یلدا در استان مرکزی؛ آیینی از جنس مهر، میراثی به بلندای تاریخ
به گزارش برنا از مرکزی ، شب یلدا یا شب چله در استان مرکزی، آیینی ریشهدار است که از دیرباز در سه شب متوالی با نامهای «چله بزرگه»، «چله وسطی» و «چله کوچیکه» گرامی داشته میشود.
هسته این مراسم، گردهم آمدن خانوادهها در خانه بزرگان فامیل و دور کرسی گرم، با سفرهای از آجیل، انار، هندوانه، برگه زردآلو (قیصی)، کشمش و نخودچی است.
در بسیاری مناطق، غذای مخصوص شب خوردن کدو ، سوپ ، آش و غذاهای محلی است و پس از شام، خواندن دعای شکر، فال حافظ، نقل خاطرات و بازیهای گروهی مانند «پر یا پوچ» بر گرمی محفل میافزاید. این شب فرصتی برای صلهرحم و ادای احترام به بزرگترهاست.
این آیینها در شهرستانهای دوازدهگانه استان، جلوههای محلی منحصربهفردی دارد. در اراک، مرکز استان مرکزی مردم در کنار دیگر رسوم، شب یلدا را با خواندن شعر و داستان از دیوان حافظ و شاهنامه فردوسی جلا میبخشند.
در محافل خانوادگی، شاهنامهخوانی داستانهای حماسی قهرمانان ملی و اساطیر ایران را زنده میکند، در حالی که حافظخوانی و تفأل به غزلیات او، فضایی سرشار از امید به آینده و تعمق ایجاد میکند.
در روستای ضامنجان مرکز دهستان سه ده در غرب اراک ، با اسم باستانی زامنگان، مراسمی صمیمی و مبتنی بر تولیدات محلی برگزار میشود. رسم فرستادن هدیه (شب چله) از سوی خانواده داماد برای عروس در این منطقه و مناطق دیگر ترک زبان رایج است ، که معمولاً شامل میوه، آجیل و شیرینیهای محلی میشود.
در محلات با مراسم دورهمی در خانه بزرگان و دعوت از تازه عروسان و تبریک به آنان ، در دلیجان و شازند با خوردن کدو حلوایی، عدسی و دیگر غذاهای زمستانی هر کدام بخشی از تنوع فرهنگی غنی این شب را شکل میدهند.
در شهرستانهای فراهان، کمیجان، زرندیه، خنداب و آشتیان نیز آیینهای عمومی یلدا با محوریت صله رحم و دورهمی خانوادگی و انتقال تجربه های کسب و کار و کشاورزی به نسل های بعدی در قالب تعریف داستان و خاطره برگزار میگردد.
روستای ضامنجان: سفره یلدا، آینه برکت زمین
مردم ترکزبان روستای ضامنجان در منطقه سهده اراک، یلدا را با محصولات کشاورزی و باغی خود میآرایند. سفره آنان مملو از کدو پخته یا حلوایی، تخمه، هندوانه و میوههای خشک تابستانی مانند برگه زردآلو (قیصی)، آلو خشک، گردو و بادام است. در محفلی گرم زیر کرسی در خانه بزرگ فامیل، بزرگترها با نقل داستانها، خاطرات گذشته و خواندن شعر و ضربالمثل ترکی، رسوم نیاکان را به نسل جوان یادآوری و منتقل میکنند.
توجه به تنهاییها نیز از ویژگیهای این روستاست؛ اگر سالمندی تنها باشد یا کسی همسر و فرزندان خود را از دست داده باشد، همسایهها او را به جمع خود دعوت کرده یا با بردن تنقلات، او را در شادی این شب سهیم میکنند.
یلدا، شبی برای مهرورزی فراگیر و یاد عزیزان
یکی از وجاهتهای بارز یلدا در این استان،تجلی همدلی اجتماعی است. در ضامنجان ، سنجان ، فیجان ، کرهرود که از مناطق غرب اراک است و بسیاری نقاط دیگر این استان ، اگر خانوادهای عزیزی را از دست داده باشد، در این شب به دیدارشان میروند و با خواندن فاتحه و صلوات، یاد و خاطره درگذشتگان را گرامی میدارند و برای آرامش روح آنان دعا میکنند.
این رسم، پیوندی نمادین بین آیین کهن شکرگزاری و احترام به گذشتگان ایجاد میکند. این حس همدلی در سالهای اخیر، در قالب پویشهای مردمی و خیریهای گستردهای نیز خود را نشان داده است. نهادها و موسسات خیریه خصوصی و دولتی مانند بهزیستی ، کمیته امداد ، ستاد فرمان حضرت امام (ره) در سراسر استان، از جمله در اراک، با جمعآوری و توزیع بستههای معیشتی حاوی مایحتاج اساسی و تنقلات یلدایی، سعی در گرم نگه داشتن کانون خانوادههای نیازمند و شیرین کردن کام آنان در این شب دارند.
ریشه در اعماق تاریخ و گسترش سفره مهر
برخی آیینهای یلدایی استان مرکزی،قدمتی چندصدساله و کهن دارند. در نیمور و محلات با برگزاری دورهمی و دادن عیدی به کودکان ،برگزاری برخی مراسم های مرتبط با کشاورزی و دامپروری با قدمتی نزدیک به دو هزار سال، نماد شکرگزاری از الهه آب «آناهیتا» و نشانهای از همدلی برای لایروبی نهرهای آبیاری است. آیین «اهو اهو» در خورهه و برگزاری جشن سده در برخی روستاها، دیگر نمونههای این میراث فرهنگی زنده هستند.
در سالهای اخیر،جنبههای معنوی و اجتماعی یلدا پررنگتر شده است. در بسیاری مساجد و حسینیهها، مراسم «یلدای مهدوی» با قرائت ادعیه و برنامههای فرهنگی ویژه کودکان و نوجوانان برگزار میشود.
همچنین، بسیج سازندگی و سایر گروههای جهادی و مردمی استان، در قالب پویشهای ملی مانند «یلدای مهربانی»، به تهیه و توزیع هزاران بسته معیشتی در بین خانوادههای کمبرخوردار میپردازند تا شکوه همدلی را در طولانیترین شب سال به نمایش بگذارند.
سخن پایانی
یلدا در استان مرکزی تنها یک شب نشینی نیست؛میراثی زنده است که پیروزی نور بر تاریکی را در قالب پاسداشت تاریخ در آیینهایی مانند شکرگزاری از برکت زمین دور کرسی ضامنجان، پاسداشت ادبیات کهن در حافظخوانیهای اراک، همدلی با سوگواران و گسترش مهربانی به نیازمندان جشن میگیرد. این آیین در این دیار، همچون چراغی فرازمند، پیام امید و مهر را در دل طولانیترین شب سال طنینانداز میکند و روشنگر راه صبر و محبت است.
نویسنده: رضا براتی
