بافت اصفهان رکورددار فرسودگی

به گزارش خبرگزاری برنا از اصفهان، بیشترین بافت ناکارآمد کشور در استان اصفهان واقع شده که قرار است در طی ده سال طرح «بازآفرینی شهری» از محل اعتبارات ملی فراهم شود و 106 محله ناکارآمد اصفهان بازسازی شوند.  

اواخر سال 96 بود که دستور آغاز عملیات طرح ملی «بازآفرینی شهری» با کارگروهی به ریاست رئیس جمهور صادر و قرار شد 2700 محله بافت ناکارآمد در طی ده سال در کشور بر اساس سند ملی بازآفرینی و نوسازی شود. بر این اساس106محله ناکارآمد در استان اصفهان شناسایی شد که قرار است در طی برنامه ای ده ساله بازآفرینی شود. بافت های ناکارآمد در اصفهان به لحاظ قدمت تاریخی و یا مهاجرپذیری و سکونت در حاشیه شهرها و نواحی فرودست طبقه بندی می شود و برای اجرای طرح «بازآفرینی شهری» به منظور ارتقای کیفیت زندگی برنامه ریزی هایی در سطح کلان صورت گرفته است. در این میان سند ملی راهبردی بهسازی، نوسازی و توانمندسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری، درخصوص تغییر انگاره های نظری از رویکرد «فرسودگی» به «ناکارآمدی» و بر مفهوم «بازآفرینی شهری» تاکید داشته است. انتخاب «بازآفرینی شهری» به عنوان سیاست اصلی در ارتقای کیفیت زندگی در محدوده های ناکارآمد و به عنوان نقاط محرک توسعه شهری در نظر گرفته می شود. درباره اهمیت «بازآفرینی شهری» در استان اصفهان با حجت اله غلامی، سرپرست معاونت هماهنگی و امور عمرانی استانداری اصفهان گفت و گو کردیم که در ادامه می خوانید:

بازآفرینی شهری چه اهدافی را دنبال می کند؟

پاسخ به این پرسش در تعریف «بازآفرینی شهری» خلاصه می شود؛ سیاست «بازآفرینی شهری» دربرگیرنده نگرش و اقداماتی جامع و یکپارچه برای هدایت روند رشد و توسعه شهری پایدار به منظور ارتقای کیفیت زندگی شهری و قابلیت زیست پذیری شهرهاست. بافت های شهری از نظر ویژگی های جغرافیایی و تاریخی محل استقرارشان، دوره زمانی شکل گیری، مشخصات محیطی، کالبدی، اجتماعی، اقتصادی از یکدیگر متمایز است و به تبع آن هر یک اقدامات متناسب با شرایط خود را نیازمند است. گونه های بافت را می توان به 5 گروه تقسیم بندی کرد و ضرورت دارد «بازآفرینی شهری» بافت های مورد هدف را شناسایی کند و پس از آن اقدامات لازم صورت گیرد.

این گروه بندی به چه صورت است؟

گروه اول بافت هایی با قدمت تاریخی است؛ بافت هایی با مورفولوژی تاریخی که معمولا در مراکز شهرها قرار دارند. گروه دوم بافت های رایج میانی که در دهه 60 شمسی با ساخت و سازهای خاصی در کشور ایجاد شدند. گروه سوم بافت های ناهمگون شهری است که در مجموعه شهری جاگرفتند. گروه چهارم بافت هایی هستند که در حاشیه شهرها و به علت توسعه صنعتی پدیدار شدند که خارج از ضوابط و مقررات و به طور غیررسمی در درون و حاشیه شهرها شکل گرفتند و به تبع آن بافت هایی با تنزل کیفیت زندگی ظاهر شدند. آخرین گروه بافت های روستایی است که با توسعه شهرها و احاطه روستاها درون مجموعه شهری قرار گرفتند. بنابراین با شناخت گونه بندی بافت ها می توان در چارچوب همین هدف گذاری «بازآفرینی شهری» را پیش برد.

چگونه «بازآفرینی شهری» براساس هدف گذاری طبقه بندی پنج گانه عملیاتی می شود؟

سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی به عنوان متولی اصلی «بافت های تاریخی» است و باید این گونه بافت های ناکارآمد را شناسایی کند و اقدامات لازم توسط سازمان مذکور در جهت احیا و مرمت و نگهداری این گونه بافت ها صورت گیرد. البته ناگفته نماند که اعتبارات سازمان میراث فرهنگی جوابگوی احیا و بازسازی و ارتقا کیفیت زیست محیطی در «بافت های تاریخی» نیست و زیرساخت ها هم مهیا نبوده است. از سوی دیگر خدمات سرانه های مورد نیاز شهروندان در «بافت های تاریخی» کمتر دیده شده و نیاز است تا سازمان میراث فرهنگی با همکاری شهرداری ها و ادارات کل راه و شهرسازی شهرستان ها با محوریت ستاد «بازآفرینی شهری» این گونه بافت ها را مورد حمایت قرار دهند. آنچه در قانون پیش بینی شده ستاد «بازآفرینی شهری» است؛ بنابراین باید با این راهکار تعریف شده و مشخص پیش رفت تا علاوه بر حفظ «بافت های تاریخی»، هویت تاریخی و فرهنگی که در این بافت ها نهفته است را هم پاس داری کنیم تا مبادا دچار تخریب و دگرگونی شود. در «بافت های تاریخی» باید به سمت «تک بناها» رویم. «تک بناها» عامل محرک توسعه هستند؛ اگر بتوانیم دریافت های تاریخی کالبد و عوامل توسعه و ارتقا کیفی زیستی را شناسایی و پس از آن فعال کنیم مطمئن باشید که مردم ساکن در «بافت های تاریخی» از تک بناها صیانت و نگهداری خواهند کرد. سعی کردیم در کلان شهر اصفهان عوامل محرک بازآفرینی را در «بافت های تاریخی» به سمت «تک بناها» هدایت کنیم. در «بافت های روستایی» هم با توجه به اینکه عامل هویت در آن مشهود است می توان با تقویت حس تعلق ساکنان آن مناطق «بازآفرینی شهری» را به سمتی هدایت کنیم که مرکز روستا به عنوان محور محله بازآفرینی و احیا شود و مراکز محله به عنوان محرک توسعه روستایی عاملی در جذب مشارکت های مردمی در «بازآفرینی شهری» را فراهم آورد. بافت های میانی هم مشابه بافت های روستایی است؛ در این بافت ها محورهایی است که اگر بازآفرینی شود و تعدادی از اراضی آن خریداری شود می تواند سرانه های نیاز ساکنان آن مناطق را تامین کند و با تقویت حس تعلق و مشارکت مردمی انبوه سازان برای «بازآفرینی شهری» اقدام خواهند کرد. انبوه سازان با کمک شهروندان و بسته های حمایتی از سمت دولت و شهرداری ها می توانند طرح های «بازآفرینی شهری» را به سمت پیشرفت سوق دهند. در این گونه بافت ها امور اجرایی در اختیار شهرداری ها قرار می گیرد تا با برنامه ریزی لازم موجبات «بازآفرینی شهری» فراهم شود. در بافت هایی که در حاشیه شهرها پدیدار شدند با توجه به آنکه بافت به لحاظ کالبدی از کیفیت مطلوبی برخوردار نیست ترجیح بر تملک و مشارکت است تا بناهای این محدوده ها مجددا بازسازی و نوسازی شود.

آیا در بحث تملک در بازسازی و نوسازی شهری اقدامی صورت گرفته است؟

بله یکی دو تا بلوک شهری را به عنوان پایلوت در نظر گرفتیم که می توان به محله همت آباد در شهر اصفهان اشاره کرد. پس از شروع عملیات«بازآفرینی شهری» به سمت تقویت مشارکت مردمی پیش می رویم. بخشی از اراضی منطقه همت آباد توسط شهرداری خریداری شده و سپس به اداره راه و شهرسازی واگذار و طرحی پیاده شد که می تواند به عنوان اولین مرحله ساخت و ساز شهری با مشارکت مردمی و تقویت تعاونی ها در نظر گرفته شود. طرح منطقه همت آباد نشان می دهد که حضور مردم با حمایت دولت می تواند موفق شود. تعاونی ها با حرکت های مردمی و حمایت دولتی در محله شکل می گیرد و به موازات پروژه تعاونی ها «بازآفرینی شهری» منطقه همت آباد هم شروع شده است. اولین اقدام سرمایه گذاری از سوی دولت است و در گام بعدی اقداماتی است که توسط تعاونی ها و مردم در جریان است و گام سوم ادامه مسیر برای تشویق انبوه سازان در پروژه های «بازآفرینی شهری» است.

چگونه هم منافع اقتصادی انبوه سازان تامین و هم ضمانت حقوقی فراهم می شود تا انبوه سازان به تعهدات خود به لحاظ ساخت و ساز مرغوب پایبند باشند؟

از آنجایی که باید منافع اقتصادی انبوه سازان تامین شود تا رغبتی برای سرمایه گذاری در پروژه های «بازآفرینی شهری» داشته باشند؛ بر این باوریم که حضور دولت، تعاونی ها و شهرداری ها عواملی تسهیلگری هستند تا انگیزه انبوه سازان در بازآفرینی شهری بافت های حاشیه شهر تقویت شود تا از این طریق حاشیه نشینی را نجات دهیم. تسهیلات و بسته های حمایتی در اختیار انبوه سازان قرار گرفته و تمام جزییات بسته های تشویقی و تسهیلات مشخص شده تا جذابیت سرمایه گذاری توسط انبوه سازان فراهم شود. از سوی دیگر در کنار بسته های تشویقی، پروانه های صادره است که یا به صورت رایگان و یا با تخفیفات ویژه توسط شهرداری ها در اختیار انبوه سازان قرار می گیرد و دولت برای بازپرداخت تسهیلات به شهرداری ها تضمین می دهد.

بافت های ناهمگون شهری هم از بافت های ناکارآمد در مجموعه شهری هستند. برای آنها چه تدابیری اندیشیده شده است؟

در بافت های ناهمگون شهری، به خصوص در شهرهای بزرگ لکه های بزرگ شهری که فاقد کاربری شهری هستند مانند کارخانجات شناسایی و به خارج از شهر منتقل می شوند. در این باره می توان به تجربه موفق کارخانه ریسباف اشاره کرد. کارخانه ریسباف با مساحت 73 هزار مترمربع و از محل اعتبارات دولتی خریداری شد و با انجام تعهدات باقیمانده دولت به عنوان کاربری فرهنگی نقش فعالی را در شهر ایفا خواهد کرد. فضاهایی نظیر کارخانه ریسباف در راستای ارتقا کیفی زیستی شهری مهم است و در جهت بها دادن به حس تعلق خاطر نسلی است که با این گونه مراکز رشد کرده اند و با بوق کارخانه ریسباف زندگی شان را تنظیم می کردند و ما موظفیم این بافت ها را به جای ساخت و سازهای مسکونی و مجموعه آپارتمان ها به مراکزی با کاربری فرهنگی تبدیل کنیم. این اتفاق می تواند برای سیلوی مرکز اصفهان، کارخانه دخانیات در حاشیه زاینده رود و حتی کارخانه نوین شهرضا هم بیفتد. آنچه مهم است «بازآفرینی شهری» متناسب با تعریف مشخص پنج گانه از بافت های ناکارآمد است تا این تجربه دچار بحران های مسکن مهر نشود. پیوند مشارکت مردمی با انبوه سازان می تواند مانع ساخت و سازهای نامطلوب و بی کیفیت در طرح های شهری شود.

اصفهان بالاترین بافت ناکارآمد در کشور را دارد. آیا برنامه ای در پایان بخشی به این اتفاق در نظر گرفته شده است؟

از 107 شهر در استان اصفهان نزدیک به 85 شهر با بافت ناکارآمد شناسایی شده است؛ بر اساس آخرین آمار نزدیک به 14 هزار هکتار بافت فرسوده و ناکارآمد شهری در سطح استان شناسایی شده که نزدیک به 11 درصد بافت ناکارآمد کل کشور است. بر اساس ماده 59 قانون برنامه پنجساله ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران مصوب مجلس شورای اسلامی به تاریخ 14 اسفند 95 وزارتخانه‌های راه و شهرسازی و کشور و شهرداری‌ها مکلفند در طول برنامه نسبت به احیاء، بهسازی، نوسازی و مقاوم‌سازی و بازآفرینی سالانه حداقل 270 محله در قالب مطالعات مصوب ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار بر حسب گونه‌های مختلف (شامل ناکارآمد- تاریخی- سکونتگاههای غیررسمی و حاشیه‌ای) و ارتقای دسترسی به خدمات و بهبود زیرساخت‌ها با رویکرد محله‌محور اقدام کنند. امیدواریم بتوانیم با اعتبارات ملی و مشارکت مردمی و سرمایه گذاری انبوه سازان طرح های «بازآفرینی شهری» را پیش ببریم. 

گفت و گو از عاطفه علیان