منشور کوروش، پیام انسانیت و رواداری/ ناگفته‌هایی از حمایت فرمانروای ایران از یهودیان اسیر

به گزارش برنا؛ کتیبه رُسی فرمانروای پارس ۵۳۹ سال پیش از میلاد مسیح، به زبان اکدی و خط میخی بابلی در ۴۵ سطر نوشته شده، سال ۱۸۷۹ میلادی به دست هیات حفاری بریتانیایی به سرپرستی هرمزد رسام کشف و به موزه بریتانیا برده شد.

این کتیبه باستانی، پس از ۲ دهه پیگیری و بررسی بالاخره در نیمه آبان سال جاری به عنوان یکی از نخستین بیانیه‌های حقوق بشر به ثبت جهانی رسید تا در حافظه بشریت ماندگار شود.

اکنون ثبت جهانی منشور کوروش هخامنشی سند افتخاری برای فرهنگ صلح‌جوی ایرانی و پیامی روشن از ایران برای جهانیان است.

مردم ایران که همواره به تاریخ برآمده از فرهنگ غنی خود افتخار می‌کنند، احترام زیادی برای کوروش هخامنشی قائل هستند و او را تکریم می‌کنند. ثبت کتیبه این پادشاه خوشنام ایرانی در فهرست آثار جهانی یونسکو، این میراث دور مانده از وطن را بار دیگر به صدر اخبار و توجه‌ها آورده است.

به این مناسبت، با فضل‌الله براقی، عضو هیات علمی تاریخ دانشگاه پیام نور فارس پیرامون متن و محتوای منشور کوروش هخامنشی به گفت‌وگو پرداختیم.

بیانیه‌ بشر دوستانه کوروش، ستاره‌ای در دل دنیای خشن باستان

براقی گفت: با این که متن کتیبه کوروش، ادامه سنت نوشتاری بابلی است و قرار بوده در پی دیوار معبدی در بابل دفن شود، اما پیام‌های این منشور با کتیبه‌های دیگر پیش از خود تفاوت‌های بسیاری دارد.

او اظهار کرد: این استوانه، بیانیه احترام یک فرمانروای قدرتمند را به مردمی نشان می‌دهد، که با او هم مذهب، هم دین و هم زبان نیست اما با فرهنگ، دین و زبان مردم مغلوب با احترام رفتار می‌کند.

براقی با استناد به پژوهش‌های انجام شده، ادامه داد: پیام روشن این استوانه، پرهیز از خشونت کوروش کبیر به هنگامی است که در اوج قدرت قرار داشته و بابل یکی از دولت‌های بزرگ بین‌النهرین را فتح کرده بود.

استاد دانشگاه پیام‌نور فارس گفت: کوروش برخلاف پادشاهان سومر، آکاد، بابل، آشور و ایلام، که پس از تصرف شهرها به قتل و تجاوز و غارت اموال و غنایم مردم و معابد می‌پرداختند و خدایان شهرها را به غنیمت به قلمرو خود می‌بردند و حتی در مواردی تداوم کنترل سیاسی زبان و خط خود را بر مردم شهرها تحمیل می‌کردند.

او گفت: برخی از آنها حتی شهر را با خاک یکسان می‌کردند مانند آشور بانی پال که در سال ۶۴۶ پیش از میلاد، شهر شوش را با خاک یکسان کرد و برای همیشه دولت عیلام را از صفحه روزگار محو کرد.

کوروش پادشاهی صلح‌جو و زیرک

براقی بیان کرد: کوروش به دلیل نارضایتی زیاد مردم و مخصوصا کاهنان و یهودیان از نبونهید -پادشاه بابل- این شهر بزرگ دنیای باستان را با کمترین مقاومت تصرف کرد و مردم به گرمی و شادی از کوروش و سپاهش استقبال کردند؛ کوروش هم با مردم به مهربانی و خوبی برخورد کرد و به تمجید و ستایش از مردوک خدای خدایان پرداخت.

صلح، رهایی، شادی و آرامش واژه‌هایی که در این منشور بر آن تأکید شده است؛ پیام‌هایی که در دنیای خشن و بی‌رحم آن روزگار هیچ محلی از اعراب نداشت.

او با اشاره به پژوهش‌های منتشر شده در این خصوص، افزود: در این فتح تاریخی، غرور مردم شکست خورده هم حفظ شد؛ به طوری‌که نه تنها این مردم احساس حقارت نکردند بلکه به خط و زبان بابلی به همراه خط و زبان ایلامی و آرامی جزو خطوط و زبان‌های رسمی امپراطوری هخامنشیان شد و کاتبان بابلی در کنار کاتبان ایلامی و پارسی در دیوان رسمی هخامنشیان به کار مشغول شدند.

استاد تاریخ دانشگاه پیام نور فارس ادامه داد: کوروش سیاستمداری زیرک و مردم‌شناس بود؛ او که به خوبی محبوبیت و مشروعیت مردوک خدای خدایان بابل آگاه بود از این‌رو متن استوانه خود را با گفتاری از مردوک آغاز کرد که باعث خشنودی و رضایت مردم بابل شد. در حالی‌که نبونید خدای سین(ماه) را می‌پرستید و تلاش می‌کرد خدای سین را جایگزین مردوک کند از اینرو به تحقیر مردوک می‌پرداخت که سبب نارضایتی کاهنان و مردم بابل شد.

او اضافه کرد: مردم همچنین به دلایل دیگری از جمله وجود اختلاف طبقاتی، اسارت مردم آشور، ایلام و یهود که در بابل به صورت برده یا اسیر زندگی می‌کردند و به دلیل خروج نبونید به مدت ده سال از بابل و رفتن به شهر تهما(تهامه) عمران و ساخت و ساز در آنجا و واگذار کردن بابل به پسر نالایقش بلشصر، از او ناراضی بودند.

به گفته براقی، نارضایتی شدید مردم و کاهنان از نبونهید و رفتار مناسب و انسان‌دوستانه کوروش، سبب شد تا مردم او را نه به عنوان فاتح بلکه به عنوان منجی و جانشین برحق پادشاهان بابل بپذیرند و از وی با نام« شاه بابل،شاه سرزمین‌ها» یاد شده است.

او اضافه کرد: مردم به اندازه‌ای از مهربانی، فروتنی، شیوه رفتار و عدالت و داد به همراه جلال و شکوه و قدرت وی برخوردار بودند که به او «پدر» می‌گفتند.

محتوای منشور کوروش؛ از کسب مشروعیت تا اصول کشورداری

عضو هیات علمی تاریخ دانشگاه پیام نور فارس گفت: محتوای منشور کوروش را به سه قسمت می‌توان کسب مشروعیت الهی کوروش و طرد پادشاه بابل، نحوه فتح صلح‌آمیز و معرفی کوروش و اقدامات سیاسی، مذهبی و عمرانی کوروش تقسیم کرد.

این بیان کرد: از این دید می‌توان گفت که کوروش از این منشور نه تنها اهداف کوتاه مدت بلکه اهداف بلند مدتی داشته به طوری‌که نتیجه‌اش را پس از کشف منشور به خوبی می‌توان مشاهده کرد؛ چنانکه پس از کشف منشور اطلاعات ذی‌قیمتی درباره کوروش و فتح بابل و اقدامات انسان دوستانه‌اش به دست آمد.

او این را هم گفت که می‌توان گفت، هدف کوروش از نگارش متن منشور به نوعی اطلاع رسانی برای آیندگان بوده است.

استاد تاریخ دانشگاه پیام نور فارس گفت: اصول سیاست کشورداری کوروش برمبنای منشور برجای مانده از او، آوردن صلح و آرامش، به بردگی نگرفتن ملل مغلوب، محترم شمردم اموال مردم، لغو کار اجباری در امور اقتصادی و نظامی و احترام به دین مردم بابل و اقرار به خداوندی مردوک را شامل می‌شود.

صلح و آرامش؛ کلید واژه‌های منشور جهانی کوروش

براقی با استناد به پژوهش‌های باستان‌شناسی انجام شده، پیرامون کتیبه کوروش، عنوان کرد: صلح، رهایی، شادی و آرامش واژه‌هایی که در این منشور بر آن تأکید شده است؛ پیام‌هایی که در دنیای خشن و بی‌رحم آن روزگار هیچ محلی از اعراب نداشت.

این استاد تاریخ دانشگاه پیام نور گفت: از این لحاظ است که از این منشور به عنوان نخستین منشور حقوق بشر یاد شده است.

کوروش؛ فاتحی متفاوت

او اظهار کرد: با وجود این که با اعلامیه‌ای به معنای مدرن امروزی نیست، اما باید این نکته ظریف و اساسی را مورد توجه قرار داد که بررسی‌های تاریخی باید به ظرف زمانی و مکانی پدیده یا حادثه نیز توجه دقیقی داشت.

باتوجه به محتوای منشور می‌توان در مجامع بین‌المللی، کشور ایران را به عنوان مهد عدالت‌طلبی، مدارای مذهبی، تعامل فرهنگی و رفاه و آسایش مردم به جهانیان شناساند و با تبلیغات غرض‌ورزانه و یکسونگرانه رسانه‌های غربی مقابله کرد.

براقی ادامه داد: عملکرد انسان دوستانه و متمدنانه کوروش در جریان فتح بابل و بعد از آن، مانند مرمت دیوار بابل و پرستشگاه مردوک و بازگرداندن مردمان به شهرهای خود بویژه بازگشت یهودیان به اورشلیم و کمک به آنها برای بازسازی معبدشان، او را از پادشاهان بی‌رحم آشور، متفاوت کرده است.

استاد تاریخ دانشگاه پیان‌نور فارس اظهار کرد: رفتار کوروش در مقایسه با رفتار پادشاهان گذشته سبب شده تا در کتب تاریخی از وی به نیکی یاد شده است.

براقی یادآور شد: چنان‌که در کتاب عهد عتیق (اشعیا) تنها کسی است که از وی به عنوان«مسیح»، کمربسته خداوند، شبان خدا و شاهین شرق یا نجات‌دهنده یاد شده است و ابوالکلام آزاد، سیاستمدار و فیلسوف هندی و علامه طباطبایی و طاهر رضوی هم پس از بررسی‌های زیاد به این نتیجه رسیدند که فرمانروای دادگری که در قرآن از وی به عنوان «ذوالقرنین» یاد شده همان کوروش است.

او عنوان کرد: اهمیت آزادی بردگان به اندازه‌ای اهمیت دارد که شاپور شهبازی از این منشور به عنوان« فرمان آزادی ملتها» یاد کرده است.

ناگفته‌هایی از کمک فرمانروای ایرانی به یهودیان اورشلیم

استاد تاریخ دانشگاه پیام نور فارس گفت: کوروش در این کتیبه، سپس از بیان القاب خود، از تضمین امنیت بابل، چگونگی تصرف بابل، پرستش مردوک خدای بابلی‌ها، بازگرداندن پیکر خدایان به معابدشان و مراجعت مردمان دیگر کشورها مانند عیلامی‌ها، آشوری‌ها و یهودیان به خانه‌ها و شهرهایشان سخن گفته است.

به گفته او، نتایج تحقیقات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که تعداد یهودیان برگشته به اورشلیم ۴۲ هزار و ۳۶۰ نفر می‌رسد.

براقی افزود: به این تعداد باید به هفت هزار و ۳۳۷ نفر از غلامان و کنیزان آنها را هم افزود.

به گفته او، یهودیان آزاد شده، ۷۳۶ اسب و ۲۴۵ قاطر و ۴۳۵ شتر و ۶ هزار و ۷۲۰ الاغ نیز همراه داشتند.

پیام منشور کوروش برای ایران و جهان امروز؛ ایران مهد عدالت و مدارا

عضو هیات علمی تاریخ دانشگاه پیام نور فارس گفت: منشور کوروش نوشته‌های بیشتری داشته، اما قسمت بزرگی از آن شکسته و از بین رفته و قسمت سالم آن هم شکسته بوده که به هم چسبانده‌اند و در متن سالم به هم ریختگی‌هایی وجود دارد.

براقی اظهار کرد: با این حال آن‌چه هم باقی مانده سندی پرافتخار و اهمیت فراوان دارد.

او معتقد است، امروز می‌توان از این منشور و دیگر آثار باستانی برای تقویت هویت ملی و همدلی مردم به شکل سیاست درازمدت استفاده کرد.

براقی بیان کرد: باتوجه به محتوای منشور می‌توان در مجامع بین‌المللی، کشور ایران را به عنوان مهد عدالت‌طلبی، مدارای مذهبی، تعامل فرهنگی و رفاه و آسایش مردم به جهانیان شناساند و با تبلیغات غرض‌ورزانه و یکسونگرانه رسانه‌های غربی مقابله کرد.