تحریم ایران و آینده قیمت جهانی نفت

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری برنا، با روی کار آمدن «دونالد ترامپ»، رئیس جمهور جمهوری ­خواه امریکا، گمانه ­زنی ­ها مبنی بر اجرائی شدن شعارهای انتخاباتی به اوج خود رسید. به هر ترتیب ترامپ با توجه به مخالفت های خود با توافق هسته­ ای و مسائل دیگر مورد تنش طرفین اقدامات تقابلی خود را علی­رغم مخالفت ­ها و رایزنی­ های متعدد سران کشورها به منصه ظهور رساند. نخستین دور تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران در خصوص خرید و فروش دلار و فلزات گرانبها مدتی است که آغاز شده است. دور بعدی تحریم‌ها در ماه نوامبر بر روی فروش نفت ایران تاثیر مستقیم گذاشته و به نظر می رسد، اثرات شدیدی بر اقتصاد ایران داشته باشد. بدون شک رییس جمهور ایالات متحده در مقایسه با باراک اوباما رویکرد شدیدتر و تهاجمی ­تری را در پیش گرفته و اثرات این رویکرد از روز 4 نوامبر13 (آبان) و با آغاز تحریم فروش نفت ایران شکل تازه‌ای به خود خواهد گرفت.

دوره تازه تحریم ­ها مستقیماً فروش و صادرات نفت ایران را نشانه گرفته که باعث بروز مشکلات در حوزه داخلی کشور و همچنین عرصه بین ­المللی بازار نفت خواهد شد. بدین منظور مدتی ا­ست امریکا با همه توان به دنبال مجاب کردن خریداران نفت و میعانات گازی ایران بوده و همزمان پیگیر افزایش صادرات کشورهای عمده تولیدکننده و صادرکننده نفت یعنی روسیه، عربستان و.. است. احتمال اندکی نیز وجود دارد که در نتیجه همکاری ایران و اتحادیه اروپا، این اتحادیه بتواند تحریم های آمریکا را جبران کند.

مقاصد و میزان فروش نفت ایران:

در 3 ماهه دوم سال 2018 مقاصد صادراتی و میزان فروش نفت ایران و میعانات گازی ایران به شرح ذیل است:

اروپا 20% - چین 26% - هند 23% -کره جنوبی 11%- ترکیه 7% - ژاپن 5% و امارات 5%

چین:

چین بطور میانگین 700-650 هزار بشکه از نفت و میعانات گازی ایران را در سه ماهه دوم سال 2018 خریداری کرده است. در حال حاضر چین بزرگترین واردکننده نفت خام جهان است که با توجه به رابطه گسترده در سطوح مختلف با ایران و در دسترس بودن منبع انرژی با ثبات و ارزن قیمت از جانب ایران و همچنین تنش ­های میان چین و ایالات متحده، علی­رغم تهدیدهای امریکا مبنی بر تحریم شدن کشورهای وارد کننده، واردات نفت و میعانات گازی را از ایران ادامه خواهد داد. حتی در میان ­مدت و بلندمدت و در یک نگاه خوشبینانه­، افزایش خرید از ایران بدلایل مختلف اعم از سرمایه گذاری مستقیم در میادین نفتی و گازی ایران (فاز 11 پارس جنوبی –توسعه میادین یاداوران، آزادگان و..) و کمترین وابستگی پالایشگاه­ های چین به ایالات متحده نیز محتمل خواهد بود. عمده ترین پالایشگاه های چینی خریدار نفت ایران شامل:

Sinopec: بزرگترین پالایشگاه آسیا که نفتخام ایران را در بسیاری از پالایشگاه های خود پالایش می کند.

Zhuhai Zhenrong Corp: یک شرکت معامله گر دولتی و خریدار عمده نفت که نفت خود را به بسیاری از پالایشگاه های چین به فروش می رساند.

China Petroleum & Chemical Corp: دارای پالایشگاه بسیاری در شهرهای مختلف چین است و وارد کننده کلیدی نفت خام چین محسوب می شود.

هند:

هند بطور میانگین 700- 500 هزار بشکه در روزدر سه ماهه دوم سال 2018 از نفت خام ایران را وارد کرده است و این رقم نسبت به مدت مشابه در سال گذشته حدود 30درصد افزایش را نشان می‌دهد. مقامات دولتی هند بارها اعلام کرده اند که دهلی­ نو به پالایشگاه های هندی این مجوز را داده است تا واردات نفت از ایران را ادامه دهند و در خصوص واردات نفت بر اساس مصلحت کشور خود اقدام می‌نماید. با بررسی میزان واردات اخیر نفت از مبدا ایران به مقصد هند می ­توان افزایش خرید نفت را مشاهده کرد که از دو جنبه می­ توان بررسی کرد. -عدم توجه به تهدیدهای امریکا و در نظر گرفتن منافع ملی کشور هند و دسترسی به منبع ارزان انرژی -پیش خرید نفت و فرصت کافی به منظور یافتن جایگزین مناسب برای نفت ایران در صورت اجرایی شدن تحریم ­ها. عمده ترین پالایشگاه های هندی وارد کننده نفت ایران شامل:

Essar Oil: پالایشگاهی که متعلق به Rosneft روسیه و Trafigura می باشد و قدرت پالایش نفتخام تا 400 هزار بشکه در روز را دارد.

Indian Oil Corp: بزرگترین پالایشگاه نفت هند بوده که قدرت پالایش 300 هزار بشکه در پالایشگاه Paradip و 200 هزار بشکه در پالایشگاه Chennai را دارد.

Reliance: بزرگترین مجتمع پالایشگاهی جهان بوده که دارای تجهیزات پالایشی به میزان 2/1 میلیون بشکه نفت در Jamnagar را دارد.

 پالایشگاه و پتروشیمی Mangalore: این مجتمع دارای قدرت پالایش روزانه 300 هزار بشکه در New Mangalore را دارد.

ژاپن طی سال میلادی گذشته ۱۷۲ هزار و ۲۱۶ بشکه در روز نفت از ایران وارد کرد که در مقایسه با سال پیش از آن ۲۴.۲ درصد کاهش داشت. نفت ایران۵.۳درصد از کل واردات نفت پالایشگاه­ های ژاپن در سال ۲۰۱۷ را تشکیل داد. مدیر انجمن پالایشگاه های نفت ژاپن اعلام کرد پالایشگاه های نفت ژاپنی ممکن است بارگیری نفت ایران را تا اواسط سپتامبر متوقف کنند و آخرین محموله‌های نفت در نیمه اول اکتبر دریافت خواهد شد. از آنجایی که ژاپن متحدان اصلی ایالات متحده هستند، علی­رغم تلاش‌های ژاپن، در صورت اجرایی شدن تحریم ها خرید خود را لغو خواهند کرد. در خصوص ژاپن اخیراً بزرگترین بانک ژاپن بنام MUFG Bank Ltd مطابق با تحریم های ایالات متحده معاملات ایران را متوقف کرده است. عمده ترین واحدهای پالایشی خریدار نفت ایران در ژاپن  شامل:

پتروشیمیJX Nippon Oil & Energy: بزگترین شرکت پتروشیمی ژاپن بوده که 7 پالایشگاه را در اختیار دارد و وارد کننده اصلی نفت خام ایران است.

Cosmo Oil operates: 3 پالایشگاه ژاپن با ظرفیت بالغ بر پالایش 500 هزار بشکه در روز است.

اروپا:

اروپا در سه ماهه دوم سال جاری بیشترین واردات نفت خام ایران را داشته است و ترکیه و ایتالیا در این میان بیشترین سهم را داشته اند. پیش از این برخی از پالایشگاه های اروپا نیز خرید نفت ایران را متوقف نموده اند و کشورهای یونان و اسپانیا نیز قبلاً کاهش خرید داشته اند. در این میان کشور ترکیه بارها اعلام کرده است که ارتباطات تجاری خود را با ایران متوقف نخواهد کرد.

 ترکیه:

واردات نفت خام ترکیه در سه ماهه دوم حدود 250 هزار بشکه در روز بوده و نسبت به زمان مشابه افزایش خرید داشته است. علت این موضوع کاهش خرید نفت از روسیه بوده است. پالایشگاه های Turkey's sole refiner, Tuprasکه نفت خام ایران را برای 4 پالایشگاه خود به ظرفیت روزانه 540 هزار بشکه در روز وارد می کنند، در شهرهای ازمیر و ازمیت قرار دارند.

فرانسه:

کشور فرانسه طی سه ماهه دوم بین 100-70 هزار بشکه در روز واردات نفت خام از کشور ایران داشته و با اعمال تحریم خرید نفت ایران را متوقف و فقط محموله ­های با تخفیف را خریداری خواهد کرد. پالایشگاهTOTAL  و پالایشگاه های شهرهای Normandy, France and in Antwerp, Belgium عمده ترین مشتریان آن محسوب می شوند.

ایتالیا:

کشور ایتالیا در سه ماهه دوم سال جاری حدود 200-150 هزار بشکه در روز نفت ایران را خریداری کرده است. عمده خرید نفت ایران توسط شرکتSaras که توان پالایش 300 هزار بشکه در پالایشگاه Sarroch را دارد و همچنین واحدهای پالایشیLukoil's two ISAB با ظرفیت 321 هزار بشکه در روز بوده است.

یونان:

کشور یونان در سه ماهه دوم حدود 120 هزار بشکه در روز نفت ایران را خریداری کرده است و شرکت روغن موتور Hellas و Hellenic Petroleum عمده ترین وارد کنندگان آن بوده اند.

امارات متحده عربی:

امارات متحده عربی با وجود داشتن متحد کلیدی خود بنام عربستان در سه ماهه دوم حدود 150-130 هزار بشکه میعانات گازی ایران را برای مصرف در پالایشگاه Emirates National Oil Co در جبل علی با ظرفیت پالایشی 140 هزار بشکه وارد کرده است.

سایر خریداران ایران:

سایر خریدارن کشور شامل CPC تایوان، PKN Orlen لهستان، Repsol and Cepsa اسپانیا، شرکت پالایش نفت Baniasسوریه، میانمار و هلند هستند.

اکثر تحلیلگران کاهش صادرات نفتی و در بدبینانه­ ترین حالت، کاهش یک میلیون بشکه ­ای صادرات نفتی کشور را تخمین می­ زنند. در حال حاضر عمده صادرات نفتی ایران به مقصد چین، هند، ترکیه و سایر کشورهای اروپایی و همچنین عمده صادرات میعانات گازیبه سمت چین، امارات متحده عربی و ژاپن روانه می شود.

با خروج آمریکا از برجام، انتظار می‌رود در کوتاه‌ مدت 300 هزار بشکه از صادرات نفت ایران کاهش یابد و این روند با رشد تدریجی ابتدا به 500 هزار بشکه در روز طی نیمه اول 2019 برسد و در شدیدترین حالت تا یک میلیون بشکه افزایش یابد. این ارقام در اغلب برآوردهای منابع معتبر تکرار شده‌اند و با در نظر گرفتن مقاصد صادرات نفت ایران، دور از ذهن به نظر نمی‌رسند.

از ابتدای سال جاری شمسی تاکنون میانگین قیمت نفت برنت بیش از 73 دلار بوده که در مقایسه با حدود 57 دلار سال 1396، رشد قریب به 30‌درصدی را نشان می‌دهد. حتی با فرض کاهش چند صد هزار بشکه‌ای صادرات نفت ایران در ماه‌های پایانی سال و میانگین قیمت 70‌دلاری در سال جاری، درآمد صادرات نفت و میعانات گازی ایران امسال حداقل 20 درصد بیش از سال قبل خواهد بود. به عبارت دیگر تحریم‌ها در سال 1397 اثر چندانی بر درآمدهای نفتی نخواهند داشت ولی در سال 1398 اوضاع متفاوت خواهد بود.

پیش از تصمیم نهائی امریکا با رهبری ترامپ مبنی بر خروج قطعی از برجام در اوایل فروردین ماه، صندوق بین‌المللی پول طی گزارشی ارزش صادرات نفت و محصولات نفتی ایران در سال گذشته را ۶۳.۷ میلیارد دلار ارزیابی کرده بود. این صندوق پیش‌بینی کرده بود که این رقم در سال ۹۷ به ۷۸.۳ میلیارد دلار برسد. این رقم قرار بود معادل بیش از ۶۰ درصد کل صادرات کشور باشد. اما در صورت کناره‌گیری خریداران آسیایی و اروپایی از خرید نفت ایران، عملاً درآمدهای نفتی کشور از نیمه دوم سال به شدت کاهش خواهد یافت.

با عملی شدن تحریم صادرات نفت ایران در ماه نوامبر، کمبود عرضه نفت تنها به نفت صادراتی ایران محدود نمی‌شود. شرایط حاکم بر لیبی و اوضاع بی‌ثبات سیاسی و غیر قابل پیش‌بینی ونزوئلا  نیزُ منجر به کاهش میزان صدور نفت از سوی این کشورها شده است. همچنین مشکلات دیگری نیز بر میزان تولید نفت کشورهای آنگولا، نیجریه و همچنین کانادا بر بازار جهانی نفت و به تبع آن افزایش قیمت‌ها تأثیر به سزایی خواهد داشت. البته امریکا همه تلاش خود را به منظور ایجاد توازن در عرضه و تقاضای نفت بکار خواهد برد و در این راستا می‌توان به مواردی چون افزایش تولید نفت شیل، مذاکره با روسیه و عربستان مبنی بر بازنگری در توافق کاهش تولید که می‌تواند به معنای افزایش تولید اوپک است، اشاره کرد. طبیعتاً در صورت خروج تدریجی نفت ایران از بازار، برای جلوگیری از افزایش قیمت‌ها، تخلف از سهمیه‌های اوپک نیز ممکن است شدت یابد و پس از کاهش شدید تولید نفت ایران، در عمل به تدریج توافق کنار رود. این موارد در کنار ظرفیت مازاد و چشم‌انداز رشد تولید غیراوپک (کشورهای خارج از توافق) باعث می‌شود، بازار پتانسیل بالایی برای جبران افت صادرات نفت ایران داشته باشد.

طبق گزارش اخیر ماهانه اوپک، تقاضای نفت جهان از این سازمان در سال 2018 و 2019 به طور متوسط به ترتیب 32.86 و 32.05 میلیون بشکه در روز خواهد بود که به ترتیب 560 و 820 هزار بشکه در روز نسبت به سال قبل کاهش یافته است. بازنگری اوپک در دورنمای تقاضای جهان برای نفت این گروه به معنای این است که فشار کمتری روی سایر تولیدکنندگان اوپک برای جبران سقوط تولید ونزوئلا و لیبی و همچنین افت احتمالی تولید ایران به دلیل بازگشت تحریم‌های آمریکا وجود دارد. اوپک انتظار دارد در سال 2019 عرضه نفت غیراوپک به میزان 2.13 میلیون بشکه در روز نسبت به سال جاری رشد کند که 30 هزار بشکه در روز بالاتر از برآورد قبلی آن است. در خصوص رشد تقاضا نیز انتظار می‌رود روند رشد آن در سال 2019 ملایم شده و تقاضای جهانی نفت به میزان 1.43 میلیون بشکه در روز نسبت به سال 2018 رشد نماید که 20 هزار بشکه در روز کمتر از میزان پیش‌ بینی شده در گزارش قبلی اوپک است. همچنین رشد تقاضای جهانی نفت در سال 2018 به طور متوسط به 98.83 میلیون بشکه در روز می رسد که در صورت تحقق، 1.64 میلیون بشکه در روز نسبت به سال گذشته افزایش خواهد داشت.

نویسنده: سعید محمدی- کارشناس ارشد اقتصاد و نفت