خطر کمرنگ شدن و از میان رفتن گویشهای محلی: گویش لری

خبرگزاری برنالرستان -گروه فرهنگ وهنر/یاداشت اختصاصی :گستره کشور ایران در هر گوشه و کنار خود دارای غنای فرهنگی و زبانی خاص خود می باشد، چنانچه در کنار زبان فارسی به عنوان زبان ملی ، زبانها، گویشها و لهجههای فراوان دیگری دیده می شود.

از جمله این گویشها، گویش لری می باشد. مناطق عمده گسترش این گویش در استانهای لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد و همچنین بخشهایی از استان خوزستان و استان فارس میباشد. گویش لری در پیشینه تاریخی خود ریشه در زبان پهلوی دارد.

گویش لری به دلیل غرابیت بسیاری که با زبان فارسی دارد برای سایرین نیز با سهولت بیشتری قابل درک میباشد. لیکن باید یادآور شد که وجود این نزدیکی نباید به معنای داشتن هویتی مستقل برای این گویش پنداشته شود.

در سالهای اخیر به دلیل وجود ضعفهای ساختاری در زمینه فعالیتهای فرهنگی در راستای زنده نگهداشتن این گویش، چالشهایی عمیق در کاربرد آن به خصوص در نسلهای بعد از دهه هفتاد دیده می شود. گویی که این نسل با زبان مادری خویش بیگانه است.

بسیاری از واژگان به دلیل عدم کاربرد آن در ارتباطات روزمره از میان رفته و یا استفاده از آنها به سطوح پایین جامعه محدود گشته است.

بنابراین ما در این گفتار سعی برا آن داشته ایم که برخی از دلایل اصلی هرچه کمرنگتر شدن گویش لری در منطقه خرم آباد را یادآور گردیم؛ باشد که روزی از این رهگذر شاهد پاسداشت فرهنگ دیرینه این دیار به عنوان میراثی برای نسلهای آینده باشیم.

طی سالهای اخیر برخی ضعفهای کارکردی به ویژه در بخشهای فرهنگی در این شهرستان موجبات هر چه کمرنگتر شدن گویش لری در نسلهای جدید در این منطقه را فراهم آورده است.

از جمله مهمترین این دلایل سرخوردگی از هویت قومی است؛ که جو نامطلوب حاکم بر فضاهای مجازی به ویژه در خصوص اشاعه بیش از اندازه لطیفههای قومیتی و عدم آگاهی نسل جدید از ریشههای تاریخی و فرهنگی قوم لر، عدم اتکاء به ارزشهای دیرین در تربیت فرزندان، به حاشیه راندن این گویش دامن زده است.

عدم فعالیت در راستای آموزش به زبان مادری که طبق اصل 15 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عنوان حقی برای قومیتها در نظر گرفته شده است از جمله موارد دیگری است که می توان به آن اشاره نمود.

گرچه این اصل از قانون اساسی بر آزادی آموزش رسمی به زبانها و گویشهای قومی اشاره دارد و در میان قومیتهایی چون کردزبانان فعالیتهای بسیاری در راستای تحقق آن صورت گرفته است، لیکن در زمینه اشاعه آموزش به گویش لری فعالیتی انجام نشده است.

ادبیات و موسیقی به عنوان کلیدهای اصلی اشاعه فرهنگها محسوب می شوند. گرچه در زمینه موسیقی فعالیتهای گسترده ای در جریان می باشد لیکن در زمینه ادبیات، روایات، مثلها، افسانههای کهن، دیوان اشعار جز در میان گروه خاصی از علاقه مندان به آنها، رونق خود را از دست داده اند. دیوان اشعاری چون دیوان میرنوروز و دیوان پریشان که حاوی اشعار و واژگانی غنی به ویش لری در این منطقه میباشد، هویت خود را به عنوان بخشی از ادبیات این مرزو بوم به طور روزافزونی از دست داده اند.

گویی که دست نسل جدید از انبان واژگان و کلام دیرینه خویش کوتاه و تهی گشته است. تربیت فرزندان با مضامین فرهنگی و زبانی مجزا از ریشهها و هویت قومی آنان نه تنها توانایی در یادگیری زبان دوم را کاهش می دهد بلکه در طولانی مدت باعث بیگانگی فرهنگی در میان نسلهای آینده خواهد شد. مسأله ای که خود تبعات دیگری همچون ستیزهجویی در برابر هویت و گسیختگی از آن را در پی خواهد داشت.

گسیختگی این نسل از جامعهای که در دامان آن به شیوهای دیگر رشد نموده است، انتظام فکری شخص در پذیرش نقشهای خود در جامعه را چنان برخواهد آشفت که فرد به دنبال گریزگاهی که هویت خود را در آنجا انکار کند برخواهد آمد.

خطر از میان رفتن گویشها اعم از گویش لری و دیگر گویشها، تنها در از میان رفتن میراثی که از این گویشها برجای مانده است، نمی باشد.

بلکه گسیختگی از هویت قومی، دوگانگی بر اثر پذیرش هویت جدید، جامعه گریزی و ... از جمله اثرات ثانویه بسیار حائز اهمیت در این زمینه است. از این رو گسترش فعالیتها در زمینه حفظ و صیانت از گویشهای محلی امری اجتناب ناپذیر است.

همچنان که پیشتر اشاره شد در مورد گویش لری سرخوردگی از هویت قومی به دلیل فضای نامطلوب حاکم چه در اذهان عمومی و چه در فضاهای مجازی و همچنین اصرار والدین بر تربیت فرزندان به آداب و شیوههایی غیر از آنچه در گذشته خود در بطن آن رشد نمودهاند، چالشهای مهمی را به وجود آورده است.

آنچه که در جهت رفع این مسأله باید صورت گیرد شامل مواردی چون بازشناسی هویت قومی، انجام فعالیتهای فرهنگی گسترده در زمینه هرچه بیشتر آشنا نمودن نسلهای جدید با ریشههای فرهنگی خود، میباشد.

همانگونه که پیشتر یادآور شد از میان رفتن گویشها در طولانی مدت به معنای از میان رفتن انتظام و هویت جوامع است. حفظ فرهنگ غنی و چندهزار ساله این مرزوبوم چنان ایجاب میکند که خطر به حاشیه رانده شدن گویش لری با جدیت بیشتری توسط فعالان عرصههای فرهنگی پیگیری شده و در جهت رفع مشکلاتی که گریبانگیر آن گشته است اقداماتی بنیادی صورت گیرد. 

نویسنده : چنگیزکرمی - اختصاصی برنالرستان