قصه پر غصه کودکان کار

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری برنا، پشت چراغ قرمز چهارراه مجبور به ایستادن می‌شوم. در یک چشم به هم زدن چهارراه پر می‌شود از کودکانی که هریک وسیله ای برای فروش دارد. یکی فال، یکی آدامس و دیگری شیشه اتوموبیل هارا تمیز می‌کند. بعضی اوقات برخورد مناسبی با این کودکان از سوی شهروندان صورت نمی‌گیرد. پسری با قد حدودا 150، شلوار طوسی پاره ای به پا دارد. پیراهنش نیز کثیف است و یک افشانه تمیز کننده و در دست دارد. به سمت اتوموبیل من می‌آید و می‌پرسد: شیشه را تمیز کنم؟ خودش را دانیال 6ساله معرفی می‌کند. دوست دارد به مدرسه برود اما پدرش معتاد است و دانیال و مادرش محکوم به کار کردن هستند. دانیال می‌گوید: هرمقدار پولی که در طول روز به دست می‌آورم نصفش برای خودم است نصف دیگرش برای عمو اکبر. عمو اکبر کسی است که این بچه ها برای او کار می‌کنند. دوستان دانیال در حالی که از اسم عمو اکبر هم واهمه دارند به خبرنگار برنا می‌گویند: اگر در طول روز پول کافی را به دست نیاوریم، شب عمو اکبر با کمربند کتکمان می‌زند. از دانیال می‌پرسم چرا خودت را به بهزیستی معرفی نمیکنی؟ نفس عمیقی‌ میکشد و مانند یک مرد که فقط سن کمی دارد می‌گوید: اگر کار نکنم بابام پول نداره مواد بخره و مامانم رو کتک میزنه. چراغ سبز می‌شود و بوغ اتوموبیل پشت سرم مجبورم می‌کند حرکت کنم. دانیال و دوستانش هم به محوطه سبز چهارراه بازگشته و منتظر قرمز شدن چراغ می مانند تا به کار خود ادامه دهند.

مدتی است طرح ساماندهی کودکان کار مطرح شده است. کودکانی که توسط خانواده اذیت و توسط جامعه طرد شده اند. بسیاری از افراد می‌گویند این کودکان چهره شهر را زشت و آرامش روانی را از شهروندان سلب کرده اند. سازمان بهزیستی نیز طرح هایی را برای این کودکان اجرا کرده است اما نکته این است که این کودکان با توجیه آنکه، اگر کار نکنیم خانواده ما با مشکلات زیادی رو به رو می‌شود، از طرح های ساماندهی توسط بهزیستی و شهرداری فراری هستند.

بهره‌کشی از نیروی کار کودک، ریشه در عوامل مختلف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دارد به نحوی که فقر اقتصادی، بیکاری والدین، اعتیاد و طلاق و شکاف طبقاتی از مهمترین عوامل افزایش کودکان کار در یک جامعه به شمار می‌رود، خانواده فقیری که اکثر درآمد خود را برای خرید غذا صرف می‌کند، به درآمد کودک خود برای بقا نیاز اساسی دارد البته فقر تنها دلیل کار کودکان نیست و نمی‌تواند به تنهایی عاملی برای بردگی و دیگر انواع اشتغال باشد.

در ایران ماد‏ه‏‌ 79 قانون کار، اشتغال به کار کودکان زیر 15 سال را ممنوع دانسته است البته کارگران شاغل در کارگاه‌های خانوادگی که کارفرمای آن‌ها، همسر یا بستگان و خویشاوندان نسبی درجه‏ یک باشند، مشمول قانون کار نیستند در نتیجه حداقل سن کار در مورد چنین کارگرانی رعایت نمی‏‌شود؛ بر اساس قانون کار اگر یک کارفرما کودک زیر 15سال را به کار بگیرد، متخلف خواهد بود و برای نخستین بار مجازات نقدی، بار دوم مجازات نقدی و حبس و بار سوم علاوه بر این موارد، کارخانه یا کارگاه پلمپ و پروانه کار فرد متخلف ابطال خواهد شد.

از سوی دیگر ماد‏ه‏‌ 84 قانون کار پیش‌بینی کرده است که در مشاغل و کارهایی که ماهیت آن برای سلامتی یا اخلاق کارآموزان و نوجوانان زیان‏‌آور است، حداقل سن کار 18 سال تمام خواهد بود که تشخیص این امر با وزارت کار و امور اجتماعی است.

در حال حاضر آمار مشخص و دقیقی از تعداد کودکان کار در ایران وجود ندارد هرچند که برخی منابع و سازمان‌ها از وجود دو میلیون کودک کار در ایران خبر می‌دهند ولی آمارهای غیررسمی تعداد کودکان کار ایرانی را 7 میلیون نفر تخمین می‌زند که گفته می‌شود 40 درصد این کودکان را کودکان مهاجر تشکیل می دهد.

به نظر می‌رسد که پدیده کودکان کار نیازمند یک اجماع واحد و تعامل همه جانبه از سوی دستگاه‌های دولتی و نهادهای اجتماعی و غیردولتی است، تعاملی که می‌تواند ماحصل آن شناسایی کودکان کار، ایجاد مشاغل پایدار برای خانواده‌های آنان، گسترش حیطه نظارت سازمان‌های دولتی نظیر بهزیستی و معرفی کودکان کار به NGOها برای حمایت و پوشش باشد.