حجاب و عفاف؛ از مفهوم تا دایره دربرگیری

به گزارش برنا؛ عفاف با کسر حرف اول از ریشه «عف» به معنی برخورداری از آنچه حلال نیست و خودداری از سخن یا عمل ناپسند یا به اصلاح دیگر واژه عربی است که با فرهنگ اسلامی و دینی وارد زبان فارسی شده است؛ عفاف را به معنای خود نگهداری و باز داشتن نفس انسانی از محرمات و خواهش‌های شهوانی دانسته اند. عفاف در قرآن کریم نیز به دو صورت «یستعفف» و «تعفف» در قرآن کریم و مجموعاً در چهار آیه مبارکه آمده است.
عفاف با توجه به متن آیات معانی گوناگون می‌پذیرد که می‌توان به سه صورت شامل؛ عفت به معنای خویشتن داری در اظهار نیاز و عفت به معنای خویشتن داری و خودداری از تصرف مال و در نهایت عفت به معنای پاک دامنی.

حجاب نیز به معنای پرده، حاجب، پوشیدن، پنهان کردن و منع از وصول است. حجاب پوششی است که از طریق واقع شدن در پشت پرده، تحقق می‌یابد. به کارگیری کلمه حجاب در خصوص پوشش زن اصطلاحی نسبتاً جدید است نه اینکه کلمه حجاب از ابتدا در رابطه با پوشش زن در مقابل نامحرم باشد و همچنین حجاب اسلامی عبارت است از حفظ حیای زن، اولاً با چشم فرو بستن از نگاه به نامحرم، ثانیاً پوشاندن اندام با چادر، پس حجاب درلغت به معنای مانع، پرده و پوشش آمده است ولی هر پوششی حجاب نیست بلکه آن پوششی حجاب نامیده می‌شود که از طریق پشت پرده واقع شدن صورت گیرد.

حجاب رسالت همیشگی انبیا

حجاب و عفاف همواره بخشی عمده از رسالت انبیا و اولیا، ادیان و علما بوده است زیرا حفظ حجاب و عفاف به حذف بسیاری از گناهان کمک می‌کند و رعایت حجاب اسلامی، به تهذیب و تزکیه نفس و ملکات نفسانی پرداخته و قرب الهی را نصیب انسان می‌کند. مسئله حجاب که یک دستور دینی است و از مسائل مهم جامعه ما است و با بسیاری از مسائلی پیوند خورده، دارای ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی شده است.

این مسئله از آن جهت که خطابش با زنان است، به نیمی از جمعیت جامعه مربوط است و از آن جهت که در تنظیم روابط زن و مرد نقش دارد به همه افراد جامعه مربوط می‌شود. حجاب به معنا پوشش بیرونی و عفاف به معنا پوشش درونی، این دو عامل باعث سلامت جامعه است و در صورت نبود این دو موجب به وجود آمدن مشکلات و اثرات مخرب زیادی در جامعه خواهد شد بنابراین رعایت و ترویج عفاف و حجاب در جامعه اسلامی یکی از دغدغه‌های امروز جامعه اسلامی به شمار می‌رود که یکی از موضوعات حساس در جنگ نرم نیز همین موضوع است که از سوی مقام معظم رهبری و بسیاری از علما بارها مورد تأکید قرار گرفته است.

حجاب در کتاب‌های لغت به معنای پوشش، پرده و مانع آمده است به نگهبان حاجب میگویند چون مانع ورود اغیار و بیگانگان در یک حریم و محیط خاص می‌گردد بنابراین حجاب و پوشش زن نیز به منزله یک حاجب و مانع در مقابل افراد نامحرم است که قصد نفوذ در حریم ناموس دیگران را دارند به علاوه منع و امتناع در ریشه لغوی عفت نیز وجود دارد بنابراین دو واژه (حجاب) و (عفت) در اصل معنای منع و امتناع مشترک اند.

حجاب ظاهری و عفت باطنی است

تفاوتی که بین بازداری از حجاب و عفت است تفاوت بین ظاهر و باطن است، یعنی منع و بازداری در حجاب مربوط به ظاهر ولی منع و بازداری در عفت مربوط به باطن و درون است چون عفت یک حالت درونی است ولی با توجه به این که تأثیر ظاهر بر باطن و تأثیر باطن بر ظاهر یکی از ویژگی‌های عمومی انسان است بنابراین بین حجاب و پوشش ظاهری و عفت و بازداری باطنی انسان تأثیر و تأثر متقابل است بدین ترتیب که هرچه حجاب و پوشش ظاهری بیشتر و بهتر باشد این نوع حجاب در تقویت و پرورش روحیه باطنی بیشتر باشد باعث حجاب و پوشش ظاهری بیشتر و بهتر در مواجهه با نامحرم می‌شود.

رابطه حجاب و عفاف

پوشش ظاهری یکی از علامت‌ها و نشانه‌های عفاف است که بعضی نیز رابطه عفاف و حجاب را از نوع رابطه ریشه و میوه دانسته اند با این تعبیر که حجاب میوه عفاف و عفاف ریشه حجاب است. برخی افراد ممکن است حجاب ظاهری داشته باشند ولی عفاف و طهارت باطنی را در خویش ایجاد نکرده باشند.

این حجاب تنها پوسته و ظاهری است از سوی دیگر افرادی ادعای عفاف کرده و با تعبیری مثل من قلب پاک دارم خدا با قلب‌ها کار دارد خود را گرم می‌کنند چنین انسان‌هایی باید در قاموس اندیشه خود این نکته اساسی را بنگارند که درون پاک، بیرونی پاک پرورش می‌دهد و هرگز قلب پاک موجب بارور شدن میوه ناپاک بی حجابی نخواهد شد.

حجاب و عفاف به صورت متقابل و دو سویه بر یکدیگر اثر گذار و از همدیگر اثر پذیرند؛ از یک طرف عفاف و تسلط بر غریزه خود آثاری دارد که متناسب با عفت در هر ساحت و عرصه‌ای در رفتار، گفتار و تعامل اجتماعی فرد عفیف پدیدار می‌شود.

قرآن کریم آنجا که مؤمنان را به حجاب رفتاری غض بصر فرا می‌خواند و آنجا که دستور می‌دهد تا از پشت پرده با همسران پیامبر (ص) سخن بگویند آثار خلقی و نفسانی چنان رفتاری را در هر دو مورد باز می‌گوید در مورد نخست تزکیه را کارکرد و اثر فروبستن چشم و برآیند حجاب رفتاری می‌داند در مورد دوم قلمروی بیشتری برای عفاف یاد می‌کند و حفظ حجاب در هنگام معاشرت مردان و زنان نامحرم را مایه پیدایش و یا افزایش طهارت و پاکی قلب برای هر دو سوی تعامل و معاشرت ارزیابی می‌کند بنابراین حجاب و عفاف هر یک بر پیدایی و تداوم دیگری اثر گذارند.

بی شک یکی از شایع‌ترین شبه قضاوت‌هایی که در عرصه فرهنگ عمومی از سوی عوام و خواص صورت می‌گیرد به موضوع وضعیت پوشش و آرایش زنان و مردان مربوط می‌شود.

حجاب مختص زنان نیست

اهمیت حجاب و پوشش اسلامی تا جایی است که خداوند متعال در بسیاری از سوره‌های قرآن از آن به عنوان یک ضرورت یاد می‌کند و آن را حافظ انسان در برابر بسیاری از بیماری‌های جسمی و روانی می‌داند از نظر اسلام حجاب فقط اختصاص به زن ندارد بلکه نوعی پرده است که در روابط میان زن و مرد وجود دارد.

حجاب و عفاف به عنوان یکی از آموزه‌های حیات بخش قرآن کریم سنت نورانی رسول رب العالمین و خاندان مطهر صلوات االله علیه و علیهم اجمعین در فرهنگ ملی و اسلامی ما از جایگاه رفیعی برخوردار است. استقرار بسیاری از شئونات اسلامی در حیات فردی و اجتماعی انسان در سایه حاکمیت فرهنگ عفاف و حجاب امکان پذیر است.

امنیت و سلامت جامعه در گرو عفاف و حجاب

تنها با وجود عفاف و حجاب اسلامی در بستر روابط اجتماعی است که می‌توان انتظار داشت جامعه از امنیت و سلامت کافی برای برقرای اخلاق الهی و رشد و شکوفایی فضائل انسانی برخوردار شود. ایجاد جامعه های برخوردار از محیط امن و سالم که محل حضور گوهر انسانیت انسان اعم از زن و مرد و حریم آرام سیر انسان به سوی هدف متعالی خلقت خویش و نیل به تکامل و قرب الهی باشد تنها در سایه حجاب و عفاف اجتماعی میسر خواهد بود.

بر مبنای تعالیم دین مبین اسلام عفاف و حجاب دستور مؤکدی برای زنان و مردان است تا با تعدیل عواطف و تمایلات و ایجاد مصونیت حضور فعال در اجتماع را فارغ از نگاه جنسیتی و بر مبنای برابری بین زن و مرد در کسب دانش و فضائل و بهره وری از توانمندی‌ها نهادینه کند.