پروژه های فرهنگی- اجتماعی برای احیا دریاچه ارومیه

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا،  پروژه های فرهنگی- اجتماعی از جمله برنامه‌های مهم ستاد احیاء دریاچه ارومیه در جهت جلب مشارکت عمومی و همچنین آموزش و توانمندسازی جوامع محلی به شمار می‌روند.

ستاد احیاء دریاچه ارومیه در سال ۹۷ پروژه های فرهنگی-اجتماعی خود را به منظور آشنایی و مشارکت مردم در نجات دومین دریاچه آب شور جهان اعلام کرده است. پروژه های اعلام شده از سوی ستاد احیاء تنها مختص کشاورزان نیست بلکه برنامه‌های ویژه‌ای برای دانش‌آموزان و زنان هم در نظر گرفته شده است. 

پروژه های فرهنگی- اجتماعی ستاد احیاء دریاچه ارومیه در استان آذربایجان غربی که توسط استانداری انجام می شود عبارتند از: آموزش دانش آموزان، آموزش تشکل های آب بران، آموزش زنان روستایی و کمک به معیشت خانوار کشاورزی، برگزاری جشنواره های تولید محتوای دیجیتال، احداث مزارع نمونه کشت گیاهان دارویی و ترویج این کشت، خانه توسعه تکاب، مطالعات جامع فرهنگی. تعدادی از پروژه های ستاد احیاء دریاچه ارومیه توسط سازمان های مختلف درگیر با مسئله احیای دریاچه  در استان آذربایجان غربی اجرایی خواهد شد. 

از پروژه هایی که ستاد احیاء دریاچه ارومیه در برنامه های فرهنگی- اجتماعی خود در سال ۹۷ قرار داده است، توانمندسازی برای تشکل‌های آب بران شبکه آبیاری تحت فشار حسنلوی نقده و واحد ۵ زرینه رود میاندوآب است.

برای اجرایی شدن این پروژه استانداری استان آذربایجان غربی قراردادی را با دو شرکت «پاک آب باوران شریف» و «مشاور صدر آب نیرو» منعقد کرده است.  بر اساس گفته کیومرث دانشجو، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان آذربایجان غربی، مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی موجب پایین رفتن آب در دشت های استان شده است که این موضوع از سویی باعث سست شدن زمین و آسیب پذیر شدن آن در مقابل زلزله و از سوی دیگر سبب از بین رفتن کیفیت آب و به تبع آن تنزل کیفیت محصولات کشاورزی و سایر مشکلات زیست محیطی خواهد شد.

دانشجو، معتقد است؛ تشکل های آب بران رسالت سنگینی بر عهده دارند و با این تشکل ها ساز و کاری فراهم می شود تا مدیریت آب به عهده مردم باشد، ضمن اینکه آموزش آنها نقش موثری در احیاء دریاچه ارومیه خواهد داشت.

اما از اهداف مهم این پروژه می توان به فرهنگ سازی و آموزش بهینه سازی الگوی مصرف و مشارکت کشاورزان در استفاده از روش های نوین آبیاری و افزایش راندمان آبیاری سرفصل ها اشاره کرد. 

رعایت حریم چاه ها و جلوگیری از حفر چاه های غیرمجاز، وضعیت آب های زیرزمینی روش های صحیح استفاده از آب تجدیپذیر، تحول حجمی آب، آبیاری شبانه، روش هلی آبیاری بهبود یافته و نگهداری از سازه ها و تاسیسات آبی، برنامه ریزی و آموزش کشاورزان و روستائیان جهت آشنایی با قوانین و مقررات آب و همکاری با سازمان های مردمی و دولتی از دیگر اهداف تعیین شده در پروژه توانمندسازی برای تشکل های آب بران شبکه آبیاری تحت فشار حسنلوی نقده و واحد ۵ زرینه رود میاندوآب است.

این پروژه از ۵ دی ماه سال ۹۶ شروع شده و امسال ادامه دارد. 

ظرفیت سازی در خصوص معیشت‌های جایگزین و توسعه مشاغل خانگی از محوری ترین طرح ها برای احیاء دریاچه ارومیه است. پشتوانه علمی، واگذاری کار به مردم و دقت و فعالیت در انجام کار از شاخصه‌های مهم تحقیقات به عمل آمده در زمینه پروژه معیشت های جایگزین است.

در این پروژه به ظرفیت سازی در خصوص معیشت‌های جایگزین و توسعه مشاغل خانگی، توسعه کشت گیاهان دارویی و کم‌آبر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، برگزاری جشنواره تولید محتوای دیجیتال با موضوع محوری دریاچه ارومیه در ۲ فاز توجه ویژه‌ای شده است و طرح‌های چهارگانه‌ای که از آن‌ها نام برده شد، نقشی محوری در همه اقدامات فرهنگی و اجتماعی در احیاء دریاچه ارومیه دارند. 

برای اجرایی شدن طرح معیشت جایگزین، ۳۶ منطقه به عنوان پایلوت در مرحله اول انتخاب شده اند و طرح های ۲ و ۴ که شامل " توسعه کشت گیاهان دارویی و کم آب بر در حوضه دریاچه ارومیه و برگزاری جشنواره تولید محتوای دیجیتال با موضوع محوری دریاچه ارومیه در ۲ فاز" می‌شود هم در مناطق ۳۶ گانه مشخص شده اجرایی می شوند.  

هفت مرحله برای اجرایی شدن این پروژه در نظر گرفته شده است که شامل؛ شناسایی سازمان های محلی برای اجرای طرح، آموزش های لازم به سازمان ها برای اجرای طرح، ورود به جوامع محلی منتخب بعد از طی آموزش های لازم، شناسایی و جمع آوری دارایی ها و داشته های مناطق منتخب در زمینه های مختلف، برگزاری کارگاه های عملی آموزشی برای ساکنین مناطق منتخب، رسیدن به خودباوری مردم جهت ایجاد شغل جایگزین و در نهایت صرفه جویی در مصرف آب  و احیای دریاچه ارومیه. 

سید جعفر ایرانی، معاون آموزشی جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی هدف اصلی از اجرای این طرح را تشویق و ترغیب کشاورزان به کشت گیاهان کم آب بر و تغییر الگوی کشت مناطق حاشیه دریاچه ارومیه برشمرد و گفت: جهاد دانشگاهی در قالب این طرح در پی تحقق مصرف آب کمتر و سوددهی بیشتر است. معاون آموزشی جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی با اعلام اینکه محصولات تولیدی کشاورزان در این طرح به صورت تضمینی خریداری می شود، افزود: جهاد دانشگاهی نسبت به تجهیز کارگاه، خرید و استقرار دستگاه های فرآوری گیاهان دارویی اقدامات لازم را انجام داده است.

ماراتن تولید محتوای دیجیتال برای دریاچه اورمیه از جمله دیگر پروژه‌هایی است که در راستای فعالیت‌های فرهنگی-اجتماعی ستاد احیا قرار است اجرا شود.

این پروژه با هدف استفاده از ظرفیت ایده های خلاقانه و تربیت تشکیل تیم خبره  وخلاق برای کمک به بحث های مطرح در موضوع آب و دریاچه اورمیه و اشتغال طراحی شده و اجرای این قراداد به جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی سپرده شده است تا با اتکا به ظرفیت های دانشگاهی ملی و منطقه ای در این مهم کمک حال دریاچه ارومیه باشد. 

خدماتی در این قرارداد ارائه می شود که شامل جذب و به کارگیری نیروهای متخصص فنی و اجرایی برای طرح، جلب همکاری و مساعدت سازمان ها  ونهادها، ایجاد سایت و کانال اطلاع رسانی، طراحی و چاپ پوستر برای جذب تیم ها، تدوین شاخص های ارزیابی، تشکیل تیم داوری، تشکیل گروه هایی جهت ایده پرده دازی و تولید محصول در محورهای ماراتن.

 این جشنواره با هدف نقش و جایگاه هنر و هنرمندان در معرفی فاجعه زیست محیطی دریاچه ارومیه، نقش  و جایگاه فرهنگ و هنر در ارائه راهکار های مناسب برای احیاء دریاچه ارومیه و اثر گذاری آثار هنرمندان در امید بخشی به توانمندی های ملی و نگرش ها و پی گیری های مسئولانه برگزار می شود.

 رویکرد انتقادی نسبت به وضعیت کنونی دریاچه ارومیه، نگاه ویژه به راهکارهای فرهنگی و هنری احیاء و محافظت از دریاچه ارومیه، از میان رفتن طبیعی و پتانسیل های گردشگری و تفریحی و درمانی دریاچه ارمیه، نمایش تغییر سیمای جغرافیایی در دو مقطع زمانی قبل و بعد بحران خشکسالی دریاچه ارومیه، نقش مردم در پیشگیری و مواجهه با بحران دریاچه ارومیه و تاثیرات فرهنگی و اجتماعی بحران بر حیات ساکنان حاشیه دریاچه ارومیه از موضوعات این جشنواره عنوان شده است.

 جشنواره در بخش های اصلی: فیلم، نمایش، عکس، شعر، کاریکاتور، موسیقی، نقاشی و در بخش جنبی: ایستگاه نقاشی و کاریکاتور کودک و نوجوان، ایستگاه خوشنویسی کودک و نوجوان برگزار خواهد شد.

این جشنواره از ۲۰ اسفند ماه سال ۹۶ شروع شده و تا امسال ادامه خواهد داشت. 

یکی از مهم ترین رکن‌های فرهنگ سازی توجه به آموزش‌های پایه‌ای است. در این آموزش‌ها با توجه به روش‌های آموزش غیر مستقیم، مفاهیم پایه‌ای در افکار و اذهان دانش آموزان نهادینه می‌شود تا با توجه به پتانسیل های بالای کودکان و دانش آموزان در منازل، احیای دریاچه ارومیه در راس دغدغه‌های خانواده‌های روستایی و شهری قرار گیرد. 

با توجه به اهمیت آشنایی نوجوانان با نجات دریاچه ارومیه، ستاد احیاء دریاچه ارومیه قراردادی با موضوع آموزش‌های دانش‌آموزی و استفاده از ظرفیت‌های آنان را با هدف‌های مشخص شده با سازمان دانش آموزی استان آذربایجان غربی منعقد کرده است.

که از اهداف مشخص شده در این قرارداد می‌توان به برگزاری آموزش‌های دوره‌ای برای دانش آموزان دوره ابتدایی که شامل ۲۰ درصد دانش‌آموزان ساکن در شهرها و ۸۰ درصد دانش‌آموزان روستایی می‌شود اشاره کرد. 

از دیگر اهداف قرارداد بین ستاد احیاء دریاچه ارومیه و سازمان دانش آموزی استان آذربایجان غربی ایجاد دبیرخانه موضوع آموزش های مجازی مستقیم و غیرمستقیم در محل سازمان دانش‌آموزی، ایجاد سایت و درگاه اینترنتی جهت استفاده در موضوع طرح، برگزاری فراخوان تولیدات دانش‌آموزی مرتبط با احیای دریاچه اورمیه، ایجاد پایگاه های آب در مدارس تحت آموزش، شناسایی و معرفی عوامل موثر در شهر و روستا در خصوص صرفه جویی مصرف آب در مدارس است. 

در این پروژه که بازه زمانی اجرای آن از ۱۸ فروردین آغاز شده و تا امسال ادامه دارد معلمان و دانش آموزان با عمده ترین دلایل خشکی دریاچه و بعضی از راهکارهای احیاء آن آشنا خواهند شد، همچنین تأکید بر نقش مهم معلمان در آموزش و روشنگری در این زمینه که مردم نقش کلیدی در احیاء دریاچه ارومیه دارند از آموزش های مهم این پروژه است. 

در ابتدا و انتهای این طرح هم مراسم افتتاحیه و اختتامیه ای برگزار خواهد شد.

توسعه کشت گیاهان دارویی و کم آب‌بر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه یکی از چالش های مهم حوضه آبریز دریاچه ارومیه است و بحث احیای دریاچه ارومیه مصرف بیش از حد آب در بخش کشاورزی در محصولاتی است که صرفه اقتصادی  زیست محیطی ندارند. 

آنچه مسلم است یکی از راه کارهای مهم در کنار توسعه معیشت های جایگزین توجه به ترویج کشت گیاهان کم آب بر و دارویی است زیرا نتیجه این طرح ماهش مصرف آب است و علاوه بر این منافع اقتصادی هم برای مردم منطقه ایجاد خواهد کرد. 

پروژه توسعه کشت گیاهان دارویی و کم آب بر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در ۹ شهرستان حوضه آبریز در مناطق منتخب به صورت پایلوت در حال انجام است و با توجه به تحقیقات به عمل آمده انتظار می رود که این پروژه باعث کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب کشاورزی شود. 

اما خدماتی که در این طرح ارائه می شوند عبارتند از؛ تامین زمین در ۹ شهرستان حوضه، کشت گیاهان مختلف دارویی، مطالعه گونه های سازگار با محیط و با بازده اقتصادی بالا، بررسی نتایج و استخراج گیاهان منتخب، ایجاد واحر پایلوت فرآوری گیاهان، برگزاری کلاس های آموزشی ترویجی  ومعرفی زنجیره های بازاریابی و فروش. 

در نظر گرفتن بحران خشکی دریاچه ارومیه که در نتیجه، سیاست جلوگیری از کشت محصولات کشاورزی با مصرف بالای آب را در پی داشته است، پرورش گیاهانی دارویی قابل توصیه به کشاورزان است که با اهلی کردن و کاشت گیاهان دارویی مناسب در حاشیه این دریاچه که اکثراً نیز مقاوم به کم‌آبی هستند، بسیار مثمر ثمر خواهد بود.

با توجه به ظرفیت‌ بالای آذربایجان غربی در تنوع اقلیم، تنوع گیاهان دارویی، نیروهای تحصیل‌کرده و همچنین نیروهای مولد در سطح شهرستان‌ها، سرمایه‌گذاری در امر تولید، فرآوری و بسته‌بندی گیاهان دارویی، آذربایجان شرقی را از توجیه اقتصادی قابل‌توجهی برخوردار کرده است.

خانه توسعه تکاب از جمله موضوعات مهم در احیای دریاچه ارومیه است. با توجه به پیگیری های انجام شده از سوی ستاد احیاء دریاچه ارومیه با استاندار آذربایجان غربی اجرایی شدن این پروژه به موسسه صبا سپرده شده است. این پروژه به تازگی به این موسسه ابلاغ شده و گزارش های تکمیلی درباره چگونگی انجام پروژه در آینده اعلام خواهد شد.

اما در شرح خدماتی که قرار است توسسه موسسه صبا ارائه دهد به این موارد می توان اشاره کرد: شناسایی و بهره مندی از ظفیت ها و توانمندی های بالقوه و بالفعل شهرستان، توان افزایی و بسترسازی جهت ایجاد فرصت هخای شغلی مناسب، توانمندسازی، پشتیبانی، تسهیل گری و کارآفرینی در بخش کشاورزی، آموزش تغییر اجگوی کشت در راستای مصرف هوشمندانه آب، ارائه مشاوره به نهادهای مردمی درراستای معیشت جایگزین و تلاش برای حل مسائل موجود و برطرف کردن عوامل توسعه نیافتگی شهرستان.  این طرح از یک اردیبهشت امسال آغاز شده و تا امسال ادامه خواهد داشت.  

علی مالکی، قائم مقام پژوهشکده سیاست‌گذاری علم و فناوری و صنعت دانشگاه شریف درباره مزیت‌های توسعه منطقه‌ای تکاب  می گوید: در تکاب  دیم‌زارهای وسیع و امکان بهبود عملکرد به کمک مراکز تحقیقاتی و ترویجی وجود دارد، در آنجا ظرفیت گردشگری تاریخی، طبیعی و اکوتوریسم، وجود صنایع دستی منحصر به فرد به ویژه فرش افشار، تولید بالای عسل با کیفیت، مزیت طبیعی دامداری و امکان بهبود آن با تقویت زنجیره ارزش لبنیات و گوشت و در نهایت وجود معادن متنوعی در تکاب، از دیگر مزیت‌های این منطقه است.

ملکی با اشاره به چالش‌های توسعه منطقه‌ای تکاب که عمدتاً اجتماعی و ذهنیت‌ها و باورهای مردم هستند، گفته است: موقعیت جغرافیایی و طبیعی شهرستان یعنی دور افتادن تکاب از شهرهای بزرگ و راه‌های مواصلاتی اصلی کشور، سرمای شدید هوا و محدودیت بسیاری از فعالیت‌ها در ماه‌های سرد سال، ارتفاع زیاد از سطح دریا و کمبود اراضی کم شیب از دیگر چالش‌های منطقه است. بنابراین راه اندازی خانه توسعه تکاب از موارد مهم توسعه اجتماعی این شهرستان است. 

تهیه سند مطالعات فرهنگی  و اجتماعی نجات دریاچه ارومیه که توسط شرکت توسعه پایدار رزآب پی و شرکت نواندیشان ژیار اجرایی می شود از سوم اسفند ماه سال ۹۶ آغاز شده و تا پایان امسال ادامه خواهد داشت. در فرایند تهیه شرح خدمات این مطالعات با عنوان «تهیه سند جامع مطالعات فرهنگی و اجتماعی نجات دریاچه ارومیه»  سعی شد از نظرات دست اندرکاران استانی وسازمان های ذیربط و اساتید دانشگاه ها ی تبریز و ارو میه  بهره برداری شود.

تهیه و تدوین برنامه‌هایی جامع در حوزه‌های آموزشی، رسانه‌ای، مدیریتی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، در راستای پیشبرد اهداف   طرح نجات دریاچه ارومیه و کاهش بحران خشکی دریاچه و تغییر الگوی مصرف آب و ایجاد نگرش مثبت به اقدامات طرح نجات دریاچه ارومیه و مشارکت در اجرای آن در بین مردم از اهداف این مطالعات است.