بررسی دایره و دف توسط «مهبد مکّی» موسیقی پژوه

خبرگزاری برنا؛ از این پس و هر هفته با یاری «مهبد مکّی» موسیقی‌پژوه و بیدل‌شناس، سازهای گوناگون ایران و جهان را مورد بررسی قرار می‌دهد.

این هفته تفاوت‌های ساز دف و دایره و تاریخچه‌ی آن‌ها را مرور می‌کنیم.

«مهبد مکّی»: پندارها و رفتارهای نادرست درباره‌ی نکات ساده‌ی علم موسیقی، به‌ویژه در مبحث سازشناسی مدّت‌هاست که از سوی خود اهل این هنر نیز، تکرار می‌شوند!

در این یادداشت بدین‌شکل موضوع را بررسی کردم که؛

1. ساز دفّ(به تشدید فا) آلتی‌ست مقامی و نه حتّی محلّی_چه‌که جایگاه ویژه‌ی آن خانگاه و محفل درویشان _و به گونه‌ی ویژه‌تر درویشان طریقت قادریّه_است. حال‌آن‌که ساز دایره را باید ابزاری محلّی به‌شمار آورد.

2. خاستگاه دفّ منطقه‌ی کُردستان و خاستگاه دایره_دست‌کم در ایران بیشتر آذرآبادگان است.

3. دایره در سنجش با دفّ به جهاتی ازجمله؛ کم‌وزنی، کوچکی و ... یک ساز کوبه‌ای جهانی‌ست! که به‌همّت کولی‌ها و مهاجرین بی‌مقصد، اکنون در بسیاری از نقاط موسیقایی جهان به کار گرفته می‌شود. برای نمونه دقت شود به ساز تمبورین*، *دایره‌ی تاجیکی*(که از دید نگارنده، از بهترین‌های این ساز در دنیای کوبه‌ای است)

4. از پیِ مورد سوّم؛ دایره به شکل‌های گوناگون: زنگی، زنگی بدون پوست و ... دیده می‌شود.

5. جدای از اجرا با دایره در موسیقی‌ نواحی با برتری موسیقی آذری، استفاده‌ی ویژه‌ای از آن در نمایشی موسوم به *خیمه‌شب‌بازی برای اهل نمایش آشکار است.

6. دایره به شکل‌های گوناگون: قرارگرفتن روی پا، به‌صورت تک‌دست و ... غیره نواخته می‌شود. که دفّ اینگونه نیست و نباید هم باشد.

7. در دف‌نوازی نیروی اصلی برای نواختن مچ دست‌هاست که در دایره جای آن را باید به انگشتان داد. افزون بر اهمیت به ظرافت ویژه‌ای که در کار با انگشتان وجود دارد.

8. در دف‌نوازی کمتر حرکت و ضربه، از سمت انگشت کوچک به بزرگ است. که دقیقاً در دایره بسیار حرکات از سمت انگشت کوچک به سمت دیگر دیده می‌شود.

9. زبان نوازش در دایره دیگرگون است از زبان دف‌نوازی؛ بدین‌معنی‌که فلان قَطعه‌ی اجرا شده با دفّ، برای نواختن با دایره باید با ساز ُ کار و شخصیت دایره ساخته وُ پرداخته شود.

10. در ساختار اجرا، گاهی وجود یک دفّ _دست‌کم در بخش خاصّ برای نشان‌دادن توانایی یا زیبایی آن_بسنده می‌نماید. که برای همین مورد، در دایره، با وجود دو ساز، قابلیّت‌ زیبایی از آن به گوش ُ چشم شنونده خواهد رسید.

11. نحوه‌ی ساخت هردو ساز تفاوت بسیار با هم دارد. و در نصب زنجیر ُ حلقه نیز این تفاوت دیده می‌شود؛ دایره را باید با حلقه‌های کلفت ُ با فاصله از یکدیگر به‌کار گرفت. که در دفّ حلقه‌های ریز و به‌شمار بسیار در بدنه نصب می‌شوند.

12. نوازنده‌ی حرفه‌ای دفّ به‌ندرت دایره‌نواز خوبی خواهد بود و همین است در مورد دایره‌نوازی که بخواهد دف‌نوازی ویژه باشد.

13. آموزش دایره و دفّ شوربختانه در بسیاری از مراکز آموزش مدّعی موسیقی، غلط و بدون رعایت ۳ سنجه‌ی: فرهنگ کوبه‌ای، مقامی و محلّی‌‌ست که البتّه نبود آموزش وزن‌خوانی را باید مشکل تمامی سازهای کوبه‌ای اعم از: ملٌی، مقامی و محلی و ... دانست.

14. شاید بهترین نمونه‌ی دف‌نوازی در جهان را، بتوان در خانگاه‌های کُردستان دید ُ شنید. و نمونه‌های زیبای دایره‌نوازی را نیز در: آذرآبادگان، سیستان، تالشستان(ناحیه‌ی شرقی گیلان زمین و سرزمین مردمان تالش‌زبان) می‌توان بررسی کرد.

15. در دو جُنگ ییلاق و قشلاق، دکتر «کیوان پهلوان»، موسیقی‌پژوه بزرگ، با همنوازی دایره کنار ساز پیانو، این ساز کوچک و به‌ظاهر ساده را جهانی کرد؛ چنان‌که پس از انتشار «جُنگ ای‌گل»، با همنوازی و تک‌نوازی برادران «عندلیبی» ساز دفّ به پایتخت هم راه پیدا کرد و شدیداً مورد پسند بسیاری از اهل موسیقی و غیرموسیقی قرار گرفت.

16. دف‌نواز، بدون تردید باید با فرهنگ موسیقی کُردی، مقام‌های خانگاهی آشنایی پیدا کند.

17. در ساخت سازهای دایره و دفّ به‌ویژه دفّ شوربختانه امروزه اشکالاتی دیده می‌شود؛ بدنه‌ی ساز کمی کم‌پهنا شده وَ ارتفاع ساز نیز پایین آمده که هرگز کار درستی نیست! برای همین گاهی می‌بینیم که سازی طرّاحی شده که نه دف است، نه دایره!!

انتهای پیام/