نشست علمی «اعتبار سنجی روایات سهل بن زیاد» برگزار شد

به گزارش خبرگزاری برنا از قم، نشست علمی «اعتبارسنجی روایات سهل بن زیاد» از سلسله نشست های السنه الشریفه با ارائه حجت الاسلام حیدر مسجدی، معاون پژوهشی گروه علمی تربیتی حدیث مرکز تخصصی علوم حدیث و با حضور طلاب، پژوهشگران و اساتید حوزه و دانشگاه شامگاه یکشنبه 18 آذرماه 1397 در سالن جلسات مؤسسه مجمع الفکرالاسلامی قم برگزار شد.

در این نشست حجت الاسلام مسجدی با بیان این که حدیث دارای جایگاه والا است، که پس از قرآن کریم به عنوان مهم ترین منبع جهت دریافت معارف اسلامی به شمار می رود، اظهار داشت: اما با توجه به اینکه حدیث قطعی الصدور نیست، نمی توان به تمام احادیث تکیه کرد، بلکه باید بررسی های مختلف صورت گیرد تا اطمینان به صدور حاصل شود.

وی افزود: یکی از راویان پرروایت جناب سهل بن زیاد است، او تنها در کتاب کافی بیش از 1700 روایت دارد که با 1912 سند آمده است؛ ضمن اینکه روایات وی در غالب ابواب کافی آمده است و به ابواب خاصی منحصر نمی شوند تا از آنها صرف نظر کنیم. از طرف دیگر میان علما بحث های زیادی درباره وثاقت یا عدم وثاقت سهل مطرح شده است.

این پژوهشگر حوزوی با اشاره به این مطلب که در این نشست تلاش داریم با ارائه آمار مختلف، قراین اعتماد مرحوم کلینی بر روایات سهل را آشکار کنیم، گفت: کلینی روایات فراوانی از سهل بن زیاد را نقل کرده است، مجموع اسانید وی از سهل 1918 سند است. که  392 سند از آنها در اصول کافی است.

وی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه میراث حدیثی شیعه به شکل مکتوب منتقل شده است و اعتبارسنجی نزد قدما، براساس متون حدیثی نه اسانید آن است، اعتبارسنجی این میراث با دو دیدگاه قابل بررسی است.

حجت الاسلام مسجدی ادامه داد: با توجه به تفاوت بررسی فهرستی با رجالی ممکن است راوی از لحاظ رجالی مشکل داشته باشد ولی روایات او قابل پذیرش هستند؛ چنانچه شیخ طوسی در مقدمه فهرست تصریح کردند: « ... و أبین عن اعتقاده و هل هو موافق للحق أم هو مخالف له لأن کثیراً من مصنفی أصحابنا و أصحاب الأصول ینتحلون المذاهب الفاسدة و إن کانت کتبهم معتمدة».

وی با بیان این که مجموع مشایخ سهل در کافی 127 استاد است که 46 استاد، معادل 37٪ درصد اساتید او توثیق صریح دارند، بیان داشت: 11 نفر از اساتید سهل معادل 8/66٪ درصد اساتید او نیز به صراحت تضعیف شدند و بقیه اساتید وی که 70 نفر و معادل 54/34٪ درصد هستند توثیق و یا تضعیف صریح ندارند.

با اینکه درصد مشایخ سهل که ثقه هستند 37% درصد است اما تعداد اسانید او از آنها بالغ بر 1280 سند است که معادل 66/7٪ درصداسانید اوست.

معاون پژوهشی گروه علمی تربیتی حدیث مرکز تخصصی علوم حدیث ادامه داد: با اینکه مشایخ ضعیف سهل 11 نفرند و تعداد اسانید سهل از آنها 223 سند است، ولی تعداد روایات آنها کمتر از 90 روایت است(چون هر کدام با دو یا سه یا چهار سند نقل شده است)؛ ولی با نگاه دقیق تر به این عناوین روشن می شود که تعداد 1047 سند، تنها از 7 نفر از این افراد است که معادل 54/6٪ درصد از کل اسانید است و این نشانگر این است که سهل تنها طریقی به کتب آنها است.

وی با اشاره به این که از مجموع 127 استاد سهل بن زیاد، 77 نفر صاحب کتاب هستند، که معادل (60٪) اساتید اوست و تعداد اسانید سهل از آنها بالغ بر 1746 سند است که معادل 91/35٪ درصد از مجموع اسانید است، افزود: تعداد 50 استاد سهل نیز صاحب کتاب نیستند که معادل 39/37٪ درصد مشایخ و اساتید اوست، ولی تعداد اسانید سهل از آنها بالغ بر 172 سند یعنی معادل 8/65٪ درصد از کل اسانید او است.

حجت الاسلام مسجدی تصریح کرد: با نگاه به روایات کلینی از سهل بن زیاد معلوم می شود که غالب روایات او توسط این عناوینی همچون «عدة من اصحابنا؛ 1554 سند که معادل 81٪ درصد اسانید است(مراد از عدة: علی بن محمد علان ، محمد بن الحسن طائی، محمد بن جعفر الاسدی الکوفی و محمد بن عقیل کلینی) است»، «علی بن محمد(علان کلینی)؛ 201 سند که معادل 10/5٪ درصد اسانید است»، «محمد بن الحسن طائی؛ 97 سند که معادل 5٪ اسانید است(البته بسیاری از روایات محمد بن الحسن طائی با روایات علی بن محمد مشترک است)» و «متفرقه» آمده است.

وی گفت: از نکات مطرح شده، روشن می شود که اولا روایات سهل با دو دیدگاه رجالی و فهرستی قابل بررسی است و نتیجه این بررسی ها متفاوت است، ثانیا هر چند ممکن است این روایات از دیدگاه رجالی قابل طعنه باشد، ولی از دیدگاه فهرستی و براساس مبنای وثوق قابل اعتماد هستند چون نقش سهل در آنها نقش نقل نسخه است و با توجه به تعدد نسخ این کتب، مقایسه نسخه ها و اطمینان از دقت آنها امکان پذیر است، ضمن اینکه دست بردن در نسخه های مشهور امکان پذیر نیست.

این نویسنده حوزوی ادامه داد: همچنین روایات سهل همسو با روایات دیگری است که توسط راویان دیگر نقل شده و مهم تر این که مشایخ کلینی بر آنها اعتماد دارند و غالب روایات سهل توسط «عدة من اصحابنا» به دست کلینی رسیده است و همین طور در روایات سهل مطالب منکر و غلوآمیز، دیده نمی شود.