیوه از پشم و زیره آن از چرم است. دقیقا در همین جا می‌توان دو مرتبه به لباس‌های سازگار با محیط زیست اشاره کرد!

_ چوغای لری فیلی و بختیاری

عمدتا چوغا پوششی است که امروزه از آن به عنوان لباس مردان بختیاری یاد می شود و در لغت به معنای لباس پشمینه افراد کشاورز است، در واقع لباس اصلی و رسمی مردان بختیاری شال و قبا بوده و چوغا به نوعی لباس کار محسوب می شده است، این پوشش یک پوشش قدیمی و کهن است در ایل بختیاری سالها مورد استفاده قرار گرفته است.

چوغا به علت جنس و ضخامت حساب شده آن هم در فصول گرم و هم در فصول سرد قابل استفاده است، البته چوغا و چوغا پوشی اختصاص به بختیاری ها ندارد و در دیگر مناطق کشور مانند مازندران و خراسان توسط مردان استفاده می شود اما طرح آن با چوغای بکار رفته در ایل بختیاری متفاوت است.

چوغای راه ‌راه فِیلی، لباس مردان لرستان:

طبق شواهد و جراید موجود در عکس‌های سیاه ‌و سفید قدیمی به وضوح چوقا‌ی فیلی بر تن اهالی لر فیلی مشاهده می‌شود، منسوب بودن چوقا راه‌راه به فیلی‌ها به حدی است که در انتشار تمبر پستی ۱۳۶۰، چوغا به‌ عنوان یکی از لباس‌های محلی لرستان بر روی قبای فیلی نشان داده‌ شده است.

چوقای راه‌راه فیلی لباسی است مستطیلی و جلو باز که از پارچه‌ی دست‌بافت پشمی دوخته شده است. این پارچه‌ی دست‌بافت، به صورت دو تخته‌ی ۱۲۵*۵۰ سانتیمتر بوده که تخته‌ی پایینی به رنگ سفید با خطوط نازک راه‌راه سیاه یا سورمه‌ای است.

تخته‌ی بالایی هم به همان شکل پایینی سفید خط‌دار است با این تفاوت که در سطح آن نقوشی پله مانند به همان رنگ خطوط راه‌راه وجود دارد. دو تخته را به صورت افقی روی هم قرار داده و آنها را به هم وصل می‌کنند این مجموعه را به صورت لباسی مستطیلی درآورده و برای عبور دست‌ها در دو گوشه این مستطیل دو چاک ایجاد می‌کنند.

چوقا‌ی فیلی با چوقا‌ی بختیاری اندکی تفاوت دارد، این لباس هنوز به طور محدود در شهر دزفول تولید می‌شود، اما دیگر جایگاه خود را در میان لباس‌های لرستان از دست داده تا جایی که حتی در مناسبت‌ها و به صورت نمادین نیز از آن استفاده نمی‌شود، همان طور که می‌دانید در این مواقع از همان لباس «شال و ستره» استفاده می‌شود.

چوقای راه‌راه فیلی و بختیاری در آغاز و در ریشه به یک شکل بوده‌اند، اما با گذشت زمان تفاوت‌هایی در بین آنها به وجود آمده است و هنوز هم این تفاوت‌ها آنقدر جزئی هستند که در نگاه اول احساس نمی‌شوند؛

۱ – چوقا‌ی فیلی کوتاه‌تر و تنگ‌تر از چوقا‌ی بختیاری است. عرض چوقا‌ی فیلی حدوداً 70 سانتیمتر است اما عرض چوقا‌ی بختیاری حدوداً 90 سانتیمتر می‌باشد و بختیاری‌ها بیشتر متمایلند چوقا‌یی بلندتر از حد زانو بپوشند.

۲ – فیلی‌ها معمولا چوقا‌های خود را با پارچه دوزی تزیین می‌کنند به این صورت که نقشی از یقه برگی را با پارچه‌ی معمولا سیاه به روی سینه چوقا می‌دوزند.

۳ –  در پشت چوقا‌های فیلی یک چاک به وسیله‌ی بریدن چوقا ایجاد می‌شود اما در چوقا‌های بختیاری این چاک وجود ندارد، چاک پشت چوقا‌های فیلی ممکن است بلند یا کوتاه باشد.

۴ – تراکم خطوط باریک در چوقا‌های فیلی خیلی بیشتر از نوع بختیاری است. یا به عبارتی خطوط باریک در چوقا‌ی فیلی خیلی به هم نزدیک می‌باشند. به همین خاطر چوقا‌ی فیلی معمولا به رنگ خاکستری به نظر می‌آید.

۵ – در پشت چوقا، قاب‌های پله‌ای قرار داشته و این قاب‌های پله‌ای، سطحی را در پشت چوقا در بر گرفته‌اند که این سطح در چوغا‌ی فیلی خیلی کمتر از نوع بختیاری است. به این صورت که در چوقا‌ی بختیاری قاب‌ها از لبه‌ی حلقه‌ی یک آستین تا لبه‌ی حلقه‌ی آستین دیگر، پشت چوقا را پوشانده‌اند اما در چوقا‌ی فیلی این محدوده‌ی قاب‌ها (معمولا) سطح کمتری را در بر گرفته‌اند.

تکنیک بافت چوغا

برای بافت این پوشش مردانه از دار خوابیده استفاده می‌کنند و تکنیک بافت آن نیز مانند تکنیک گلیم بافی است با این تفاوت که خیلی ریز بافت‌تر است و تار و پود نازک دارد، طول پارچه مخصوص چوقا ۲٫۵ الی ۳٫۵ متر و عرض آن ۵۰ الی ۷۰ سانتیمتر است و با تاری از جنس پنبه (گاه پشم) و پود پشمی بافته می‌شود.

همانطور که در بالا اشاره شد امروزه چوغا نوعی لباس کار محسوب شده که رفته رفته جای لباس رسمی مردان بختیاری را پُر کرده تا آنجا که دیده شده از این لباس زیبا و نقوش آن به عنوان نماد در ساخت لوگو های مرتبط با مردم بختیاری نیز استفاده می کنند.

- گلونی میراث درخشانی از فرهنگ لر

گلوَنی یا گُل وَنی در گویش لری گونه‌ای از سربند یا روسری چهارگوش که معمولا از جنس ابریشم با نقش‌های سنتی است گفته می‌شود.این پوششی است که زنان لر به طرز خاصی به سر می‌کنند و بخشی از پوشش سنتی زنان و مردان لرستان است.دختران نسل جدید از نوع کوچک آن به عنوان روسری استفاده می‌کنند.

این روسری یکی از سوغات‌های لرستان است. این سربند در گذشته در لباس مردان هم به کار می‌رفت و به طور کلی سربند و دستار از زمان مادها و هخامنشیان لباس مردان و زنان منطقه ایران استفاده می‌شد.

بر اساس یک ایده، به همت جمعی از دختران لرستان ، روز ۲۶ اردیبهشت به عنوان روز روسری لُری یا روز گلونی نام‌گذاری شده‌ است و هر ساله در بهار و تا ۲۶ اردیبهشت دختران لُر با به سر کردن روسری لُری، این پوشش اصیل و زیبا را به دیگران معرفی می کنند. بسیاری از دختران لُر اعم از معلمان، استادان، روزنامه‌نگاران، دانشجویان و فعالان فرهنگی جزو حامیان این حرکت هستند.

گلونی، سرپوش لری با ویژگی‌های خاص

در مراسمات شادی رنگ گلونی شادبوده و از پشت سربلندتر اما در مراسمت عزاداری گلونی کوتاه، جمع‌تر و رنگ آن تیره‌تر است.در نوع شهری گُلوَنی جمع‌تر و کوتاه‌تر از زنان روستایی پوشیده می‌شده. نکته جالب‌توجه دیگر این است که بستن همین گلونی در بین طوایف مختلف لرستان فرق می‌کند مثل سربند زنان شهرستان دلفان که نسبت به بقیه بزرگ‌تر بسته می‌شود.

انتهای پیام