سریال‌سازی در ایران هیچ ربطی به قواعد رایج در دنیا ندارد/ گاه عواملی فرامتنی در ساخت فصل‌های بعدی سریال‌ها دخیل هستند/ تنوع سریال‌ها در تلویزیون ما بسیار کم است

حامد عنقا، تهیه‌کننده و نویسنده سینما و تلویزیون، در گفت‌وگو با خبرنگار برنا اظهار داشت: من از مخالفان جدی دنباله‌سازی اجباری سریال‌های تلویزیونی هستم. به‌طور کل وقتی باید دنباله یک سریال ساخته شود که آن اثر جذابیت لازم را داشته باشد و در غیر این صورت این اتفاق نباید بیفتد.

عنقا خاطرنشان کرد: در ساخت سریال «بر سر دو راهی» بسیاری از ما خواستند که فصل دوم این سریال را نیز بسازیم اما من مخالف این اتفاق بودم هر چند که اولین سریال چند فصلی پس از انقلاب را که «قلب یخی» نام دارد، من نوشتم اما به طور کلی با دنباله‌سازی مخالف هستم. در ساخت «قلب یخی» نیز باید بگویم ما از یک الگوی جهانی در فصل‌بندی اثر استفاده کرده بودیم.

وی افزود: با نگاهی به سریال‌های روز دنیا می‌بینیم بسیاری از این سریال‌ها در چند فصل ساخته می‌شوند و هیچ مشکلی ندارد و همه از آن استقبال می‌کنند اما این آثار در ساز و کار متفاوتی ساخته می‌شوند. در شبکه‌های کابلی، IPTV یا عمومی قراردادهای مالی مشخصی هنگام ساخت یک سریال با کمپانی‌های بزرگ بسته می‌شود که ابعاد اقتصادی گسترده‌ای در ساخت این سریال‌ها مدنظر قرار می‌گیرد اما در کشور ما آن فرایند تجاری مرسوم در دیگر کشورها وجود ندارد.

این نویسنده در ادامه گفت: در سریال‌های مطرح هالیوودی که امروزه همه مردم دنیا درگیر آن‌ها هستند سازندگان با دقت بر موضوعات، کاراکترها و اسم سریال نشانه‌ها و برندهایی به وجود می‌آورند که جنبه‌های تجاری این آثار بسیار پر رنگ می‌شود و اگر یک اثر از نظر اقتصادی نتواند موفق عمل کند معمولاً ساخت و تولید آن متوقف می‌شود. اکثر سریال‌های تلویزیونی برای محدوده جغرافیایی مشخصی ساخته می‌شوند که مخاطبان اصلی آنها در همان محدوده قرار دارند اما به لطف اینترنت و سایت‌های دانلود فیلم، دسترسی به سریال‌ها برای همه مردم در همه جای دنیا آسان شده وگرنه به عنوان مثال بسیاری از کشورهای دنیا هنوز موفق به دیدن فصل جدید سریال «بازی تاج و تخت» نشده‌اند. منظور من از ارائه این توضیحات این است که بررسی دقیقی بر مخاطب شناسی و مسائل اقتصادی آثار صورت می‌گیرد و ساخت یک سریال به موفقیت آن در فروش نیز بستگی دارد اما در کشور ما این قواعد اصلاً وجود ندارد و ما نمی‌توانیم سریال‌سازی در آن سوی مرزها را ببینیم و بدون تقویت زیرساخت‌ها به تقلید از آنها بخواهیم سریال‌هایی در چند فصل بسازیم.

نویسنده سریال «پدر» خاطرنشان کرد: اینکه فصل‌های بعدی یک سریال‌ بر اساس چند قسمت پایلوت یا در واقع آزمایشی ساخته می‌شود می‌تواند روالی منطقی و درست باشد. زمانی که سریال «Breaking Bad» ساخته می‌شد همزمان با این سریال یک مجموعه تلویزیونی با موضوع مواد مخدر در حال پخش بود که نویسنده «Breaking Bad» احساس کرد ساخت سریالی با موضوع اعتیاد می‌تواند بی‌مورد باشد و سریال به شکلی که امروز می‌بینید ساخته شد که توانست جزو محبوب‌ترین سریال‌های جهان باشد. توجه به فضای اجتماعی، زمان پخش، سریال‌هایی که همزمان در حال پخش هستند و... می‌تواند در موفقیت یک اثر تأثیرگذار باشد و نباید بدون توجه به این موضوعات به سمت ساخت یک سریال رفت.

عنقا در ادامه اظهار داشت: سریال‌های زیادی را می‌توان نام برد که کمپانی‌های بزرگی برای ساخت آنها اقدام کرده‌اند اما به دلیل عدم موفقیت در جذب مخاطب یا مسائل دیگر ساخت‌شان کنار گذاشته شده است و قصه به طور کامل نیمه‌کاره مانده است. وقتی مسائل اقتصادی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تولید فصل‌های بعدی سریال مطمئناً در شرایطی که تعداد مخاطبان به حد نصاب نمی‌رسد منتفی می‌شود.

این فیلمنامه‌نویس در ادامه گفت: دنباله‌سازی سریال در صدا و سیمای ما هیچ ارتباطی به استانداردهای رایج در دنیا ندارد. گاه ما شاهد هستیم که یک سریال اگر حتی مخاطبی نداشته باشد نیز ساخته می‌شود و پخشش در چند فصل ادامه دارد. همین روزها سریال‌هایی را می‌توانیم در تلویزیون ببینیم که فصل دوم در حال پخش است در حالیکه فصل اول آن را یادمان نمی‌آید. به جز سریال «پایتخت» که یک استثنا بود هیچ سریالی را در تلویزیون ایران نمی‌توان نام برد که در فصل‌های بعدی‌اش موفق عمل کرده و پر مخاطب‌تر از فصل‌های قبلی بوده. از طرفی میزان تنوع سریال‌ها در تلویزیون ما بسیار کم است و  مردم حق انتخاب چندانی ندارند و سازندگان سریال‌ها رقابت چندانی را نیز احساس نمی‌کنند.

وی افزود: همانطور که اشاره کردم نکته عجیب درباره تلویزیون ما این است که سریالی در فصل اول ساخته می‌شود ولی توجه مخاطبان چندانی را به خود جلب نمی‌کند، سپس ساخت همین سریال در فصل دوم و سوم نیز ادامه دارد. دلیل این اتفاق را فقط مسئولان می‌توانند بیان کنند. من به شخصه نمی‌توانم دلیلی بر ادامه تولید یک سریال پیدا کنم که مخاطب ندارد. اگر بخواهم خود را در جایگاه یک مدیر یا مسئول قرار دهم دلیل این اتفاق ضرورت بیان برخی مسائل و مضامین است. در کشور ما گاه به دلایلی خارج از متن با توجه به مسائلی اجتماعی، سیاسی یا فرهنگی یک سریال هرچند که شاید مخاطب چندانی ندارد در فصل‌های بعدی‌اش ساخته می‌شود. معمولاً در این شرایط توجه بیشتر به مفهوم و مضمون اثر معطوف شده و اهداف دیگری در پخش سریال دنبال می‌شود.

عنقا در ادامه این بحث اظهار داشت: اگر ما بخواهیم سریالی را با این نگرش که در فصل‌های بعد ادامه دهیم، جلوی دوربین ببریم باید به مسائل بسیاری توجه داشته باشیم. دلیل دیده شدن یک اثر تلویزیونی تنها به کیفیت آن در قصه‌گویی نیست. عوامل بسیاری هستند که بر دیده شدن یا دیده نشدن یک اثر تأثیر می‌گذارند. شاید یک سریال از هر نظر اثر قابل توجه و خوبی باشد اما در زمانی نامناسب پخش شده و مورد توجه قرار نگیرد. به عنوان مثال امسال سریال‌های نوروزی تلویزیون آثار خوب و قابل توجهی بودند اما با توجه به اتفاقات تلخی که در کشورمان رخ داد و سیل‌های ویرانگری که مردم کشورمان را درگیر کرد سریال‌ها کمتر دیده شدند در صورتیکه مطمئناً در شرایط عادی تمام سریال‌ها می‌توانستند آثاری باشند که مورد توجه مخاطبان بسیاری قرار می‌گیرند.

نویسنده مجموعه تلویزیونی «نردبام آسمان» در پایان گفت: نمی‌توان وضعیت سریال‌سازی کشورمان را با دیگر کشورها مقایسه کرد. به هر حال در کشور ما برای ساخت آثاری مثل آثار تلویزیونی و سینمایی مسائلی غیر از مسائل اقتصادی و هنری نیز مطرح هستند و از طرفی شرایط ما با دیگر کشورها بسیار تفاوت دارد. شاید بهتر است این موضوع را بیش از این مورد بررسی قرار داد تا کمتر شاهد ساخت سریال‌های بودجه بر باد ده باشیم.