کارون، هم فرصت و هم تهدید

اینجانب در سال ۱۳۵۸ کارم را در جهاد سازندگی استان لرستان و با تیم دانشگاه صنعتی شریف آغاز کردم. هنوز به اندازه کافی در جهاد جا نیافتاده بودیم که سیل خوزستان آغاز شد.

سیل خوزستان در سال ۵۸ با سیل خوزستان در سال ۹۸ فرق می کند. امروز تعداد زیادی سد ساخته شده که حجم قابل توجهی از این سیلاب ها را صادر می کند. سدهایی که در سرشاخه های کارون ذر خوزستان احداث شده اند دو ماموریت دارند. ماموریت اول مهار سیلاب های بهاره و ماموریت دوم مدیریت آب های جمع آوری شده است. آن روزها با امکانات محدود جهاد لرستان به همراه بخشی از بچه های جهادگر لرستان به خوزستان رفتیم تا ببینیم چه می توانیم انجام دهیم. ماشین آلات محدودمان را هم همراه بردیم اما کار عظیم تر از ظرفیت ما بود و ما به کمک های مردمی بسنده کردیم. در آن دوران هنوز بجز کارون یک، هیچ یک از سدهای کارون ساخته نشده بود.

ریشه اصلی خسارات سهمگین سیلاب های خوزستان به این برمی گردد که رودخانه ای به طول ۹۵۰کیلومتر در قسمت دشت که قسمت اهواز و جنوب خوزستان هست با اختلاف ارتفاع بسیار کمی مواجه است بطوریکه از ارزش های کشتیرانی و دریانوردی آن به اندازه کافی استفاده نمی شود.

از همان سال مدیریت بر آب کارون در دستور کار مهم وزارت نیرو و دولت قرار داشته و دارد و سدهای متعددی هم تاکنون بر آن احداث شده است. دو سد دیگر باقی مانده که باید احداث شود که با جوسازی هایی که در چند سال اخیر در گوشه و کنار ایجاد شده احداث این دو سد متوقف شده است.

کارون و آب کارون هم "نعمت" است اگر درست مدیریت کنیم و هم "خسارت" است اگر یله و رها آن را به خودش واگذاریم. آنچه مهم است شیوه مدیریت کارون است.

امروز بعد از ۴۰ سال دوباره سیل خوزستان را فرا گرفت. آیا سدهایی که ساختیم ناکافی بود؟

آیا سدهایی که ساختیم ناقص بود؟ و آیا ما در قالب یک طرح جامع کار کردیم؟

اینها سوالاتی است که امروز باید پاسخ داده شود. بگذریم از این که عده ای از سیاست زدگان بدون توجه به مسائل اساسی مدیریت منابع آب یا به افراط افتاده اند یا به تفریط. یا سدسازی را مطلق دانستند یا زائد. و امروز که توجه همه کشور به این موضوع جلب شده پیشنهاد می کنیم برخوردی عمیق، همه جانبه و فنی با این موضوع صورت پذیرد.

عرصه هایی که کارون را می سازند در استان های چهارمحال بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان و خوزستان واقع شده است. امروز که همه توجهات متوجه کارون است من می خواهم از همه صاحب نظران تشکر کنم و بخواهم که عوام زدگی را کنار بگذاریم و همینطور که احداث سدهای کارون یک، کارون سه، کارون چهار، مسجد سلیمان، گوتوند و سد تنظیمی گوتوند لازم بود، سدهای باقی مانده ای را هم که بایستی برای مهار سیلاب ها احداث بشود مورد حمایت قرار دهند و بسازیم.

خسارت یکی از این سیلاب ها برابر است با همه سرمایه گذاری هایی که برای احداث بقیه این سدها لازم است.

این تصمیم، یک تصمیم سیاسی نیست این یک تصمیم فنی است و باید توسط مهندسان ارشد این کشور اتخاذ شود. مطالعات آن توسط بهترین مهندسان مشاور انجام پذیرد و اجرای آن را مهندسان خوب خودمان به عهده بگیرند بطوریکه متوجه اوپتیموم این استفاده باشیم. مثلا شهر اهواز که مهمترین شهر جنوب ایران است نسبت به فراز انتفاعی رود کارون که جزیره آبادان است ۱۲ متر اختلاف ارتفاع دارد و این ها ناشی از امکان آسیب پذیری خوزستان از سیل های حوزه آبریز کارون است.

ممکن است که اگر خسارات های سیلاب را بررسی کنیم به این نتیجه برسیم که خسارات سیلاب از فواید کشاورزی آب خوزستان بیشتر است. بنابراین ما باید سدها را با هدف کنترل سیلاب و استفاده بهینه از آب بسازیم. لذا اینکه چه چیزی را هدف مطالعه قرار دهیم بسیار حائز اهمیت است و در مطالعه هم نباید از استفاده بهترین های دنیا پرهیز کنیم.

باید دریابیم که سدها در بالادست خرسان یک، خرسان دو و بالادستی های کارون باید با هدف کنترل سیلاب زده شود یا با هدف مهار آب های کشاورزی؟ باید به این اهداف توجه شود و مطالعه جامع صورت پذیرد.

باید این را هم بپذیریم که در این نوع مطالعات فنی و کارشناسانه نباید رفتارهای سیاسی دخیل باشد. باید کارشناسان حوزه آب و مهندسان مشاور و متخصصین مدیریت منابع آب برای مطالعه آن ورود کنند.