یک عمر بی تفاوتی، یک شب دلواپسی

خبرگزاری برنا: شاید برخی فراموش کرده باشند، اما نسخه آرشیوی روزنامه جمهوری اسلامی در پاییز 1362 نشان می دهد که مسئله برگزاری مسابقات فوتبال در ایام محرم، موضوع تازه ای برای فوتبال ایران نیست. روزنامۀ جمهوری اسلامی در مقاله‌ای‌ به احساسات و کف‌زدن‌های بیش از صد هزار تماشاگر در مسابقۀ میان استقلال و پرسپولیس، آن‏هم در ایام عزاداری ماه محرّم انتقاد و از آن به‏عنوان ارثیۀ پهلوی یاد می کند. چند ماه پس از انتشار این‌ مقاله، نویسنده دیگری از فوتبال به عنوان توطئه ای استعماری نام می برد که با هدف تخریب جهان سوم طراحی شده است:

⛔️ تماشاگران حاضر در رقابت باشگاه‌های‌ معروف، رقابت‏هایی که معمولاً به ایجاد بازار سیاه بلیط می‌انجامد، نه‌تنها سازمان ‌یافته‌اند بلکه با شعارهای از پیش آماده شده به مسابقه می‌آیند و بدتر از همه هنگامی که دست‏اندرکاران از آن‏ها می‌خواهند که شعارهای‌ فرهنگی سر دهند آن‏ها را به باد استهزاء می‌گیرند.

اما چند سال بعد و در سال 1366 موضوع پخش فوتبال از تلویزیون به مسئله ای مهم برای جامعه تبدیل می شود. از یک طرف جهانی شدن فوتبال و از طرف دیگر تمایل روزافزون نوجوانان و جوانان برای تماشای مسابقات فوتبال بویژه مسابقات بین المللی و جهانی، زمینه را برای طرح موضوع پخش مسابقات فوتبال از تلویزیون فراهم می کند. امری که طبق پیش بینی با مخالفت های بسیاری روبرو می شود. شورت بازیکنان‌ فوتبال که پاهای آنان را به طور کامل نمی‌پوشاند، به بهانه ای برای تولید حساسیت های جدید تبدیل می شود. سرانجام، مسئلۀ پخش برنامه‌ها و مسابقات ورزشی، به رأی حضرت امام خمینی(ره) واگذار می شود. ایشان در سال 1366 در فتوایی نه‌تنها پخش فیلم‌هایی را که‌ در آن زنان کاملاً پوشیده نباشند، بلکه پخش مسابقات ورزشی را مجاز دانستند. پس از این‌ فتوا بود که بر تعداد برنامه‌های ورزشی تلویزیون افزوده شد و در نهایت به تأسیس شبکۀ سوم سیما منجر شد.  

با اینکه از آن زمان مسابقات فوتبال به طور مرتب و طبق برنامه از پیش تعیین شده برگزار و از رسانه های جمعی پخش می شوند اما مسائل مذهبی همچنان در مواجه با فوتبال مهم و قابل تأمل جلوه می کنند. از این موارد می توان به مسئله برگزاری مسابقات فوتبال در ماه مبارک رمضان اشاره کرد. نامۀ مدیرعامل وقت باشگاه پرسپولیس مبنی بر تعویق بازی‏های لیگ برتر در رمضان سال 91، زمینۀ روانه‏شدن سیل استفتائات از مراجع معظم تقلید دربارۀ برگزاری این مسابقات را فراهم کرد. موضوعی که علی رغم هشدارها و توصیه‏های مراجع تقلید و طومارهای امضا شده بی نتیجه ماند و تنها به برگزاری مسابقات پس از زمان افطار بسنده شد. در اینجا بازخوانی یکی از استفتائاتِ  منتشر شده خالی از لطف نیست، به ویژه در جایی که می گوید؛ عده زیادی از جوانان را به جای مساجد و جلسات قرآن، به ورزشگاه‏ها می‏کشاند:

⛔️ متأسفانه از چند سال پیش، با این توجیهات که مسابقات ما باید با تقویم‏های بین‏المللی و برنامه‏های کنفدراسیون فوتبال آسیا هماهنگ باشد، مسابقات لیگ برتر فوتبال در ماه مبارک رمضان انجام می‏شود. این کار نه تنها موجب شده است که بازیکنان مسلمانان، برای حفظ آمادگی بدنی مجبور به روزه‏خواری در تمرینات شوند؛ بلکه عده زیادی از جوانان را پس از افطار، به جای مساجد و جلسات قرآن، به ورزشگاه‏ها می‏کشاند. این در حالی است که در همین کشور همسایه ـ ترکیه ـ که دارای نظام لائیک نیز هست و فوتبال بین‏المللی‏تری از ما دارد، مسابقات فوتبال به احترام ماه مبارک رمضان تعطیل می‏شود.

اما با این مرور کوتاه تاریخی اجازه دهید به روزگار حال بازگردیم. جایی که سایت خبری یالثارات در مورد بازی تیم‌های ملی ایران و کره جنوبی در شب تاسوعا هشدار می دهد:

⛔️ نجابت و صبر مردم ولایتمدار و عاشق اهل بیت حدّی دارد، بیش از این حیثیت دینی و ولایی مردم را بازیچه خام اندیشی و بی‌تدبیری نکنند که ندامت و پشیمانی فردا بیهوده است و دست خشم و کیفر الهی چه بسا مجلس جشن و پایکوبی در شب عاشورا را محفل ماتم عزا کند. 

از این دست واکنش ها نمی توان به سادگی گذشت، اینها در واقع نشانه هایی هستند که دو نکته مهم را به همه ما یادآور می شوند: شکست پروژه سیاسی سازی فوتبال و دوم تثبیت قدرت فوتبال  #جهانی_شده در به انفعال کشاندن فرهنگ و آیین های بومی. 

بحث من در اینجا بی تفاوتی نهادهای مذهبی و فرهنگی جامعه ایران نسبت به فوتبال در طول سال های متمادی و ناگهان شکه شدن آنها به دنبال شنیدن خبر برگزاری مسابقه تیم ملی فوتبال در شب تاسوعاست. در حالی که مدیران فرهنگی از درج پیام تبلیغاتی بر روی پارچه به عنوان کار فرهنگی یاد می کنند و طلایی ترین باکس های تبلیغی پیش از مسابقات فوتبال به جای پیام های فرهنگی  به پخش تبلیغات دمپایی پلاستیکی اختصاص می یابد، طبیعی است که خبر برگزاری مسابقه ورزشی در شب تاسوعا برای آنها غیر قابل هضم باشد. آنها سال ها به #انفعال فرهنگی در قبال فوتبال عادت کرده اند و امروز چاره ای جز توهین و تقبیح آن ندارند.  

به هر ترتیب قابلیت های فوتبال جهانی شده، مدیران فرهنگی را بر آن داشته تا این ورزش را همان‏طور که هست بپذیرند. این پیشروی از ابتدای انقلاب اسلامی تا به امروز، به جایی رسیده است که تداخل زمان پخش فوتبال با اوقات شرعی اذان نیز مانع پخش آن نمی‏شود و گزارشگران، تنها با اشاره به زیرنویس، در بهترین حالت ثانیه‏هایی سکوت می‏ کنند. 

فوتبال به راه خود ادامه می دهد و عجیب است که هنوز فوتبال در چشم برخی ها توطئه استعماری است و برخی برای کاهش نگرانی ها هنوز به تعطیلی آن فکر می کنند. نتیجه اینکه باید فوتبال را پذیرفت و به جای تقبیح و تهدید آن، برای بهره گیری از ظرفیت های عظیم آن برنامه ریزی کرد. فوتبال می تواند در خدمت فرهنگ اسلامی و شعائر دینی و به طور کلی فرهنگ جامعه نیز قرار گیرد، به شرط آنکه جدی گرفته شود و دلواپسی های فرهنگی آن مستمر و همیشگی باشد.