عایق نانویی ایرانی ناجی بحران ناترازی انرژی کشور/ ایران در جمع ۷ کشور صاحب فناوری آیروژل

زهرا وجدانی: در شرایطی که جهان با بحران‌های زیست‌محیطی و چالش‌های ناشی از مصرف بی‌رویه انرژی روبه‌روست، دستاورد‌های فناورانه و نوآورانه نقش بی‌بدیلی در مدیریت منابع و کاهش آسیب‌ها ایفا می‌کنند. یکی از مهم‌ترین این دستاورد‌ها توسعه عایق‌های حرارتی نسل جدید است؛ محصولی که با بهره‌گیری از فناوری نانو و بر پایه دانش بومی در یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی تولید شده و به گفته مدیران این شرکت می‌تواند به کاهش چشمگیر ناترازی انرژی کشور و بهینه‌سازی مصرف در ساختمان‌ها و صنایع منجر شود. 

این گزارش خبری، حاصل تور فناورانه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو به زنجان در ۳۰ شهریور ۱۴۰۴ است که طی آن گروهی از خبرنگاران حوزه فناوری از نزدیک با فرآیند طراحی، تولید و ویژگی‌های این محصول آشنا شدند. در ادامه به معرفی محصولات نوآورانه این شرکت و تحلیل نقش این فناوری در کاهش ناترازی انرژی کشور می‌پردازیم.

آیروژل چیست و چه می‌کند؟

آیروژل (Aerogel) ماده‌ای فوق‌سبک، متخلخل و دارای ساختار نانومقیاس است که به‌دلیل ظاهر نیمه‌شفاف و وزن بسیار پایینش به دود منجمد یا هوا جامد نیز شهرت دارد. این ماده نخستین بار در دههٔ ۱۹۳۰ میلادی توسط ساموئل کیست در آمریکا ساخته شد، اما توسعه جدی آن در سازمان فضایی ناسا برای عایق‌کاری فضاپیما‌ها و جمع‌آوری ذرات دنباله‌دار صورت گرفت.

ویژگی اصلی آیروژلها تخلخل بسیار بالا (تا ۹۹٫۸ درصد حجم آن هواست) و رسانایی حرارتی بسیار پایین آنهاست که موجب می‌شود یکی از بهترین عایق‌های حرارتی و صوتی شناخته شوند. در مقیاس نانو شبکه پیوسته سیلیکاتی یا پلیمری آیروژل میلیون‌ها حفره میکروسکوپی ایجاد می‌کند که حرکت مولکول‌های هوا را محدود کرده و انتقال گرما را تقریبا متوقف می‌کند. به همین دلیل با ضخامت بسیار کم می‌توانند عایق حرارتی بسیار موثر باشند.

علاوه بر مقاومت حرارتی، آیروژلها در برابر شوک‌های دمایی، شعله مستقیم و بسیاری از مواد شیمیایی پایدارند. بسته به نوع ماده پایه (سیلیکا، پلیمر، کربن و …) می‌توان آنها را آب‌گریز، مقاوم مکانیکی و حتی شفاف ساخت. همین خصوصیات است که باعث شده آیروژلها از فضاپیما‌ها تا ساختمان‌ها، خطوط لوله، صنایع نفت و گاز، تجهیزات برودتی و حتی لوازم ورزشی کاربرد پیدا کنند. این یعنی همان فناوری پیشرفته ناسا اکنون در صنایع و ساختمان‌های ایران نیز در دسترس است.

پاسخی علمی به بحران انرژی با تولید عایق‌های نانویی

شرکت دانش‌بنیان پاکان آتیه نانودانش در ایران موفق شده است با بهره‌گیری از فناوری نانو عایق‌های حرارتی نسل جدیدی تولید کند که پیش‌تر در ناسا توسعه یافته بود. این عایق‌ها با طول عمر ۲۰ تا ۵۰ سال و راندمان بالای ۹۷ درصد، قابلیت تحمل دما‌های منفی ۲۰۰ تا مثبت ۶۵۰ درجه سلسیوس را دارند. چنین ویژگی‌هایی نه تنها در کاهش مصرف انرژی در ساختمان‌ها و صنایع نقش بسزایی ایفا می‌کند، بلکه می‌تواند به طور مستقیم به رفع ناترازی انرژی کشور کمک کند.

اهمیت عایق‌کاری در جهان امروز

حسن برگزین، مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان در این بازدید با بیان اینکه جهان امروز با معضلاتی چون آتش‌سوزی، خشکسالی، طوفان‌های شدید و آلودگی هوا و خاک روبه‌روست تاکید می‌کند: بخش عمده این بحران‌ها ریشه در مصرف بی‌رویه سوخت‌های فسیلی دارد.

وی می‌افزاید اولین و مهم‌ترین راهکار در سطح جهان استفاده از عایق در صنعت و ساختمان برای بهینه‌سازی مصرف انرژی است. به گفته او جایگزینی روش‌ها و سامانه‌های فعلی گرمایشی و سرمایشی با عایق‌های نوین نه تنها مزایای اقتصادی دارد بلکه می‌تواند به کاهش قابل‌توجه مصرف انرژی منجر شود.

 ریشه‌ها و پیامد‌های ناترازی انرژی در ایران

این فعال فناور در توضیح وضعیت ناترازی انرژی کشور می‌گوید: اصلی‌ترین عامل این مشکل مصرف بی‌رویه و عدم بهینه‌سازی انرژی است. وی ادامه می‌دهد: شدت مصرف انرژی ما برای تولید یک محصول چند برابر متوسط جهانی است؛ در برخی موارد برای تولید یک کالا پنج تا هفت واحد انرژی مصرف می‌کنیم. این امر به گفته او ناشی از نبود فرهنگ و شناخت کافی نسبت به اهمیت عایق‌کاری است.

برگزین می‌افزاید بیش از ۴۰ درصد مصرف انرژی کشور در بخش ساختمان‌ها و سوله‌ها اتفاق می‌افتد، اما تعداد ساختمان‌هایی که استاندارد‌های عایق‌کاری را رعایت می‌کنند بسیار اندک است. پیامد این وضعیت کمبود برق و انرژی در زمستان برای گرمایش و در تابستان برای سرمایش است.

ضعف زیرساخت‌ها و فرهنگ مصرف انرژی

برگزین در ادامه به کیفیت و کارایی زیرساخت‌های تولید انرژی در کشور اشاره و می‌گوید: راندمان نیروگاه‌های ما پایین است و بخشی از مشکلات نیز مربوط به عملکرد ضعیف برخی صنایع پتروشیمی است. به اعتقاد او علت اصلی این مسائل تا حدودی در ارزان بودن انرژی و نبود فرهنگ استفاده بهینه از آن نهفته است.

چرا عایق‌کاری اولویت جهانی است؟

مدیرعامل شرکت با اشاره به تجربه‌های جهانی خاطرنشان می‌کند: در کشور ما معمولا در مواجهه با بحران انرژی، تیم‌هایی سریع راهکار‌هایی ارائه و اجرا می‌کنند که بیشتر بر پروژه‌های بزرگ متمرکز است.
او نمونه‌هایی، چون توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی را ذکر می‌کند و می‌افزاید: هرچند این نیروگاه‌ها مفید و لازم‌اند، اما کشور سازنده کامل این تجهیزات نیست و نصب آنها به باتری و ذخیره‌سازی نیاز دارد.
به گفته وی بهره‌وری این نیروگاه‌ها محدود به ساعات تابش خورشید است و علاوه بر این اجرای گسترده آنها نیازمند سرمایه‌گذاری کلان دولتی است که در شرایط فعلی در دسترس نیست.

در مقابل به اعتقاد برگزین عایق‌کاری راهکاری است که در سطح جهانی اولویت دارد؛ چراکه با نصب عایق می‌توان از هدررفت انرژی ذخیره شده جلوگیری کرد، مصرف گاز را کاهش داد و بازدهی سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی را افزایش داد. نکته مهم دیگر این است که عایق‌ها توسط مصرف‌کننده نهایی نصب می‌شوند و نیازمند سرمایه‌گذاری عظیم دولتی نیستند؛ در حالی که برخی راهکار‌های تجدیدپذیر زمان‌بر بوده و دوره بازگشت سرمایه طولانی‌تری دارند.

مزیت اقتصادی عایق‌های نسل جدید

برگزین در ادامه به ملاحظات اقتصادی اشاره و می‌گوید: نرخ بازگشت سرمایه برخی پروژه‌های تجدیدپذیر ممکن است بیش از ۱۵ سال باشد، در حالی که برخی فعالیت‌های بخش پتروشیمی بازده کوتاه‌تری دارند.
به گفته او در شرایط فعلی قیمت گاز طبیعی برای برخی صنایع باید در سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌ای مدنظر قرار گیرد.

تکنولوژی آیروژل از ناسا تا زنجان

مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان با اشاره به توسعه عایق‌های حرارتی طی ۲۰ سال گذشته می‌گوید: این عایق‌ها بیش از شش برابر قوی‌تر از عایق‌های موجود در بازار هستند، فضای خاصی اشغال نمی‌کنند و مزیت‌هایی دارند که می‌تواند مشکل ناترازی انرژی کشور را حل کند.

او توضیح می‌دهد که برخلاف عایق‌های سنتی مانند پشم سنگ و پشم شیشه که ذخیره انرژی منفی دارند، عایق‌های آیروژل جدید ضمن مصرف انرژی کمتر در تولید، آلودگی کمتری ایجاد می‌کنند و انرژی بیشتری ذخیره می‌نمایند. همچنین عایق‌های موجود جاذب رطوبت هستند، اما عایق‌های آیروژل تولیدی این شرکت ضد آب و رطوبت بوده، از لحاظ مکانیکی بسیار قوی‌اند و طول عمری بین ۲۰ تا ۵۰ سال دارند.

این عایق‌ها تنها محصولاتی در دنیا هستند که از منفی ۲۰۰ درجه سلسیوس (برای نیتروژن و اکسیژن مایع) تا مثبت ۶۵۰ درجه سلسیوس کاربرد دارند.

محصولی های‌تک با راندمان ۹۷ درصدی

برگزین با تاکید بر اینکه عایق‌های تولید شده در این شرکت یک محصول های‌تک هستند می‌گوید: از لحظه‌ای که این عایق روی یک لوله یا در خانه نصب شود، به طور ۲۴ ساعته اقدام به ذخیره انرژی می‌کند و دارای راندمان بیش از ۹۷ درصد است.

مسیر دشوار تولید صنعتی آیروژل در ایران

به گفته برگزین فناوری آیروژل ابتدا در ناسا توسعه یافت و اکنون تنها هفت یا هشت کشور دنیا توانایی تولید صنعتی آن را دارند.

وی می‌افزاید: ما در چند سال اخیر موفق شدیم با توسعه این تکنولوژی به صورت صنعتی به آن دست یابیم؛ اما با وجود ناترازی انرژی و مشکلات تامین انرژی هنوز توجه کافی به عایق‌کاری و استفاده از این فناوری نداریم.

سرمایه‌گذاری در عایق‌کاری به جای تولید انرژی بیشتر

وی با اشاره به هزینه‌های سنگین تولید انرژی در کشور می‌گوید: میلیون‌ها دلار اکنون صرف تولید انرژی بیشتر می‌شود، غافل از اینکه سرمایه‌گذاری برای تولید و استفاده از عایق می‌تواند اثرات به مراتب بیشتری داشته باشد.

به گفته او این شرکت حدود ۱۸ تا ۱۹ سال روی این محصول کار کرده است؛ هفت تا هشت سال نخست به تحقیقات اختصاص یافته، حدود سه سال پایلوت انجام شده و اکنون هفت تا هشت سال است که سه محصول عمده به صورت صنعتی تولید می‌شود.

سه محصول کلیدی: بلنکت‌های منعطف، گرانول آیروژل و عایق‌های اسپری‌شونده

برگزین بلنکت‌های منعطف آیروژل با ضخامت ۶ و ۱۲ میلی‌متر را یکی از محصولات این شرکت دانست که برای عایق‌کاری لوله‌ها یا زیر پوشش گچ ساختمان‌ها کاربرد دارد.

محصول دوم، گرانول آیروژل است که فرم خالص نانو آیروژل متخلخل بوده و بیشتر به صورت افزودنی استفاده می‌شود و قابلیت صادراتی دارد.

جدیدترین محصول این شرکت عایق‌های هواژل است که همان ماده آیروژل در رزین استفاده شده و مانند رنگ با ضخامت کم اسپری می‌شود. اجرای این عایق بسیار ساده و عملکرد آن بسیار قوی است و به گفته کارشناسان می‌تواند تحول بزرگی در عایق‌کاری ساختمان‌ها ایجاد کند.

رقابت با نمونه‌های آمریکایی

مدیرعامل شرکت بیان می‌کند: عایق‌های تولید شده در این شرکت نسبت به نمونه‌های استاندارد آمریکایی نزدیک چهار تا پنج برابر از لحاظ دلاری ارزان‌تر هستند.

وی می‌افزاید نخستین رزومه شرکت مربوط به پروژه‌های گازی پیشرفته بود؛ در این پروژه شرکت زیمنس آلمان قصد داشت عایق‌های آمریکایی به کشور وارد کند، اما به دلیل استراتژیک بودن این محصول واردات آن ممنوع بود و هزینه‌ها از مسیر غیرقانونی بسیار بالا می‌رفت. محصول ایرانی بلافاصله وارد بازار شد، استاندارد‌های نظارت مهندسی را پاس کرد و اکنون بیش از پنج سال است که عایق‌های توربین این شرکت از طریق محصول داخلی تأمین می‌شود و تاکنون کوچک‌ترین عیبی گزارش نشده است.

صادرات به ترکیه، رومانی و قزاقستان

این فعال فناور می‌گوید: صادرات ما اخیرا به ترکیه، رومانی و قزاقستان آغاز شده است. این عایق‌ها در حوزه ساختمان در این کشور‌ها مورد استفاده قرار گرفته، چون انرژی برای آنها گران است.

وی تأکید میکند این شرکت موفق شده است دانش فنی این محصول را ایجاد کرده و با مواد اولیه داخلی و ابزار موجود، محصولات را تولید کند که هم برای دمای پایین و هم دمای بالا قابل استفاده هستند.
به گفته او محصولات این شرکت از لحاظ ایمنی و کیفیت پایدار هستند و روش تولید آنها کیفیت بالاتر و درصد بهره‌وری بیشتری نسبت به نمونه آمریکایی دارد، حدود ۱۵ درصد بهتر است. البته پتو‌های آیروژل یکبار مصرف بوده و امکان استفاده مجدد ندارند.

توسعه و تولید عایق‌های حرارتی نسل جدید بر پایه فناوری نانو در ایران نه تنها یک دستاورد فناورانه و صنعتی قابل‌توجه است، بلکه می‌تواند به‌عنوان راهکاری مؤثر، علمی و اقتصادی برای کاهش ناترازی انرژی کشور عمل کند.

تجربه این شرکت دانش‌بنیان نشان می‌دهد که راهکار‌های بزرگ برای حل بحران‌های انرژی الزاما در پروژه‌های عظیم و سرمایه‌گذاری‌های میلیاردی خلاصه نمی‌شود؛ گاهی یک تغییر بنیادین در مصرف، می‌تواند معادل ساخت یک نیروگاه جدید یا توسعه یک میدان گازی باشد. عایق‌های حرارتی نسل جدید مبتنی بر فناوری نانو با طول عمر بالا، راندمان بیش از ۹۷ درصد، مقاومت در برابر گستره وسیع دمایی و قیمت رقابتی نه تنها راه‌حلی فناورانه برای رفع ناترازی انرژی کشور محسوب می‌شوند، بلکه الگویی عملی از فناوری پاک و دانش بومی برای رسیدن به توسعه پایدار و کاهش اثرات زیست‌محیطی هستند.

این دستاورد بیانگر آن است که ایران می‌تواند در حوزه فناوری‌های پیشرفته از مصرف‌کننده صرف به تولیدکننده و صادرکننده تبدیل شود؛ مسیری که به افزایش بهره‌وری، خلق ارزش افزوده بالا و کاهش وابستگی منجر می‌شود. اما تحقق این ظرفیت، نیازمند توجه سیاست‌گذاران، فرهنگ‌سازی عمومی و هدایت سرمایه‌ها به سمت راهکار‌های هوشمندانه‌ای همچون عایق‌کاری است؛ و پرسش چالشی اینجاست: آیا سیاست‌گذاران و مصرف‌کنندگان حاضرند پیش از آنکه بحران انرژی به نقطه بی‌بازگشت برسد و به جای صرف میلیارد‌ها دلار برای تولید انرژی بیشتر به چنین فناوری‌های بومی اعتماد کرده و آنها را به‌طور گسترده در کشور به کار گیرند؟

انتهای پیام/