آئین‌هایی به وسعت تاریخ کاشان/ از «تشرف به مسلک سقایی» تا «روز شش گوشه»

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا؛ شهرستان کاشان به‌ویژه از دوران صفوی به بعد و تعمیم تشیع دوازده‌امامی دارای نماد و نشانه‌های متعددی در حوزه آیین‌های محرم است و جالب اینکه بسیاری از دسته‌ها و هیات‌های عزاداری این شهرستان به‌واسطه تعدد و تنوع آیین‌های محرمی با نام آن آیین شناخته می‌شوند.

مردم کاشان قبل از آغاز محرم با نصب پرچم‌های مشکی، سبز، قرمز توسط تکیه‌ها و هیات‌های مختلف از نیمه دوم ذی‌الحجه به پیشواز عزاداری برای سیدالشهدا می‌روند.

در این بین آئین‌های نمایشی که در ایام ماه عزاداری در این شهر برگزار می‌شوند ریشه‌های کهن دارند، آئین هایی، چون تشرف به مسلک سقایی، نخل گردانی، آیین سنتی «ششم امام حسین (ع)»، «روز شش گوشه» و ... از جمله آئین‌های نمایشی است که در ایام محرم در شهر کاشان برگزار می‌شوند.

آئین تشرف به مسلک سقایی

با توجه به تعدد آئین‌های محرمی در شهرستان کاشان، بر اساس برنامه‌ریزی‌های مردمی، به‌طور معمول در این شهرستان به‌ویژه در شهر تاریخی کاشان و روستا‌های تابعه، مراسم و آیین‌های مختلفی در دهه اول محرم و سپس دهه دوم تا اربعین حسینی انجام می‌شود. یکی از مهم‌ترین آیین‌های مربوط به ماه محرم این شهرستان، آیین تشرف به مسلک سقایی است که از پیشینه تاریخی قابل توجهی برخوردار است و در میان مردم منطقه از محبوبیت دارد.

سقا‌ها عمدتاً گروهی از سوگواران هستند که هم‌زمان با سوگواری ایام محرم در بازار تاریخی کاشان و مکان‌های اصلی تجمع عزاداران حضور یافته و به‌صورت سنتی مردم و عزاداران سید و سالار شهیدان امام حسین علیه السلام را سیراب می‌کنند.

بنابر رسمی کهن، برخی مردم کاشان نذر می‌کنند تا فرزندشان به پیروی از مرام و مردانگی حضرت ابوالفضل (ع) سقا شده و خدمتگزار حضرت عباس (ع) شود. به همین منظور آئینی با حضور سقایان پیشکسوت برگزار و در این آیین ادوات سقایی همراه با چندتکه قند را در میانه مجلس قرار داده و کودک را در صدر مجلس می‌نشانند. پس‌ازآن پیشکسوتان، پدر کودک را به حضور طلبیده و به حاضرین در مجلس معرفی کرده و او را در کنار خود می‌نشانند. در مرحله بعد سقای پیشکسوت هیئت سقایان کاشان با خواندن اشعاری وزین به معرفی ادوات سقایی پرداخته و با معرفی و خواندن نام هر یک از ادوات، آن را به گردن و کمر کودک می‌بندد و بدین بدین ترتیب کودک را تا پایان عمر، نذر حضرت ابوالفضل علیه السلام و سقایی خاندان مطهر امام حسین (ع) می‌کنند.

به طور کلی باید گفت عزاداری سقایی به عنوان یکی از اعتقادات مردم دارالمومنین کاشان در کنار سایر آیین‌های مذهبی از قدیم در این شهرستان رایج بوده که نشان از سابقه شکل گیری تشیع در این دیار و عشق و ارادت خاص اهالی این سرزمین به اهل بیت عصمت و طهارت دارد.

آیین تشرف به مسلک سقایی کاشان در ۲۲ تیرماه سال ۱۳۹۴ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت ملی رسیده است.

سنت آداب نذری سادات دهه دار نشلج

آداب سنت نذری ماه محرم سادات دهه دار نشلج، دادن نذری توسط طایفه سادات، ریشه تاریخی و فرهنگی دارد. به طوری که امروز به عنوان سنت مرسوم روستای نشلج شناخته می‌شود که در انحصار ۲ طایفه از سادات نشلج قرار دارد.

طایفه حسینی و موسوی براساس قباله‌ای که از سالیان دور نوشته شده، تمام هزینه برگزاری نمایش تعزیه، روضه خوانی، عزاداری و پذیرایی از عزاداران در دهه اول محرم را بر عهده دارند که در اصطلاح به این خانواده‌ها «دهه دار» می‌گویند.

از روز اول محرم تا روز عاشورا، دهه‌دار‌ها مطابق با نوبت بندی که به صورت موروثی به آنها رسیده علاوه بر پرداخت هزینه برپایی مجلس تعزیه، با صرف ناهار از تعزیه خوانان و عزاداران پذیرایی می‌کنند. غذای نذری دهه دار‌ها گوشت لوبیا، حلیم، شیر برنج همراه با شیره انگور است که بر اساس آنچه در قباله نوشته شده، انتقال سنت دهه دار فقط به پسر ارشد می‌رسد.

آیین سنت آداب نذری سادات دهه دار نشلج سال ۱۴۰۰ در فهرست میراث ناملموس کشور ثبت شد. این آیین همچنین سال ۱۳۹۷ در فهرست میراث ناملموس ثبت شد.

برگزاری آیین سنتی «ششم امام حسین (ع)» در شهر بَرزُک

این مراسم که به عنوان اثر فرهنگی ناملموس در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده، بنا بر یک رسم دیرینه با گستردن یک سفره بزرگ با نام «سفره برکت» و اهدای محصولات بومی و محلی توسط شهروندان به این سفره، برگزار می‌شود.

زنان در آیین عاشورایی سفره برکت که در محله مصلی شهر برزک کاشان برگزار می‌شود، هفت کاسه یا بشقاب از آجیل یا تنقلات محلی نظیر جوزقند، گردو، بادام، کشمش، نخودچی، برگه قیسی، سیب و دیگر محصولات باغی را در مجمعه مسی بر روی سر می‌گذارند و به مسجد محله مصلی این شهر می‌آوردند، زمانی که به مسجد رسیدند تمام محتویات داخل مجمعه را در سفره‌ای و به طول ۱۰ تا ۱۵ متر که در مسجد پهن شده، می‌ریزند.

شهروندان پس از سفره آرایی و تزیین سفره با تنقلات، گل و شمع با قرائت سوره مبارکه یاسین آیین سفره برکت و مراسم ششمین روز شهادت امام حسین (ع) را آغاز و محصولات خود در این سفره را متبرک قرار می‌دهند.

اهالی شهر پس از قرائت سوره یاسین با مرثیه سرایی و روضه خوانی مراسم عزاداری را ادامه می‌دهند و پس از مرثیه سرایی و روضه خوانی در زمان برگزاری سخنرانی که با حضور یکی از خطاب و کارشناسان مذهبی برجسته انجام می‌شود، محتویات سفره برکت برای بسته‌بندی و توزیع بین عزاداران توسط جوانان هیئات موسی بن جعفر (ع) به طبقه فوقانی حسینه انتقال داده می‌شود.

اعتقاد اهالی شهر برزک در برگزاری مراسم آیینی روز ششم شهادت امام حسین (ع) با گستردن سفره برکت در باروری و پر خیر و برکت کردن محصولات باغیشان است. آیین سفره برکت و برگزاری آیین‌های عاشورایی نقش موثری در وفاق و پیوند اجتماعی محله‌های مختلف برزک دارد.

روز شش گوشه کاشان

شش گوشه نمادی از ضریح و مقبره شش گوشه حضرت امام حسین و فرزندانش (علیهم السلام) می‌باشد که نگهداری و تولیت حمل آن به بازار بر عهده هیات شاهزاده علی اکبر امامزاده حبیب موسی (ع) است.

روز ششم محرم کاشان اختصاص به شش گوشه دارد؛ در این روز به احترام شش گوشه هیچ هیاتی به بازار نمی‌رود و سایر دسته‌ها نیز در آیین حمل شش گوشه به بازار، به هیات عزادار مورد نظر می‌پیوندند.

ضریح نمادینی که از سوی هیات به عنوان شش گوشه حمل می‌شود، با هنرمندی یکی از استادان نجار و منبت‌کار کاشان برابر ضریح حضرت امام حسین (ع) ساخته شده و شامل ۲ گلدسته، گنبد طلایی و چهار چرخ برای حرکت است.

روز شش گوشه در کاشان به عنوان یکی از آیین‌های معنوی با گستره و موضوع میراث فرهنگی ناملموس استان اصفهان با شماره ۱۳۳۵ در سال ۱۳۹۸ در فهرست میراث ناملموس به ثبت رسیده است.

انتهای پیام/