جوابیه وزارت کشور در پی انتشار مطلبی تحت عنوان وقتی آمارها ایراد دارند

بیکاری و نرخ بیکاری به ترتیب پدیده و شاخصی اقتصادی قلمداد می‌شوند که از حیث علل و پیامدها، هم از عوامل اقتصادی و هم از عوامل غیر اقتصادی متأثر می‌باشند. به منظور روشن شدن این تفکر؛ شاخص‌های کمّی و کیفی سنجش بازار کار باید به صورت شفاف نمایان گردند به گونه‌ای که فهم جامع و باورپذیری افکار عمومی در ارتباط با آمارهای بازار کار فقط با ملاحظه هم‌زمان نرخ بیکاری و سایر شاخص‌های مکمل آن میسر است.

مقوله بیکاری اصلی‌ترین دغدغه جامعه امروز کشور و به تبع آن استان سمنان می‌باشد و می‌توان این دغدغه جدی را در گفتار و عمل مسئولان کشور و استان یافت. به موجب ماده ۱۰ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور مصوب مجلس شورای اسلامی؛ مرکز آمار ایران مرجع رسمی تهیه، اعلام و انتشار آمارهای رسمی کشور می باشد. نرخ بیکاری یکی از شاخص‌های مهم اقتصادیاست که سنجش آن در کشور با محوریت مرکز آمار ایران به صورت نمونه‌گیری و در بازه‌های زمانی فصلی صورت می‌پذیرد. مرکز آمار ایران با طراحی و اجرای طرح آمارگیری از نیروی کار از سال ۱۳۸۴ تاکنون آمارهای بازار کار را بر اساس آخرین استانداردهای سازمان بین‌المللی کار (ILO) تولید و منتشر می‌کند. باید توجه داشت عمومیت و اهمیت موضوعاتی چون نرخ بیکاری در بین جوامع، متولیان آماری دنیا را ملزم به رعایت استانداردها و روش‌های بین‌المللی تولید اقلام آماری می‌نماید. تا علاوه بر تأمین نیازهای آماری هر کشور، بتوان جایگاه آنان در سطح بین‌المللی را نیز مشخص نماید. از این رو در سیزدهمین نشست آمارشناسان نیروی کار که اکتبر سال ۱۹۸۲ برگزار شد، در تعریف کار و به منظور عملیاتی کردن مفهوم "مقدار کار"، معیار حداقل یک ساعت کار در هفته وضع شده است. اما در ایران نیز به مانند دیگر کشورهای عضو سازمان بین‌المللی کار (ILO) ضابطه یک ساعت کار در تعریف بین‌المللی اشتغال، همواره زیر سؤال و مورد انتقاد بوده است تا جایی که عنوان می‌شود افرادی که ساعت کمی در هفته کار می‌کنند خود را شاغل نمی‌دانند و خود را با فعالیت اصلی شان مثلاً دانشجو، بازنشسته، خانه دار و ... معرفی می‌کنند و یا خود را بیکار می‌دانند. به مانند نقدهای امروزی جامعه ما، این انتقادها در افکار عمومی اکثر کشورها، باعث شد تا در سال ۱۹۸۷ بنابه پیشنهاد دولت وقت فرانسه ضابطه یک ساعت کار در کنفرانس بین‌المللی آمارشناسان کار مجدداً مطرح و بررسی شود. بعد از بحث و تبادل نظر، نتیجه گیری رسمی به شرح ذیل منتشر شد:

" ضابطه یک ساعت کار تعریف بین‌المللی اشتغال با دقت بررسی شد و به اتفاق آراء توافق گردید که این ضابطه تغییر نیابد زیرا هر تغییری چارچوب اندازه‌گیری جمعیت فعال را که زیربنای استانداردهای بین‌المللی آمار اشتغال و بیکاری است از هم می‌پاشد و باعث ایجاد ناسازگاری با نظام حساب‌های ملی و دیگر مجموعه‌های آماری می‌گردد. در مقابل تأکید شد که داده‌های اشتغال باید بر حسب ساعت کار عرضه شوند و کشورها باید از مفهوم اشتغال ناقص که از توصیه‌های بین‌المللی می‌باشد، استفاده بیشتری نمایند."

مرکز آمار ایران طبق نتایج طرح نیروی کار فصل تابستان ۱۳۹۶، نرخ بیکاری استان سمنان را ۷.۱ درصد اعلام نمود که در بین استان‌های کشور دارای کمترین نرخ بیکاری بوده است اما این نرخ چگونه و با چه فرآیندی به دست می‌آید؟

فرآیند اجرای طرح آمارگیری از نیروی کار که توسط معاونت آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان به عنوان نماینده مرکز آمار ایران در استان‌ اجرا می‌شود؛ شامل مراحل ذیل است:

۱- مأموران آمارگیر که از قبل آموزش دیده اند در ماه میانی هر فصل با توجه به لیست نمونه‌های ارسالی از مرکز آمار ایران به ۱۶۶۸ خانوار شهری و روستایی در سراسر استان مراجعه و اطلاعاتی را از نحوه فعالیت اعضای هر خانوار پرسش می‌کنند.

۲- اطلاعات اخذ شده از خانوارها که از طریق ابزار الکترونیکی (تبلت) توسط مأموران آمارگیر جمع‌آوری شده است در یک سامانه داخلی بارگزاری می‌شود و افرادی به‌عنوان بازبین، اطلاعات را مجدداً بررسی و کنترل می‌نمایند. به‌عنوان مثال این افراد بررسی می‌کنند که حتماً برای هر فرد ۱۰ ساله و بیشتر باید فرم وضع فعالیت تکمیل شده باشد، یا وضعیت سواد از افراد ۶ ساله و بیشتر پرسیده شده باشد و به‌عبارتی در این مرحله نکات و ارتباطات پرسشنامه ای دقیقاً بررسی می‌شود.

۳- پس از تأیید بازبین، کارشناسان این طرح مجدداً اطلاعات را به طور دقیق بررسی می‌کنند و در مواقعی حتی مجدداً با خانوار تماس تلفنی برقرار کرده و اطلاعات اخذ شده را مجدداً کنترل می‌نمایند.

۴- پس از تأیید کارشناس مسئول طرح آمارگیری از نیروی کار، داده‌های خام از طریق یک سامانه داخلی به مرکز آمار ایران ارسال می‌شود. باید دقت داشت که کلیه مراحل فرآوری و پردازش داده‌ها به صورت متمرکز برای تمامی استان‌های کشور در مرکز آمار ایران انجام می‌پذیرد.

۵- مرکز آمار ایران پس از پردازش داده‌های خام، شاخص‌های عمده نیروی کار را (که نرخ بیکاری فقط یکی از این شاخص‌ها است) به‌صورت رسمی در پایگاه اطلاع رسانی خود منتشر می‌کند این در حالی است که کلیه استان‌ها از میزان نرخ بیکاری خود تا قبل از اعلام رسمی مرکز آمار ایران بی اطلاعند.

با توجه به فرآیند فوق برخی موارد به شرح ذیل حائز اهمیت است تا تحلیل‌گران آمارهای حوزه اشتغال و بیکاری قبل از هر گونه اظهار نظری به آنها توجه ویژه ای داشته باشند:

- برای تهیه نرخ بیکاری داده‌های خام مستقیماً از خانوارها دریافت می‌شود و نه از بنگاه‌های اقتصادی.

- طرح آمارگیری از نیروی کار توسط مرکز آمار ایران به صورت یکپارچه و همزمان در سراسر کشور اجرا می‌شود.

- قالب پرسشنامه طرح آمارگیری از نیروی کار بر اساس استانداردهای بین‌المللی که برای کشورهای عضو سازمان بین‌المللی کار (ILO) الزامی می‌باشد؛ طراحی و عملیاتی می‌شود.

- مرکز آمار ایران نتایج طرح آمارگیری از نیروی کار را فقط تا سطح استان منتشر می‌کند زیرا به دلیل محدودیت در حجم نمونه، قابلیت تعمیم نتایج به شهرستان‌ها وجود ندارد.

همان‌گونه که اشاره شد مرکز آمار ایران پس از اجرای طرح آمارگیری از نیروی کار داده‌های خام ارسالی از استان‌ها را دریافت کرده و پس از فرآوری و پردازش آنها آمار و اطلاعات مربوط به شاخص‌های عمده نیروی کار را اعلام می‌کند برخی از عمده‌ترین شاخص‌های استخراج شده از این طرح عبارتند از:

- نرخ بیکاری : این نرخ از تقسیم تعداد افراد "بیکار مطلق" به جمعیت فعال (مجموع افراد شاغل و بیکار) به دست می‌آید. عنوان بیکار مطلق به کسی گفته می‌شود که در هفته مرجع (هفته قبل از عملیات آمارگیری) در جستجوی کار بوده و در تولید ناخالص داخلی جامعه حتی به میزان یک ساعت نیز مشارکت نداشته است.

- نرخ بیکاری جوانان ۲۴-۱۵ ساله: این نرخ از تقسیم تعداد افراد بیکار مطلق در بازه سنی ۱۵ تا ۲۴ سال به جمعیت فعال حاصل می‌شود.

- نرخ بیکاری جوانان ۲۹-۱۵ ساله: این نرخ از تقسیم تعداد افراد بیکار مطلق در بازه سنی ۱۵ تا ۲۹ سال به جمعیت فعال حاصل می‌شود

- نرخ مشارکت اقتصادی: این نرخ از تقسیم جمعیت فعال به جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر به دست می‌آید.

- سهم جمعیت دارای اشتغال ناقص زمانی: این سهم از نسبت جمعیت دارای اشتغال ناقص به جمعیت شاغل به دست می‌آید.

(افراد دارای اشتغال ناقص زمانی، شامل تمام افراد شاغلی است که در هفته مرجع ، حاضر در سر کار یا غایب موقت از محل کار بوده، به دلایل اقتصادی نظیر رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت کار بیش‌تر، قرار داشتن در فصل غیر کاری و ... کمتر از ۴۴ ساعت کار کرده و خواهان و آماده برای انجام کار اضافی در هفته مرجع اند.)

با توجه به مطالب برخی منتقدان آمارهای حوزه اشتغال و بیکاری استان، بیان این نکته نیز ضروری است؛ خشکسالی و تغییر اقلیم در کشور و استان از عوامل طبیعی هستند که می‌توانند بر میزان اشتغال و بیکاری تأثیر گذار باشند. اما مسلّماً با برنامه ‌ریزی دقیق می‌توان اثرات منفی آن را کاهش داد. طبق نتایج طرح آمارگیری از نیروی کار فصل تابستان ۱۳۹۶؛ سهم اشتغال در بخش کشاورزی استان که تأثیر پذیرترین بخش مرتبط با اقلیم جغرافیایی است ۱۷.۳ درصد می‌باشد که این نسبت طی فصول مختلف سال به تناسب شرایط آب و هوایی دچار تغییر می‌گردد. بخش‌های صنعت و خدمات نیز به ترتیب سهم ۳۳.۷ و ۴۸.۵ درصد از اشتغال استان را به خود اختصاص داده اند.

در پایان ضمن تقدیر و سپاس از همه تحلیل ‌گران و منتقدان آمارهای بخش اقتصادی استان به خصوص آمارهای حوزه اشتغال و بیکاری که دلسوزانه گام در این مسیر می‌نهند؛ اعلام می‌دارد معاونت آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان سمنان به‌منظور تنویر افکار عمومی جامعه از وضعیت اشتغال و بیکاری استان برای برگزاری نشست‌ها، مناظرات، میزگردها، تحلیل‌های خبری و غیره آمادگی کامل دارد.