کودکان پیش از اقدام به خودکشی، اثری از آن به جا می‌گذارند

گروه اجتماعی خبرگزاری برنا: خودکشی پدیده ای چند عاملی است، که مانند سایر نشانه ها در روانپزشکی، از دست  دادن عوامل متعددی در زمینه های سرشتی و ژنتیکی، روانی و اجتماعی ایجاد می شود.تعامل این عوامل  ر کودک ونوجوان، پیچیدگی بیشتری می یابد.

تحقیقات نشانه داده است که بیش از 90 درصد خودکشی ها، با یک اختلال روانپزشکی رابطه دارند. در مواردی که اختلال روانپزشکی واضحی، از جمله بیمارهای هیجانی، افسردگی، سو مصرف مواد و ... یافت نمی شوند نیز، فردی که اقدام به خودکشی می کند، از نظر زیست شناختی و طبی، بدنی مستعد دارد که تحت تاثیر استرس‌های روانی_اجتماعی، قدرت تنظیم و حفظ خود را از دست می دهد و باعث می شود که فرد تصمیم به از بین بردن خود بگیرد.

علاوه بر آن باید در نظر داشت که کودکان از نظر شناختی هنوز به مرحله ای از رشد مغزی نرسیده اند که درک کاملی از مرگ و برگشت ناپذیری آن داشته باشند و حتی در مورد نوجوانانی که به برگشت ناپذیری مرگ واقف هستند، این درک ثابت و پایدار نیست. به همین دیلیل است که گفته می شود هر نوع صحبت یا رفتار کودک و نوجوان، که نشان از عدم امید به آینده و میل به مردن باشد باید جدی گرفته شود و در این موارد معاینه روانپزشکی ضروری است.

برای مدیریت و کاهش خودکشی در کودک و نوجوان، باید عوامل پیشگیری کننده، عوامل خطر، نحوه شناسایی  و ارزیابی این خطرات و اقدامات لازم بعد از خودکشی، در نظر گرفته شوند. در این مقال، مرور مختصری بر این عوامل و نکاتی که در بحث خودکشی کودک و نوجوان، بیش از بزرگسالان باید در نظر داشت، بیان می شود:

 یکی از مهم ترین عواملی که در نوجوانان خطر خودکشی را افزایش می دهد، این است که بسیاری از خانواده ها و حتی خود نوجوان از بروز بیماری های روانپزشکی از جمله بیماری های مربوط به هیجان و افسردگی آگاهی ندارد و نشانه هایی مانند تغییر روحیه، بیش از اندازه حساس شدن، دور شدن از خانواده و علاقه های قبلی، خشم و بی قراری بیش از حد، کمبود انرژی و افت تحصیلی و ... را حاصل عوامل محیطی و یا بلوغ می داننددر حالی که در هر نوجوان که تغییرات فوق به حدی باشد که عملکرد در حوزه های مختلف زندگی مختل شود، معاینه روانپزشکی ضروری است، تا مشخص شود، آیا این عوامل ناشی از بلوغ هستند یا نشانه های اختلال پزشکی .

از عوامل منجر به خودکشی در نوجوانان، تقسیم های ناگهانی در این نسل است، به خصوص اگر نوجوانی در مهارت های زندگی و اجتماعی از جمله مهارت های حل مسئله و تطابق و مدیریت، استرس آموزشی گرفته و ضعف داشته باشد، احتمال اینکه در برخورد با مشکلات شخصی، خانوادگی، مدرسه و جامعه با تصمیم ناگهانی به زندگی خود خاتمه دهد یا رفتار پرخطر دیگری نشان دهد.

از طرفی قدرت تحمل استرس‌های محیطی و نحوه حل و فصل آن ها در کودک ونوجوانبه دلیل عدم رشد کامل حوزه های تفکر و شناخت در مغز، کمتر از بزرگسالان است. بنابراین آسیب پذیری مغز آن ها در مقابل استرس های شدید محیطی می تواندعاملی باشد که آن ها را به سمت استفاده از راه حل های پرخطر از جمله خودکشی، فرار از خانه و مدرسه، ترک تحصیل، گرایش به مصرف مواد و ... سوق دهد. به همین دلیل ضروری است که در کاهش فشارهای محیطی بر کودکان و نوجوانان کوشا باشیم.

فشارهای محیطی استرس آور به خصوص باعث ضعف اعتماد به نفس و عدم علاقه به خود در افرادی می شود که از نطر سرشتی و ژنتیکی مستعد ابتلا به اختلالات روانپزشکی هستندو خطر رفتارهای پرخطر در این شرایط در آنها بالاتر خواهد رفت.

برای پیشگیری از خودکشی در کودکان و نوجوانان، توجه به مسائلی که در فوق اشاره شد به خصوص ارزیابی و درمان به موقع اختلالات روانپزشکی ضروری است. متاسفانه بسیاری از خانواده ها به دلیل نگرانی از اینکه فرزندشان مبتلا این اختلالات شناخته شود، آنقدر دیر مراجعه می کنند که فرصت مدیریت نشانه های پرخطر از دست می روددر حالی که روانپزشک یا روانشناس آگاه به مسایل کودک و نوجوان با معاینه به موقع شرایط طبیعی و غیرطبیعی را از یکدیگر متمایز کرده، راه حل های مناسب ارائه خواهد کرد.

مطالعات معتبر نشان داده اند که یکی از مهم ترین راه های موثر در پیشگیری از خودکشی در کودکان و نوجوانان، گنجاندن برنامه های پیشگیری از خودکشی در درس های آموزش مهارت های روانی -اجتماعی در مدارس است. دیده شده است که کودکان و نوجوانانی که تحت این آموزش ها قرار می گیرند در برخورد با احتمال خودکشی خود یا همسالان بهتر می توانند متوجه این مسئله مهم باشند که رفتار خودکشی در هیچ شرایطی طبیعی نیست و سریع تر کمک می گیرند.

کودکان و نوجوانان باید آموزش کافی در زمینه حل مشکلات بین فردی بدون استفاده از روش های پرخطر دریافت کنند. زورگویی در مدارس و فضاهای مجازی یکی از عوامل موثر در خودکشی کودکان و نوجوانان است لازم است همه افراد، آموزش های لازم را در این زمینه ها فرا بگیرند و روش های جلوگیری از این زورگویی ها و نحوه برخورد با آن ها به خانواده ها و پرسنل مدارس و تمام مکان هایی که با کودک و نوجوان سروکار دارند، آموزش داده شود.

بسیاری از کودکان و نوجوانان پیش از اقدام به خودکشی اثری از آن به جای می گذارند. به طور مثال آسیب به جسم خود، گذاشتن ردپایی از تمایل به مرگ در نوشته ها و بازی ها، سوال راجع به میزان مرگ آور بودن روش های مختلف، خداحافظی با افراد خاص و یا نشانه های دیگری که گاه خانواده ها و اطرافیان به اشتباه آن ها را نوعی نمایش یا ژست خودکشی در نظر گرفته و اهمیت کافی به آن ها نمی دهند، هرگونه ردپای فکر مرگ وعدم تمایل به زندگی باید جدی گرفته شود و هرچه سریعتر به متخصصان مراجعه شود.

اطرافیان باید مطلع باشند که دراین موارد لازم است از نصیحت کردن، ایجاد حس گناه و سرزنش و صحبت راجع به درست یا غلط بودن تصمیم او خودداری کنند و ضمن گوش دادن به صحبت های او و حفظ ارامش خود به سرعت با متخصص مربوطه تماس گرفته و کودک یا نوجوان را جهت معاینه به ان ها ارجاع دهند. در این موارد دادن قول رازداری جایز نیست در عین حال باید به فرد اطمینان داده شود که مسئله فقط با کسانی در میان گذاشته می شود که بتوانند در کمک رسانی تخصصی سریع، او را یاری کنند.

در صورت مشاهده تمایل یا اقدام به هرگونه رفتار پرخطر مانند غیبت یا فرار از مدرسه یا محل کار، فرار از خانه، تمایل به مصرف مواد و هرگونه تغییر جدی دیگر در رفتار کودک و نوجوان باید او را برای معاینات تخصصی به روانپزشک ارجاع دهند.

کودکان و نوجوانانی که افکار خودکشی دارند، این مسئله را بیشتر با هم سن و سال های خود در میان می گذارند تا بزرگسالان بنابراین آموزش به همه کودکان و نوجوانان در مورد چگونگی برخورد با فکر یا اقدام به خودکشی در دوستان یا چگونگی کمک گرفتن و ضروری بودن عدم رعایت رازداری در این مورد ضروری است.

پس از اینکه خودکشی اتفاق می افتد، به خصوص اگر منجر به مرگ شده باشد احتمال خودکشی در کودکان ونوجوانانی که به نوعی از این واقعه با خبر می شوند، بالا می رود. برای کاهش خودکشی در این شرایط اقدامات خاصی لازم است که به بعضی از آن ها اشاره می شود:

لازم است رسانه ها و فضای مجازی از انتشار جزئیات خبری و تصویری مربوط به خودکشی، روش، مکان و شخص خودداری کنند.انتشار اینگونه جزئیات می تواند منجر به پدیده کپی از خودکشی و تکرار آن در سایر افراد به خصوص کودک و نوجوان شود.

اگر مرگ در اثر خودکشی در هم سن و سال ها یا همکلاسی اتفاق افتاده  لازم است خانواده ها و مدارس، فضایی فراهم کنند که کودکان و نوجوانان مطلع از ماجرا، در صورت نیاز داشتن به بیان احساسی بتوانند با مشارو متخصص در این زمینه صحبت کنند.در عین حال ضمن احترام به فردی که جان خود را از دست داده، از واکنش های افراطی، احساسی و حمایتی در مورد خودکشی آن فرد جلوگیری شود.

همه افرادی که با کودک و نوجوان سروکار دارند از خانواده ها گرفته تا مدارس و مجامع تفریحی و ورزشی باید آموزش کافی در این مورد بگیرند که در صورت مواجه شدن با فکر یا اقدام به خودکشی چه باید بکنند و به کدام منابع اجتماعی تخصصی برای کمک در این زمینه می توانند دسترسی داشته باشند.

به امید توانمندی هر چه بیشتر جامعه در پرورش بهتر کودکان و نوجوانان

نویسنده: دکتر مژگان خادمی، فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان/ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی