تئاتر رسانه‌ای انسانی برای خلق جهان تازه است

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ چهل و یکمین شماره ماهنامه توکا، ماهنامه انجمن کودک و نوجوان خانه تئاتر در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با حضور شهرام گیل‌آبادی مدیرعامل خانه تئاتر، مهدی قلعه رییس انجمن کودک و نوجوان خانه تئاتر، مجید قناد دبیر جشنواره کودک و نوجوان، منصور خلج و بهزاد کریمی برگزار شد.

در ابتدای این جلسه منصور خلج کارگردان و یکی از فعالان پیشکسوت حوزه کودک گفت: در هیچ دوره‌ای مثل امروز درگیر مقوله‌ای به نام رسانه نبوده‌ایم، مک لوهان در نیمه دوم قرن بیستم درست گفت که حالا که رسانه‌ای مانند تلویزیون وارد زندگی مردم شده دیگر جوامع پیشرفته نیاز به ارتش ندارند ما با رسانه وارد جزء جزء زندگی مردم می‌شویم. رسانه پدیده بسیار قدرتمندی است که در تمام شئون زندگی ما عمل می‌کند و پیش می‌رود. پس به‌جاست که ما تمام ابعاد رسانه و قدرت آن را بشناسیم. بخصوص که امروزه عصر دیداری است، قبل از جوامع صنعتی مردم تنها قصه گوش می‌دادند و ارتباطات از طریق گوش اتفاق می‌افتاد اما امروز ارتباطات عمدتاً دیداری است.

پس از او مهدی قلعه رییس انجمن کودک و نوجوان و بازرس خانه تئاتر به ارائه توضیحاتی برای این انجمن پرداخت و افزود: با توجه به تصمیم انجمن در هفته تئاتر مبنی بر تخصیص هزینه جوایز امسال برای خرید یک کانکس، این کار امروز انجام شد و با کمک مدیرعامل خانه تئاتر این کانکس برای هنرمندی سیل‌زده در روستای نورآباد لرستان اعزام شد و قرار شد تا پس از ساخته‌شدن منزل آن هنرمند کانکس در همان روستا تبدیل به کتابخانه شود. در حال حضار در حال رایزنی هستیم تا با همکاری کانون و خانه تئاتر کتاب‌های کانکس نیز تجهیز شود، ضمناً طی جلسه‌ای که با امیر مشهدی عباس مدیر مرکز تئاتر و تئاتر عروسکی کانون پرورش فکری داشته‌ایم بناشده تا در صورت امکان شنبه‌های آخر ماه کانون به جلسات مجله توکا اختصاص داده شود.

سپس سخنران اول مراسم بهزاد کریمی استاد دانشگاه دکترای ارتباطات از دانشگاه علوم تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی با سه پرسش «چه نسبتی میان نهاد رسانه و تئاتر کودک و نوجوان وجود دارد»، «در موقعیت کنونی این دو در چه وضعیتی هستند» و «یک موقعیت مطلوب چگونه موقعیتی است» صحبت‌های خود را آغاز کرد و گفت: کنوانسیون حقوق کودک سازمان الملل دربند 17 خود در مورد نقش رسانه‌ها می‌گوید کشورهای عضو رسانه‌های جمعی تضمین خواهند کرد تا هر کودک به اطلاعات مواد و منابع گوناگون ملی و بین‌المللی به‌ویژه اطلاعاتی که مربوط به ترویج سعادت و بهروزی اجتماعی، روحی و اخلاقی و همچنین سلامت جسمانی و فکری است دسترسی داشته باشند؛ که این مهم از طریق تشویق رسانه‌های جمعی به اشاعه و گسترش اطلاعات مفید اجتماعی و فرهنگی برای کودکان امکان‌پذیر است و یکی از آن‌ها می‌تواند تئاتر باشد، یکی از کارکردهای تئاتر انتقال میراث اجتماعی و فرهنگ به نسل بعدی است.

او در خصوص نقش رسانه‌های ملی در قوانین بالادستی و منشور رسانه توضیح داد: پرداختن رسانه‌ها به تئاتر و علی‌الخصوص تئاتر کودک و نوجوان نه‌تنها از سر تفنن نیست بلکه براثر مأموریت‌هایی است که به آن‌ها محول شده است، پس به این پرسش می‌رسیم که جایگاه رسانه در تئاتر در جهان اشباع‌شده امروز چیست، ما در جهانی پر از رسانه زندگی می‌کنیم، ما با کودکان و نوجوانانی طرف هستیم که غولی به نام تلویزیون دارند و تلویزیون در زندگی آن‌ها موج مداوم و جذاب تصویر و صدا را از همه جای دنیا مخابره می‌کند، درباره همه‌چیز صحبت می‌کند، در قالب‌های مختلف برنامه‌سازی می‌کند، امکان تماشا از کودکی تا بزرگسالی دارد، بدون هزینه است، دسترسی آسان و بدون زمان‌بندی دارد، امکان تماشای خانگی دارد، یادگیری را می‌توان از طریق تلویزیون انجام داد و درنهایت ارتباط برقرار کردن با آن راحت‌تر از ارتباط با تئاتر است.

او همچنین ادامه داد: در مقابل این قضیه تئاتر است که برای فهم سواد تئاتری می‌خواهد، وسعت و نفوذ اندک در زندگی کودکان دارد، سرگرمی اقلیت است، ارتباط با آن راحت نیست، نیازمند سواد تئاتری است، در مقایسه با رسانه‌های دیگر گران و مستلزم خروج از خانه و حضور در سالن است.

کریمی همچنین به استقبال ضعیف تلویزیون به تئاتر پرداخت و گفت: اطلاع‌رسانی در مورد تئاتر، فعالیت‌های مختلف و تئاترهای روی صحنه چقدر در تلویزیون صورت می‌گیرد. اگر هم اطلاع‌رسانی هست تنها در موارد محدود و سالیانه در مورد جشنواره‌هاست اما تا جشنواره بعدی این تعامل پایان می‌یابد. ما انتظار نداریم تلویزیون تمام برنامه‌های خود را به تئاتر اختصاص دهد اما از همان قدری که می‌تواند چقدر زمان به تئاتر اختصاص می‌دهد؟

این استاد دانشگاه در پایان افزود: همه ما در تربیت نسل آینده وظیفه‌داریم که یکی از راه‌های این تربیت با انتقال آگاهی، سرگرمی و اجتماعی سازی تئاتر است. پس نیاز است تا رسانه همه‌گیرتری همچون تلویزیون از رسانه تئاتر حمایت کند چرا که با کمرنگ شدن نقش خانواده و مدرسه در اجتماعی کردن کودکان رسانه‌ها نه نقش ثانویه که نقش اولیه در این مهم را بر عهده‌دارند.

در ادامه این برنامه مجید قناد دبیر بیست و ششمین جشنواره تئاتر کودک بیان کرد: ای کاش در این جمع چند نفر از برنامه سازان و مدیران صدا و سیما اینجا بحضور داشتند، مخصوصا آن‌ها که برنامه‌سازی کودک تلویزیون را برعهده‌دارند وگرنه همه همکاران ما می دانند که به تئاتر کودک در صدا و سیما ظلم شده است. لازم است که تلویزیون تئاتر را در دل خود داشته باشد چون به راحتی به دورترین نقاط دسترسی دارد و در گذشته این کار انجام می شد اما الان کمرنگ شده است. مگر نمی گوییم تئاتر زندگی است پس باید این زندگی را به کودکان از طریق تئاتر انتقال دهیم چون آینده دست کودکانست.

سپس شهرام گیل‌آبادی کارگردان تئاتر و فعال حوزه رسانه سخنان خود را اینگونه آغاز کرد: ما برای رسیدن به تئاتر چهار دسته فضا را طراحی می‌کنیم و اگر این چهار دسته را در ارتباط و ارتباطات و تعریفی که در این دو واژه وجود دارد بررسی کنیم می بینیم با رسانه‌ای به اسم تئاتر مواجهیم. خیلی دوست داشتم نقدی به عنوان این نشست داشته باشم اما از آن می گذرم، کارگردان برای یک تئاتر باید فضای درونی، فضای جلدی، فضای اتمسفری و فضای ذهن مخاطب خود را طراحی کند که اگر دست به چنین کاری بزند تئاتر او تبدیل به یک رسانه می‌شود. ما تئاتر اجرا می‌کنیم برای خلق جهانی تازه، تئاتر خلق جهانی تازه است که اول توسعه ارتباطات و دوم ارتباطات توسعه را به ما می‌دهد.

او در خصوص چگونگی رسیدن به این کیفیت در تئاتر گفت: ما در تئاتر به عنوان یک رسانه باید برای طراحی کار خود شش دریچه شناختی را مد نظر قرار می دهیم، دریچه های شناختی حسی، احساسی، عاطفی، منطقی، فلسفی و تمثیلی، اگر تئاتری نتواند این شش دریچه شناختی را برای طراحی ارتباطی خود طراحی کند باخته است.

او این شش دریچه شناختی را اینگونه تبیین کرد: دریچه شناخت حسی منجر به دریافت پنج حس شده و برآیند این دریافت ها منجر به تصمیم می‌شود، دریچه شناخت احساسی که بعضی آن را 35 حس و بعضی 16 حس شمرده اند اما ما آن‌ها در شش حس کلی دسته بندی می‌کنیم. دریچه شناخت عاطفی، دریچه بعدی و تقاطع احساس و حس عاطفه است. چهارمیندریچه، دریچه شناخت منطقی است و می‌توان از آن برای کاشت نمایشی و برداشت نمایشی استفاده کرد که یک دایره علی را طراحی می‌کند که منطقی را در درون خود دارد. دریچه بعدی فلسفه موضوعات است و با پنج پشتوانه فلسفه دراماتیک، منطق دراماتیک، بستر دراماتیک، تمهید دراماتیک، انگیزه دراماتیک و کنش دراماتیک به طراحی حرکت کمک می‌کند آخرین دریچه شناختی دریچه شناخت تمثیلی است و تبیین این موضوع است که تماشاگری که کار ما را می بیند نسبت به فضای زبانی خود یعنی نظام زیرساختی ناظر بر گفتارش یک سطح سوادی و یک برداشتی از اثر خواهد داشت.

گیل‌آبادی در ادامه گفت: امروزه در عصر سوپر تکنولوژی هر چیزی تبدیل به یک رسانه شده است و ما با تئاتر به عنوان یک رسانه مواجهیم که هنوز که هنوز است از اغنایی ترین و قدرتمندترین نوع ارتباط استفاده می‌کند که ارتباط بین فردی است. در عصر سوپر تکنولوژی با فلسفه شبکه ای مواجهیم که بحث تعامل آینده نگری و روایت های شخصی در آن اصالت پیدا کرده است. مردم دوست دارند به مسائل شخصی شما وارد شوند یا مسئله ای را از زبان شما بشنود یا از دید شما به آن نگاه کنند. هر انسانی در شبکه گسترده ای که در عالم تعریف شده می‌تواند خود را روایت کند و انسان ها تبدیل به مخاطب رسانه شده اند. پس تئاتر رسانه قدرتمندی اغنایی، رفتارساز، رودررو و گاه صنعت است با پیچش های متعدد و قدرت‌هایی که دیگر رسانه‌ها در اختیارشان نیست. تجمیع این مولفه ها تئاتر را تبدیل به یک رسانه جذاب می کنند، پس می‌توانستیم به جای مبحث تئاتر و رسانه مبحثی به نام قدرت رسانه تئاتر را بررسی کنیم. تنها باید بدانیم که چطور با انسان ها ارتباط برقرار کنیم و بدانیم راه این ارتباط از سه طریق سمعی، بصری و هیجانی است.

او در پایان گفت: اگر به تئاتر به عنوان یک رسانه توجه کنیم متوجه می‌شویم که طراحی های ما دیگرگون می‌شود، روی مکان اجرا، زمان، پیام ها، طراحی ها، بازی ها و تمام اجزایی که در اختیار ماست فکر متفاوتی می‌کنیم. یاد می گیریم که کسی نباید برای ما طراحی کند، ما باید برای خود طراحی کنم و تا زمانی که سلب به موضوعات فکر کنیم هیچ رهاوردی نخواهیم داشت و تنها خودمان را تکرار می‌کنیم. اگر تئاتر تبدیل به یک نظام و یک زنجیره ارتباطی شود می‌تواند توسعه ارتباطات و ارتباطات توسعه را در خود تعریف کند که در آن هرکسی نقش خود را به شکل فردی و در شکل جمعی بداند، محور پیش برنده موضوع در آن مشخص باشد، شاخه‌های فرعی آن در اختیار شاخه اصلی باشد و هدف روشن داشته باشد تا تبدیل به یک رسانه قدرتمند شود که بدیلی برایش نباشد چون تئاتر یک رسانه انسانی برای خلق جهان تازه است.

در این جلسه زهرا قنایی و حامد هلاکویی از موسسه هنری کوزه و ماهنامه روانشناسی خانواده و کودک «پروانه» در خصوص نقش رسانه در تئاتر و بررسی حوزه روانشناسی در زمینه های مختلف و توضیحاتی را ارائه دادند. در همین خصوص قنایی گفت: برای آن که تئاتر در جامعه بیشتر نهادینه شود و جدی تر گرفته شود نیاز به تعامل همه جانبه و دوسویه با رسانه‌ها دارد و ما در موسسه هنری کوزه با اپلیکیشن پروانه و مشخصا با بخش تماشاچین می‌توانیم بازوی دوستانی مثل شما باشیم، می‌توانیم یک همکاری دائم با انجمن کودک و نوجوان داشته باشیم و به عنوان رسانه بازوی خانه تئاتر باشیم و اطلاع‌رسانی تمام کارها را به صورت منظم، جامع و دسته بندی شده با یک نگاه کاملا تخصصی نشر دهیم.