وقتی که تئاتر خوب می فروشد

مجتبی احمدی دبیر سرویس فرهنگ و هنر- در این مقاله قرار است تأثیر تئاتر بر سینما در حوزه بازیگری و تأثیر سینما و تلویزیون بر تئاتر را در حوزه جذب مخاطب و بازگشت سرمایه مورد بررسی قرار دهیم.

تئاتر به عنوان مادر هنرهای نمایشی، اصولا تأثیر بسیاری بر تولیدات دراماتیک دارد قاعدتا سینما و تلویزیون و هر مدیوم دیگری که در حوزه نمایش این روزها تولیداتی با مخاطب مختلف دارد وام دارِ تئاتر و جایگاه تئاتر در آن کشور است. اگر به سینمای بعد از انقلاب دقت کنیم و تولیدات فاخر را در عرصه سینما و حتی تلویزیون مورد بحث قرار دهیم خواهیم دید که بسیاری از تولیدات نمایشی مدیون حضور بازیگران آن روزهای تئاتر در این عرصه است به طور مثال فیلم سینمایی گاو به کارگردانی داریوش مهرجویی با حضور بسیاری از بازیگران تئاتر در آن دوره شکل گرفت و ماندگاری آن فیلم دقیقا بر می گردد به نوع نگاه و سبک اجرا و کارگردانی این فیلم که حال و احوال تئاتری دارد. بسیاری از بازیگران تئاتر پیش از انقلاب فعالیت های سینمایی محدودی داشتند و ترجیح می دادند در آن دوره زمان بیشتری را به تمرینات تئاتر و اجرای نمایش های مختلف اختصاص بدهند، اما با رنسانسی که در تولیدات سینمایی با فیلم قیصر به وجود آمد کم کم همین بازیگران سینما و تلویزیون بعد از انقلاب ما را بیمه کردند، اما تئاتر در ده سال اخیر منهای دو سال گذشته رونق چندانی نداشته است طوری که هنرمندان تئاتر حتی در گذران یک زندگی معمولی هم دچار معضل بودند.

در این سال ها تئاتر نه تنها رونق چندانی نداشت و عملا مخاطب زیادی را هم به سالن ها نمی آورد شاید یکی از دلایل آن این بود که فرهنگ تئاتر دیدن هم خیلی شکل نگرفته بود چراکه قطعا حضور در سالن های تئاتر نیازمند فرهنگی بود که جایش در کنداکتور روزانه، ماهانه و حتی سالیانه مردم خالی بود اتفاقی که کم کم با شکل گیری تئاترهای خصوصی به یک اتفاق مبارک تبدیل شد این روزها می بینیم که تئاتر جایگاه خودش را پیدا کرده و در سبد خانوار ایرانی کالایی ناشناخته محسوب نمی شود و اتفاقا مخاطبان مفصلی دارد، سالن های تئاتر پر است و حتی تئاترهای خصوصی به شهر تهران اضافه شده اند و عملا تئاتر نه تنها رونق که امروزه وجوه اقتصادی منطقی تری را نسبت به گذشته پیدا کرده است.

تئاتر رونق گرفت، صاحب مشتری شد، بازگشت سرمایه داشت و این مسئله پای خیلی از اهالی سینما و تلویزیون را به این عرصه باز کرد اتفاقی که در قدم اول با واکنش بسیاری از اهالی تئاتر مواجه شد چرا که معتقد بودند که تئاتر حریم خودش را دارد و خیلی از بازیگران سینما و تلویزیون به لحاظ فنی نمی توانند به آن ورود پیدا کنند و حضورشان لطمه زننده است اما با گذشت زمان اهالی تئاتر، سینما و تلویزیون به یک تفاهم رسیدند که نتیجه آن یک تعامل در راستای پیشرفت تئاتر و البته سینما بود. چرا که قطعا حضور سلبریتی ها روی صحنه تئاتر باعث شد خیلی از مردم علاقه مند شوند برای دیدن آن ها به سالن ها بیایند و کم کم سالن های تئاتر پر از تماشاگر شد و این مسئله مانند آبی که به رودی بازگردد حال عمومی این هنر مادر را بهبود بخشید. جوری سالن تئاتر پر شد که تئاتر توانست به اهالی خود در امرار معاش کمک کند. خیلی از اهالی تئاتر مجبور بودند مشاغل مختلفی کنار تئاتر داشته باشند با رونق تئاتر زندگی شان سپری می شد و مشکلی نداشتند. در واقع حضور سلبریتی ها روی صحنه تئاتر و اجرای نمایش های مختلف فرهنگ تئاتر دیدن را حضم کنند. کار به جایی رسیده که امروز برخی از کارهای ما حضور سلبریتی ها را نداشته باشد اما فرهنگ تئاتر دیدن در بین مردم جا افتاده است و باعث شده کماکان استقبال از نمایش ها مفصل باشد و حتی در برخی از مواقع تعجب اهالی با سابقه تئاتر را بر می انگیزد.

خیلی از تئاتری های سابق که از تئاتر خداحافظی کردند با خوب شدن حال تئاتر برگشتند و بعد از آن تأثیر تئاتر را کم کم بر سینما و تلویزیون دیدیم. قبل از اینکه از این تأثیر صحبت کنیم باید اذعان داشت که به هر حال هنر تئاتر با توجه به توانایی و عمقی که در طرح مسائل دارد قطعا می تواند در زندگی شهری و اجتماعی انسان ها تأثیرگذار باشد. اصولا تئاتر به جایگاه اجتماعی افراد کمک می کند و در لحن زندگی مؤثر است.

اما برویم سراغ تأثیر تئاتر بر موفقیت سینما و تلویزیون؛ جدا از بحث نگارش و فیلمنامه که بحث اصلی یک اثر نمایشی است و معمولا آثار موفق ریشه ی اقبال شان در یک فیلمنامه قوی بوده اند و از روی کاغذ شکل می گیرد، نکته بعدی بحث بازیگری است که به عنوان ویترین در این حوزه حرف اول را در جذب مخاطب می ‌زند. اگر به بازیگران سینما و تلویزیون و افرادی که برنده سیمرغ های جشنواره فجر شدند دقت کنید متوجه خواهید شد که اکثر آن ها ابتدا استار تئاتر بودند و سپس به استار سینما تبدیل شده اند در واقع از دوران جمشید مشایخی، عزت اله انتظامی، علی نصیریان، داوود رشیدی و... که از تئاتر به سینما آمدند تا نوید محمدزاده، شبنم مقدمی، حمیدرضا آذرنگ، امیر جعفری و... و حتی پرویز پرستویی، فاطمه معتمد آریا بازیگران دیگر نسل ها از تئاتر به سینما آمدند و به ستاره های سینمایی تبدیل شدند در حقیقت تأثیر متقابل این مدیوم ها برای یکدیگر بر کسی پوشیده نیست و باید گفت این هنر نمایش است که حرف اول را در هر دو می زند. بازیگرانی که با سابقه تئاتر وارد دنیای بازیگری می شوند این حرفه هنری را با تمام الفبایش می آموزند و شما تفاوت کار آن ها را با دیگر همکارانشان به وضوح حس می کنید. بیان، استایل، بدن، نگاه ها، برخورد عمقی با نقش، ارتباط با کارکتر مقابل و... بخشی از آن مزایایی است که در کار بازیگران تئاتر مشهود است. حالا می بینیم که این بازیگران به خواستگاه تئاتر حالا در سینما هم بازیگرانی کاربلد و با تجربه ای هستند که می توانند در رأس هرم یک اثر سینمایی بایستند.

در خاطر خیلی ها هست که روزگاری اگر اسم بازیگران تئاتر می آمد و خیلی از تهیه کنندگان و کارگردانان معتقد بودند که فلان بازیگر بازی تئاتری دارد در واقع بازی غلو شده تئاتری یکی از معضلات ذهنی کارگردانان سینما بود که از آن استقبال نمی کردند اما این مسائل با گذشت زمان در واقع به یک ماجرای برعکس تبدیل شد. خیلی از کارگردانان سینما و تلویزیون امروز برای سپردن نقش های اصلی یشان به بازیگران تئاتری هیچ شک و شبهه ای ندارند چرا که می دانند این بازیگران می توانند موفقیت و اقبال یک اثر نمایشی را تضمین کنند. با این وصف می توان گفت امروزه سینما و تلویزیون هم نان هنر تئاتر را می خورند.