ایران در آستانه گذار به اقتصاد الگوریتمی

در نشست تخصصی هوش مصنوعی و آینده نظام مالی با حضور مدیران و صاحب‌نظران حوزه‌های اقتصاد، بانکداری و فناوری هوشمند، نقش هوش مصنوعی در آینده نظام مالی کشور بررسی شد. 

محمدمهدی مومن‌زاده، مدیرعامل گروه مهر آیندگان، با نگاهی تحلیلی به فرصت‌ها و چالش‌های این تحول پرداخت و بر ضرورت سرمایه‌گذاری هدفمند در زیرساخت‌های فناورانه و انسانی تأکید کرد.  

وی گفت: سازمان‌هایی که به‌صورت مؤثر از هوش مصنوعی استفاده کرده‌اند، بازدهی عملکردشان به‌طور قابل‌توجهی فراتر از میانگین صنعت بوده است و این امر برای سرمایه‌گذاران اهمیت محوری دارد، زیرا مستقیماً بر سودآوری شرکت‌ها اثر می‌گذارد. 

وی افزود: کسب چنین مزیتی تنها با سرمایه‌گذاری مالی ممکن نیست و توسعه منابع انسانی و مهارتی نیز باید هم‌زمان صورت گیرد.  

وی بیان کرد: سرعت تغییر و تحول مهارت‌های مورد نیاز در فضای کاری هوش مصنوعی تا سه برابر مشاغل سنتی است؛ بنابراین کشور باید نظام آموزش مداوم و تطبیق‌پذیر ایجاد کند. 

مومن‌زاده افزود: ظرفیت ملی برای یادگیری سریع فناوری‌های هوشمند هنوز کامل نشده است و افزایش تقاضا برای متخصصان این حوزه در آینده نزدیک موجب فشار دستمزدی در بازار کار خواهد شد.  

بر اساس گزارش آیسکو که مومن‌زاده به آن استناد کرد، حجم سرمایه‌گذاری جهانی در هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ به حدود شانزده‌ونیم میلیارد دلار خواهد رسید؛ رقمی که دو برابر سطح فعلی است و عمدتاً در کشورهای توسعه‌یافته متمرکز است. 

وی تصریح کرد: این شتاب سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد بازارهای مالی پیشرفته با سرعتی بسیار بیشتر از ایران در حال پیشروی به سمت فناوری هوشمند هستند.  

وی یکی از برداشت‌های نادرست در فضای عمومی را تصور تصمیم‌گیری مستقل هوش مصنوعی دانست و گفت: در پیشرفته‌ترین بازارهای مالی، هوش مصنوعی هنوز جایگزین انسان نشده است بلکه نقش دستیار تحلیلی دارد و پیشنهادهای مبتنی بر داده ارائه می‌دهد، اما تصمیم نهایی همچنان توسط انسان اتخاذ می‌شود.  

مومن‌زاده با اشاره به ضعف زیرساخت داده در کشور اظهار کرد: حتی در صورت طراحی الگوریتم‌های تحلیلی، ابزار تغذیه مناسب برای آن‌ها وجود ندارد. مهم‌ترین پایگاه اطلاعات مالی، سامانه کدال، داده‌ها را به صورت PDF بدون ساختار استاندارد منتشر می‌کند و این موضوع تحلیل ماشینی را غیرممکن می‌سازد، بنابراین فاصله زیادی تا بهره‌برداری مؤثر از هوش مصنوعی در مدیریت پرتفوی باقی مانده است.  

وی اضافه کرد: بیشترین کاربرد هوش مصنوعی در حال حاضر در بخش‌های پشتیبان مانند ارتباط با مشتریان، کشف تقلب و مدیریت کنترل‌های داخلی دیده می‌شود و گزارش آیسکو نیز همین حوزه‌ها را به عنوان عرصه‌های عملیاتی اولیه معرفی کرده است. در مقابل، کاربرد این فناوری در محاسبه ارزش خالص دارایی‌ها و گزارشگری مالی هنوز در مرحله آزمایشی است.  

به گفته وی، نرخ بازگشت سرمایه در پروژه‌های هوش مصنوعی بخش مالی معمولاً نزدیک به میانگین صنعت است؛ هرچند نتایج چشمگیر کمتر دیده می‌شود ولی روند جهانی نشان‌دهنده تثبیت بازده مطلوب این فناوری در نظام‌های مالی است.  

وی نقش هوش مصنوعی در گزارشگری مالی، برنامه‌ریزی اقتصادی و مدیریت ریسک را برجسته دانست و تصریح کرد: اجرای این سیستم‌ها در بخش‌های حاکمیت شرکتی و فناوری هوشمند نیازمند اصلاحات ساختاری و سیاست‌گذاری داده است.  

مومن‌زاده تأکید کرد: بدون داده صحیح و ساخت‌یافته، هیچ سیستم هوشمندی قابل‌اعتماد نیست و ضعف حاکمیت داده در کشور مانع توسعه هوش مصنوعی در بازار سرمایه است. وی از اجرای نخستین گام عملی در گروه مهر آیندگان خبر داد و گفت: سامانه چت‌بات پاسخ‌گوی سهامداران بر اساس گزارش‌های مالی شرکت‌ها تا پایان سال راه‌اندازی خواهد شد.  

وی در بخش پایانی سخنان خود افزود: بازار سرمایه ایران به دلیل گستردگی نمادها و پیچیدگی بالای تصمیم‌گیری که گاه تا حد ۱۰ به توان ۲۴۱ احتمال مختلف را شامل می‌شود، بیش از هر زمان دیگر به ابزارهای هوشمند نیاز دارد. از دید وی، هوش مصنوعی نه یک انتخاب بلکه ضرورتی برای بقا، رشد و شفافیت در آینده نظام مالی است.  

کامران باقری، مدیرعامل شرکت اسماعیلی، در این نشست با اشاره به روندهای جهانی تحول در مدل‌های یادگیری هوشمند گفت: ظهور مدل‌هایی مانند دیپ‌سیک نشان داده که حتی اجرای مدل‌های زبانی بزرگ در مقیاس کوچک نیز ممکن است و همین امر رقابت جهانی را به سمت سرعت دسترسی به داده‌های تمیز و ساخت‌یافته سوق داده است.

وی تأکید کرد: چین با اتخاذ این راهبرد توانسته بازیگر مؤثر در سطح جهانی شود.  

وی افزود: صنعت مالی به دلیل شفافیت داده‌ها و تعامل طولانی‌مدت با فناوری، آماده‌ترین بستر برای تحول هوش مصنوعی است و در آینده تعامل مردم با نظام مالی از طریق دستیارهای صوتی هوشمند انجام خواهد شد. وی خاطرنشان کرد: عدم اشتراک‌گذاری داده میان سازمان‌ها یکی از موانع اصلی توسعه هوش مصنوعی در کشور است.  

وی پیش‌بینی کرد نسل‌های جدید ایرانی کیفیت خدمات را بر نگرانی درباره امنیت داده ترجیح خواهند داد و پروژه هوش مصنوعی پیشنهادی اسماعیلی تا سه سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید.  

ثابتی، مدیرعامل هلدینگ مالی بانک خاورمیانه، نیز در این نشست گفت: بانک‌ها از نخستین کاربران فناوری بوده‌اند، زیرا سرمایه و داده گسترده در اختیار دارند و هوش مصنوعی در واقع لایه‌ای نفوذی در همه ارکان بانک خواهد بود. وی افزود: موفقیت در اجرای هوش مصنوعی تنها به فناوری محدود نمی‌شود و بلوغ داده‌ای و فرآیندی شرط اساسی است.  

وی افزود: ریسک‌های محیطی بالا موجب شده سازمان‌ها بهره‌گیری از هوش مصنوعی را به حوزه‌های دارای بازده مستقیم مانند مراکز تماس، تحلیل رفتار مشتری و بهینه‌سازی تجربه کاربر محدود کنند. وی در پایان خاطرنشان کرد: توسعه هوش مصنوعی باید تدریجی و مبتنی بر برنامه باشد تا به نتایج پایدار منجر شود.  

محمد نمازی، مدیرعامل شرکت راهبرد هوشمند شهر، در ادامه گفت: نظام بانکی ایران به دلیل داده‌های گسترده و تجربه طولانی تحلیل رفتار مشتری برای ورود به مرحله جدید تحول هوش مصنوعی آماده است. وی سه ضلع اصلی اکوسیستم مالی هوشمند را نهاد ناظر، نهادهای مالی و شرکت‌های فناور عنوان کرد و افزود: این تحول باید هم‌زمان در هر سه سطح رخ دهد.  

وی اظهار داشت: تحول نباید فقط فناوری‌محور باشد بلکه باید فرهنگ سازمانی و تجربه مشتری نیز تغییر کند تا بانک‌ها از مدل محصول‌محور به سمت تجربه‌محور حرکت کنند.  

محمدزاده، پژوهشگر بازار سرمایه، در ادامه نشست گفت: سطح استفاده از هوش مصنوعی در بورس ایران هنوز ابتدایی است و تمرکز آن بر بخش‌های مشاوره‌ای و تحلیلی قرار دارد. وی افزود: پیچیدگی بالای بازار سرمایه اقتضا دارد از هوش مصنوعی برای مدیریت انبوه احتمالات تصمیم‌گیری استفاده شود.  

وی تأکید کرد: نبود الگوی جامع حکمرانی فناوری و ضعف داده‌های ساختارمند از چالش‌های جدی توسعه در کشور است. وی با اشاره به داده‌های سامانه کدال گفت اطلاعات مالی به صورت PDF منتشر می‌شود و عملاً استخراج ماشینی آن دشوار است. به گفته وی، مطابق با گزارش آیسکو، کاربرد اصلی هوش مصنوعی در دنیا در مدیریت مشتری و کشف تقلب است نه تصمیم‌گیری مستقل سرمایه‌گذاری.  

مومن‌زاده در بخش دیگری از نشست تصریح کرد: بسیاری از سازمان‌ها هنوز نتوانسته‌اند از هوش مصنوعی خروجی مؤثر دریافت کنند و موفقیت نیازمند نهادینه‌سازی آن در سیاست‌های کلان سازمانی است. وی از طراحی سامانه چت‌بات پاسخ‌گوی سهامداران خبر داد و آن را گام نخست در هوشمندسازی ارتباط با سرمایه‌گذاران دانست. 

همچنین فرید احمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی ارومیه، گفت: سازمان‌هایی که با روند فناوری همگام نشوند، از چرخه رقابت حذف خواهند شد. 

وی افزود: تحول واقعی باید از درون سازمان آغاز شود و شکل‌گیری تیم‌های نوآور و انطباق عملیاتی اولویت دارد نه خرید نرم‌افزار یا شعار دیجیتال.  

وی از رونمایی پلتفرم جامع پرداخت شهری اسمارت‌زی خبر داد که با اتکاء بر اینترنت اشیا پرداخت‌های سنتی را به مدل کاملاً آنلاین تبدیل خواهد کرد. وی تصریح کرد: تعامل نهادهای مالی و شهری می‌تواند هوش مصنوعی را از سطح تحقیقاتی به کاربرد واقعی در جامعه ایرانی وارد کند.  

علی باقری، مدیرعامل اپلیکیشن زیگپ، نیز گفت: پذیرش فناوری میان کاربران ایرانی بیش از هر چیز به کیفیت تجربه کاربری وابسته است. وی افزود: هرچند زیرساخت‌های داده‌ای ضعیف‌اند، ولی اگر هوش مصنوعی تصمیمات مالی را ساده و دقیق کند، اعتماد عمومی شکل خواهد گرفت.  

وی اظهار کرد: نسل‌های جدید حساسیت کمتری نسبت به حریم داده دارند و اگر عملکرد فناوری روان و کارآمد باشد، تصمیمات مالی حساس را به آن می‌سپارند. 

وی افزود: دستیار هوشمند زیگپ با تحلیل رفتار مالی کاربران پیشنهادهای اختصاصی ارائه خواهد داد.  

وی در پایان گفت: دوره تصمیم‌گیری سنتی پایان یافته و آینده نظام مالی بر پایه فناوری و هوش مصنوعی بنا خواهد شد. هوش مصنوعی اکنون در سطح کمک به تصمیم‌سازی است و ظرف پنج سال آینده به مرحله تصمیم‌گیری خودکار خواهد رسید، مشروط بر آن‌که فرهنگ سازمانی، شفافیت داده و جسارت مدیریتی همگام پیش روند.