«پالایشگاه شهید هاشمینژاد سرخس» نقطه اتکای امنیت انرژی شمالشرق ایران
امجد عبدی - دبیر تحریریه: پالایشگاه گاز شهید هاشمینژاد در سرخس، سالهاست که یکی از مهمترین بارهای امنیت انرژی ایران را بر دوش میکشد. این مجموعه، تنها تولیدکننده گاز شیرین در شمالشرق کشور است و در شرایطی که بیشترین فشار مصرف در استانهای خراسان و نواحی شمالی دیده میشود، عملکرد آن بهطور مستقیم با پایداری جریان گاز خانگی و صنعتی ارتباط دارد.
شاید در افکار عمومی، اهمیت یک پالایشگاه گاز تنها در قالب «تولید» تعریف شود، اما واقعیت این است که تداوم کار بدون توقف این واحدها، نتیجه دهها فرآیند پیچیده، تصمیمگیری دقیق و آمادگی شبانهروزی نیروهایی است که در شرایط اقلیمی سخت شمالشرق، مسئولیت ذخیرهسازی، تصفیه و تزریق گاز را به خطوط ملی برعهده دارند.
این پالایشگاه که در مجاورت میدان گازی خانگیران فعالیت میکند، در زمستان روزانه تا ۵۸ میلیون مترمکعب گاز تصفیهشده را وارد شبکه انتقال میکند؛ رقمی معادل حدود ۷ درصد کل گاز تولیدی کشور. چنین ظرفیتی زمانی معنا پیدا میکند که بدانیم گازرسانی در ایران نهفقط یک خدمت عمومی، بلکه بخشی از توازن ملی انرژی است و کوچکترین اختلال در این زنجیره، میتواند مصرفکنندگان پرشمار استانهای سردسیر را درگیر کند.
تداوم تولید در فصل اوج مصرف
پالایشگاه شهید هاشمینژاد امسال، پیش از ورود به فصل سرد، تعمیرات اساسی هر پنج واحد تصفیه گاز ترش را مطابق برنامه به پایان رسانده است. اهمیت این موضوع زمانی روشنتر میشود که بدانیم واحدهای تصفیه، در شرایط فشار بالا و با گاز ترش حاوی مقادیر قابلتوجه H₂S کار میکنند و کوچکترین نقص فنی در آنها میتواند ظرفیت تولید را کاهش دهد یا فرآیند را متوقف کند.
کارکنان عملیاتی، تعمیراتی و پیمانکاران بومی از ماهها قبل، درگیر فرآیندهای توقف، بازکردن تجهیزات، تعویض قطعات، تستهای غیرمخرب و راهاندازی مجدد بودند؛ فرآیندی پرریسک، زمانبر و کاملاً تخصصی. آمادهسازی کامل پالایشگاه پیش از وقوع موجهای سرما، نشان میدهد که مجموعه نهتنها تولید را هدف گرفته، بلکه پایداری و دوام عملکرد را نیز در مرکز برنامهریزی قرار داده است.
نوآوریهای عملیاتی و رکوردهایی که از دل فشار کاری بیرون آمدهاند
یحیی فیضی مدیرعامل این پالایشگاه، در نشست خبری خود با اصحاب رسانه به رکوردهایی اشاره میکند که حاصل «روشهای نوآورانه» در فرآیندهای عملیاتی بوده است. این عبارت، شاید در نگاه اول کلینگر به نظر برسد، اما در واقع اشاره به تغییراتی دارد که مهندسان و کارشناسان مجموعه در حوزه بهرهوری و بهینهسازی ایجاد کردهاند.
در سال ۱۴۰۱، پالایشگاه توانست روزانه ۳ میلیون مترمکعب به تولید اضافه کند و رقم تولید را به ۵۷ میلیون مترمکعب برساند. سال بعد، رکورد ذخیرهسازی ۲۱۸۶ میلیون مترمکعبی در مخزن شوریجه ثبت شد و دیماه سال گذشته نیز بیشترین میزان فرآورش ۴۰ سال اخیر به عدد ۵۸ میلیون و ۴۲ هزار مترمکعب رسید.
این رکوردها، حاصل تصمیمهای اتفاقی نیست. چنین دستاوردهایی تنها زمانی ممکن میشود که واحدهای بهرهبرداری، فرآیندها را دقیقتر تنظیم کنند، نشتها کاهش یابد، زمانهای توقف کم شود و تعمیرات پیشگیرانه واقعی و نه نمادین انجام شود. به بیان دیگر، رکوردها نتیجه خلاقیتهای کوچک، اما مؤثر در صدها جزئیات عملیاتی است.
مسئله مصرف و جایی که تولیدکننده مقصر نیست
یکی از نکات مهم نشست خبری، اشاره مدیرعامل به «الگوی نادرست مصرف گاز» در کشور بود. او تأکید کرد که در سال گذشته، ۸۶۰ میلیون مترمکعب گاز تولید شده است و کشور از نظر تولید در وضعیت کمبود قرار ندارد، اما مصرف غیرکارآمد، فاصله تولید و نیاز را از حالت طبیعی خارج میکند.
فیضی مثال مشخصی ارائه میکند و میگوید «اگر مردم تنها ۱۰ درصد مصرف خود را کاهش دهند، معادل تولید دو پالایشگاه شهید هاشمینژاد صرفهجویی خواهد شد.» این بیان بهنوعی نشان میدهد که بار اصلی ناترازی گاز در ماههای سرد، نه بر دوش تولیدکننده، بلکه بر الگوی مصرف قرار دارد. در واقع، پالایشگاهها ظرفیت خود را افزایش دادهاند، اما مصرف بیرویه، همچنان بخش عمدهای از توان تولید کشور را خنثی میکند.
مسیر کاهش وابستگی تا اتکا به مهندسان داخلی
مدیرعامل پالایشگاه شهید هاشمینژاد در بخشی دیگر از سخنانش، به روند ساخت داخل تجهیزات فاز دوم پالایشگاه اشاره میکند. روندی که طی سالهای اخیر سرعت گرفته و اکنون بخش قابلتوجهی از قطعات حساس، در داخل کشور تولید میشود.
این موضوع، دو پیامد مهم برای صنعت گاز دارد که شامل کاهش وابستگی ارزی و زمان تأمین قطعات و ارتقای دانش مهندسی داخلی در حوزه تجهیزات پالایشگاهی میشود. پالایشگاه نیز با استفاده از همین ظرفیتها، توانسته در ششماهه نخست امسال، بیش از ۶ میلیارد مترمکعب گاز را در واحدهای عملیاتی دریافت و فرآورش کند.
حضور دانشبنیانها و به میدان آوردن ایدهها
در سال ۱۳۹۶، مرکز رشد پالایشگاه راهاندازی شد. اقدامی که برای یک پالایشگاه گاز، اتفاقی معمولی به شمار نمیآید. از دل این مرکز، تاکنون ۵ استارتآپ به مرحله بلوغ و درآمدزایی رسیدهاند و ۱۷ استارتآپ دیگر در حوزههای مختلف صنعت نفت و گاز فعالیت میکنند.
این همکاری دو سویه، تنها یک پروژه حمایتی نیست، بلکه میتوان آن را نوعی سرمایهگذاری بلندمدت برای افزایش توان داخلی، بهبود بهرهوری و کاهش هزینهها دانست. بسیاری از ایدههایی که امروز در واحدهای عملیاتی اجرا شدهاند، محصول همین همکاریهاست.
نیروهای بومی در صف اول
یکی از تغییرات اساسی سالهای اخیر، توانمندسازی پیمانکاران و نیروهای بومی منطقه است. امروز بخش قابلتوجهی از تعمیرات اساسی، پروژههای اجرایی و عملیات روزمره پالایشگاه توسط همین نیروها انجام میشود، نیروهایی که در دورههای پیشین بیشتر در نقش نیروی کمکی حضور داشتند.
براساس گفتههای مسئولان پالایشگاه شهید هاشمینژاد، برخی از پیمانکاران محلی اکنون آنقدر توانمند شدهاند که پروژههایی در سایر پالایشگاههای کشور نیز دریافت کردهاند. این موضوع، ضمن ایجاد اشتغال پایدار، به افزایش سرعت و کیفیت اجرای پروژهها در پالایشگاه سرخس نیز کمک کرده است.
استفاده از فناوری داخلی برای امنیت زمستان
فرآیند تزریق گاز به مخزن شوریجه که یک مخزن گازی با عمق متوسط ۳ هزار متر از سطح زمین و در پنج کیلومتری پالایشگاه شهید هاشمینژاد واقع شده است در سالهای اخیر با چالشهایی همراه بوده، اما امسال برای نخستینبار از توربینهای ساخت داخل در مسیر این عملیات استفاده شده است؛ اقدامی که مدیرعامل پالایشگاه از آن بهعنوان نقطه عطف یاد میکند.
نتیجه این تغییر، روشن است، طبق اظهارات فیضی در بازه ۸ ماهه فصل گرم امسال، ۲ میلیارد و ۱۳۱ میلیون مترمکعب گاز در مخزن شوریجه ذخیره شده، افزایشی ۳۴۱ میلیون مترمکعبی نسبت به سال گذشته. این ذخایر، مهمترین پشتوانه شبکه در روزهای اوج مصرف زمستان هستند.
مسیر آرام، اما موثر کاهش فلرینگ
پالایشگاهها ناچار به سوزاندن بخشی از گازهای مازاد در مشعلها هستند، اما این میزان باید حداقلی باشد. براساس آمارهای اعلامی در سالهای اخیر میزان فلرینگ در پالایشگاه شهید هاشمینژاد از ۲۴ هزار مترمکعب بر ساعت به ۷۰۰ مترمکعب بر ساعت کاهش یافته است.
این کاهش چشمگیر، نتیجه مجموعهای از پروژههاست که شامل بهینهسازی فرآیند، تعمیر خطوط قدیمی، نصب تجهیزات جدید، اصلاح طراحی و بازیافت گازهای کمفشار میشود.
براساس گفتههای مدیرعامل پالایشگاه شهید هاشمینژاد، ۲۴ هزار متر مکعب گازی که به مشعلها ارسال میشد، معادل گاز مصرفی سه شهر سرخس، کاشمر و خواف است.
تبدیل چالش به فرصت صنعتی با پروژه گوگرد
در گذشته، کنار پالایشگاه، دو کوه بزرگ گوگرد با حجم ۲.۵ میلیون تن دیده میشد. نمادی از چالشی که بهدلیل نبود زیرساخت فرآوری ایجاد شده بود، اما اکنون با سرمایهگذاری بخش خصوصی و همکاری پالایشگاه، چهار کارخانه فرآوری گوگرد در زمینهای پایین دستی پالایشگاه که دولتی هستند احداث شده و گوگرد مذاب پالایشگاه را خریداری و به محصولات جامد قابل عرضه در بازار داخلی و صادراتی تبدیل میکنند.
این تغییر نهتنها میتواند مشکلات محیطزیستی را کاهش دهد، بلکه یک زنجیره ارزش افزوده ایجاد و اشتغالزایی ۱۵۰نفر را به صورت مستقیم در پی داشته است. همچنین از لحاظ ایمنی نیز دپوی گوگرد میتواند تبعات بسیار دیگری را به همراه داشته باشد که هرکدام از این تبعات، حتی میتواند جبران ناپذیر باشد.
آمادگی ۲۴ ساعته کارکنان
در روزهای سرد کارکنان پالایشگاه در وضعیت «آمادهباش» قرار دارند. این اصطلاح شاید برای مخاطب عمومی ساده به نظر برسد، اما در عمل، یعنی نیروها باید در هر ساعت از شبانهروز، بدون محدودیت مکانی و زمانی، آماده رسیدگی به کوچکترین نوسان عملیاتی باشند.
راهروهای واحدهای فرآیندی، تجهیزات تحت فشار، خطوط انتقال و مخازن ذخیرهسازی، در این فصل به حساسترین نقطههای زنجیره انرژی کشور تبدیل میشوند. اینکه پالایشگاه بتواند در زمستان بدون افت ظرفیت کار کند، حاصل تجربه و دقت همین کارکنان است، کارکنانی که تلاش آنان، کمتر از خروجی پالایشگاه دیده میشود، اما در واقع «پشت صحنه اصلی تأمین انرژی کشور» هستند.
پالایشگاه شهید هاشمینژاد سرخس، تنها یک واحد تولیدی نیست، بلکه گلوگاه امنیت انرژی شمالشرق کشور است. آنچه این پالایشگاه را به نقطه اتکای شبکه گازرسانی تبدیل کرده، ترکیبی از عوامل ساختاری و انسانی است، عواملی مانند تجهیزات بومیسازیشده، استارتآپهای فعال، پیمانکاران محلی توانمند، ذخیرهسازی هوشمندانه، مدیریت مصرف و مهمتر از همه نیروهایی که تولید پایدار گاز را انجام میدهند. همگان باید بدانیم که پایداری جریان گاز در زمستان، فقط نتیجه چند رقم تولید نیست، بلکه حاصل صدها تصمیم فنی، دهها پروژه عملیاتی و حضور شبانهروزی کارکنانی است که این صنعت را زنده نگه میدارند.
انتهای پیام
