چرایی، چگونگی و راه حل مشکل ریزگردها

 با توجه به هجوم دوباره این مهمانان ناخوانده به کشورمان با او در زمینه چرایی، چگونگی و راه حل مشکل ریزگردها به گفتگو نشستیم که مختصری از آن را می بینید.

آقای دکتر ضمن سپاس از وقتی که در اختیارمان گذاشتید لطفا توضیح دهید که چه کارهای تحقیقاتی برای شناسایی ریزگردها انجام شده و آیا این تحقیقات به نتایج عملی هم رسیده است یا خیر؟

کارهای تحقیقاتی زیادی در خصوص پیامدهای ریزگرد بر حوزه های سلامت، محیط زیست، اقتصاد، حوادث و صنعت گردشگری انجام شده که منجر به چاپ بیش إز هشت مقاله در ژورنال های خارجی شده است.

همچنین در خصوص ویژگی های ریزگردها با تاکید بر محتویات فلزات سنگین و پرتوهای رادیواکتیو رادن و تورن کار شده است که می توانیم نتایج آن را در اختیار اعضای هیات علمی قرار دهیم.

یک هم اندیشی بین المللی نیز در خصوص ریزگردها با منشأ طبیعی در خرداد ٩٠ با حضور بیش إز سی نَفَر إز صاحب نظران عراقی و چهار نَفَر إز سازمان ملل با محوریت دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، دانشگاه رازی و دانشگاه بابل عراق در کرمانشاه برگزار شده است. در روز اول ١٨ مقاله کلیدی در محورهای مختلف إز منشأ ریزگرد تا شیوه انتقال و کنترل در مبدأ و مقصد ارایه شد. در روز دوم سه کارگروه در سه بخش خصوصیات ریزگردها و پیامدهای بهداشتی، زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی، هواشناسی و مدل های انتقال ریزگرد، شناسایی کانون ها، کنترل در مبدأ و مقصد تشکیل و ماحصل این کارگروها حدود بیست بند اصلی بود که پس از امضای روسای دانشگاه های علوم پزشکی، رازی و بابل عراق برای إجرائی شدن به استانداری کرمانشاه، رئیس اسبق سازمان حفاظت محیط ریست کشور، ستاد بحران کشور و .. ارسال گردید. از موارد قابل توجه می توان به تشکیل پژوهشکده ریزگرد، مرکز پایش و اعلام خطر در کرمانشاه، اقامه دعوی در سازمان ملل از کشورهای تولیدکننده ریزگرد و پرداخت هزینه های خسارات اشاره نمود.

 ضمنا دانشگاه علوم پزشکی آمادگی خود را با همکاری صاحبنظران داخلی و خارجی که در این هم اندیشی حضور یافته بودند برای ارائه طرح های تحقیقاتی کاربردی و مطالعات مهندسی در تمامی زمینه های مرتبط با ریزگرد به شرط تأمین اعتبارات لازم اعلام نمود. پیشنهاد تشکیل دبیرخانه دائمی ریزگرد در دانشگاه علوم پزشکی با همکاری دو دانشگاه دیگر إز محورهای أساسی قطعنامه پایانی بود. بنده خود دو بار در استانداری و یک بار نیز در فرهنگستان علوم کشور حضور یافته که علاوه بر سخنانی بر اجرایی شدن بندهای قطعنامه پایانی هم اندیشی تاکید نمودم. با این وصف به دلیل سهل انگاری و عدم توجه جدی به این آفت هزاره سوم ریزگردها مثل هر مسئله دیگری که فقط در هنگام وقوع مورد توجه قرار می گیرد به بوته فراموشی سپرده شد.

 به هر حال چنانچه یقین حاصل شود که دانشگاه از موضوع ریزگرد حمایت می نماید این آمادگی علمی و فنی وجود دارد تا علاوه شناسایی کامل خصوصیات ریزگرد و پی امدهای ان، اقدامات کنترلی فردی و جمعی نیز مورد مطالعه علمی، فنی و اقتصادی قرار گیرد و روش های بهینه کنترل، حداقل در مقصد معرفی و یا طراحی گردند.

ریزگردها از چه زمانی غرب کشور را مورد هجوم خود قرار دادند و چرا به این وضعیت دچار شدیم؟

 پدیده گردوغبار که بایستی بجای ریزگرد مورد استفاده قرار گیرد إز گذشته دور مناطق غربی و جنوب غربی ما را تحت تأثیر قرار می داد و منشأ ان کشور عراق و تا حدی نیز کشورهای سوریة، أردن و عربستان بوده است اما شدت و غلظت گردوغبار  و مدت ماندگاری ان قابل توجه نبود. اما انچه إز حدود  کمتر إز ده سال با آن گرفتار هستم چهار کانون فعال فی مابین و در حاشیه رودخانه های دجله و فرات می باشد. انچه سبب شده که این کانون ها فعال شوند به شرح زیر است:

١. مهمترین عامل کاهش جریان اب رودخانه های مذکور به دلیل احداث سدهای اتاتورک در کشور ترکیه و نیز سدهای دیگر در کشورهای سوریه، عراق و نیز بر رودخانه های مرزی کشور ما در ده سال گذشته بود. این عامل علاوه بر کاهش شدید رطوبت خاک محیط أطراف رودخانه ها، سبب کاهش عرض رودخانه ها در طول کشور عراق و خشک شدن رسوبات رسی ترسیب شده در کناره رودخانه ها و امادگی برای جابجایی شد.

٢. به دلیل شرایط ناپایدار جوی بر روی کشور عراق که إز گذشته وجود داشته، سیکلون های کم فشاری در جو بالا شکل گرفته و سبب ایجاد شرایط جتینگ در سطح زمین (همانند شرایط گردباد) و مکیدن ذرات گسسته رس به طرف بالا و همراه جریان باد در جهت افقی به سمت کشور ما می شود.

٣. بیشترین غلظت ذرات گرد و غبار در کشور عراق بوده که وقتی به سد کوه های زاگرس برخورد می کند به دلیل پدیده تصادم و صعود جریان هوایی بخشی إز ذرات رسوب کرده به طوریکه همیشه غلظت ذرات گردوغبار در شمال استان إز جنوب ان و حتی استان های واقع در شمال استان ما مانند کردستان که هم مرز کشور عراق نیزاست کمتر إز استان های جنوبی می باشد.

٤. با عبور جریان گردوغبار إز غرب کشور به مرکز هم بخشی إز ذرات به دلیل تاثیر نیری ثقل ترسیب شده و هم اینکه پراکندگی ان به دلیل افزایش طول و عمق جبهه گردوغبار زیاد شده و سبب ترقیق غلظت می شود. چون ذرات درشت در ابتدای مسیر ترسیب شده و هر چه به سمت مرکز کشور می رویم ذرات کوچکتر باقی می ماند، لذا این ذرات میکرونی به دلیل حرکت برونی بیشتر تحت تأثیر دما (هر چه به سمت مرکز می رویم بیشتر می شود) قرار گرفته و به دلیل تصادم بیشتر، ذرات درشت تری که قدرت ترسیب بیشتر دارند شکل می گیرند. بر این أساس مقادیر کمتری به مرکز کشور می رسد.

٥. فاصله هوایی کانون های تولید ذرات گردوغبار در کشور عراق تا غرب و جنوب کشور ما کمتر ٢٠٠ کیلومتر است که به مراتب کمتر فاصله غرب کشور تا مرکز می باشد. بر این أساس ما بیشتر تحت تأثیر هستیم.

آیا برای این مساله راه حلی هم ارایه شده یا خیر و اگر راه حلی وجود دارد برآورد کارشناسی برای هزینه انجام آن چقدر است؟

بر أساس نقشه های ماهواره ای حدود ١٨ میلیون هکتار کانون تولید ذرات گردوغبار در کشور عراق فعال است که بر اساس تخمین های انجام شده توسط ما و با فرض استفاده إز مالچ شنی که کمترین اثرات بهداشتی و زیست محیطی دارد به حدود ٢٠ میلیارد دلار اعتبار برای کنترل چشمه های گردوغبار در کشور عراق نیاز است.