روایت «چرخ» از رابطه‌ی علم و رسانه در دنیای امروز

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ در «میز علم» برنامه‌ی دوشنبه 15 مهر، حسین فروتن به‌عنوان مجری-کارشناس «چرخ»، میزبان دکتر مسعود کوثری، عضو هیات علمی دانشگاه تهران بود.

کوثری صحبت‌هایش را با بحث درباره‌ی اخبار جنجالی ابتلای ایدز مردم لردگان آغاز کرد: «این موضوع از دو منظر قابل تحلیل است؛ یکی مبحث ارتباطات علم است، به این معنی که علم و عالمان چه می‌گویند و چطوری می‌توان این بحث‌ها را به مردم منتقل کرد. و دیگری ارتباطات بحران، به این معنی که وقتی بحرانی مانند سیلاب به‌وجود می‌آید، این مساله را چطوری باید به مردم منتقل کرد. ما در هر دو زمینه ضعف داریم. نه مردم آموزش دیده‌اند، نه دستگاه‌های اجرایی ما این مساله را می‌دانند که در این مواقع باید چه کرد. آیا با یک بیانیه‌ی خشک و رسمی این مساله حل می‌شود؟ تجربه نشان می‌دهد حل نمی‌شود. با توجه به اینکه این سپهر رسانه‌ای خیلی گسترده شده و از هر طرف اخبار متناقض می‌آید، میزان اعتماد مثل کیکی می‌ماند که بین رسانه‌های مختلف تقسیم شده است. قسمتی از آن دست صدا و سیما و روابط عمومی‌های سازمان‌ها است و قسمت‌های دیگر دست شبکه‌های اجتماعی و حتی رسانه‌های معاند. بنابراین ما درباره‌ی ارتباطات بحران تجربه‌ای نداریم. بی‌اعتمادی ساده‌ترین نتیجه‌ای است که مردم از این مساله می‌گیرند.»

مثل پلاسکو باید به موقع در حوادث حاضر باشیم

این استاد ارتباطات دانشگاه تهران، کلید حل معمای بحران‌های رسانه‌ای را ارتباطات رسانه‌ای دانست: «ما رسانه‌ را نمی‌شناسیم و رسانه هم نمی‌داند در این مواقع باید چه گام‌هایی را طی کند. رسانه‌ها برای بحران‌ها باید پروتکل داشته باشند. حادثه‌ای که در لردگان به وجود آمده، ممکن است در جای دیگری به وجود بیاید. ما باید بدانیم در روابط عمومی‌ها از چه کسانی استفاده کنیم، چطوری پیام بدهیم و چه شواهدی به اخبار و گفته‌ها اضافه کنیم. این مساله کاملا جدی است و صدا و سیما باید برای این کار تمرین داشته باشد. چند روز پیش که قطار سیستان و بلوچستان از مسیر خارج شد، گفتند که دزدیدن پیچ‌های ریل‌ها دلیل این اتفاق بوده است. باید بررسی کرد که آیا واقعا پیچ‌دزدی علت ماجرا بوده است یا نه. شواهدی باید وجود داشته باشد تا مردم قانع شوند. ما فقط در حادثه‌ی پلاسکو شاهد این موضوع بودیم که صدا و سیما به‌موقع و با تمام نیرو حاضر بوده است.»

بحران‌ها را پنهان نکنیم

دکتر کوثری درباره‌ی ارتباط رسانه‌ها و مسائل علمی گفت: «مرجعیت علمی جدای از مرجعیت رسانه نیست. ارتباط بحران یا ارتباط علم می‌تواند بر حقیقت سایه بیندازد. درباره‌ی اتفاقاتی مثل ماجرای اخیر لردگان شاید باید از رسانه‌های جایگزین رسانه‌های رسمی استفاده می‌کردیم. شاید شبکه‌های اجتماعی گزینه‌ی بهتری برای روشن کردن موضوع بودند. چون صدا و سیما هم در جایگاه یک رسانه‌ی رسمی در کنار وزارت بهداشت قرار گرفت. به نظرم ما اطلاعات جانبی نداشتیم و با مردم صحبت نکردیم و آمادگی این ارتباط را نداشتیم. ما درباره‌ی مسائلی مانند ایدز مانند تابو عمل کرده‌ایم. حتی گاهی پزشکان به فرد مبتلا و خانواده‌اش اعلام نمی‌کنند که آلوده شده است. این کار مثل زیر قالی کردن مسائل است!»

علم را به زندگی مردم بیاوریم

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ادامه‌ی صحبت‌هایش درباره‌ی راهکار بهبود رابطه‌ی علم و رسانه‌ها گفت: «اخیرا در غرب موزه‌هایی برای مردم، جوان‌ها و نوجوان‌ها درست شده که سبک کارشان با سازوکار قدیمی تفاوت دارد. در این موزه‌ها علم به زندگی روزمره آورده شده و با آن کار می‌کند. ما نتوانسته‌ایم این مساله را پیش ببریم. ما نباید فکر کنیم که روستاها و شهرهای کوچک ما از اتفاقات مختلف در امان هستند. ارتباطات علم، حلقه‌ی واسط دانشمندان و مردم است. رسانه‌ها باید حرف‌های دانشمندان برای مردم را به زبان ساده ترجمه کنند. به‌طور مثال مورگان فریمن اخیرا در مستندهایی سخت‌ترین مسائل نجوم را که دانشمندان در ناسا مشغول کار روی آن هستند، به زبان ساده برای ما غیرمتخصص‌ها بیان کرده است. ما باید در روستاها و شهرهای کوچک باید این زبان میانجی را به وجود بیاوریم تا مردم بدانند که مسائلی مانند ایدز در جامعه‌ی مدرن وجود دارد و باید با آن کنار بیایند. به نظرم اتکای خیلی از مردم به شبکه‌های اجتماعی باعث آگاهی نمی‌شود. به‌طور مثال خیلی از دیابتی‌ها فکر می‌کنند اگر لیموترش بخورند، میزان قند آنها کاهش پیدا می‌کند، در صورتی که لیموترش میزان قند بالایی دارد. ما در برنامه‌ها و رسانه‌هایمان باید با مردم صحبت کنیم. باید بدانیم تصور آنها از مسائلی مانند سرطان، ایدز و ... چیست تا بتوانیم با آنها ارتباط برقرار کنیم.» 

در بخش روایت خبری «چرخ»، مائده‌ گیوه‌چین، روزنامه‌نگار دیجیتال، کنفرانس اخیر مایکروسافت برای معرفی محصولات تازه‌اش را بررسی کرد. در بخش دیگری از برنامه هم گزارشی مستند از جزییات کار کاپیتان طاهر عبدالحی، خلبان و رئیس ناوگان ATR هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران روی آنتن رفت. 

مجله‌ی تصویری «چرخ» مهم‌ترین رویدادهای علم و فناوری و مسائل روزمره‌ی زندگی را با نگاهی تخصصی و به‌زبانی ساده و با حضور کارشناسان، اساتید دانشگاه و نخبگان بررسی و واکاوی می‌کند. 

«چرخ» سه روز در هفته، یکشنبه، دوشنبه و سه‌شنبه، از ساعت 19 به‌صورت زنده از شبکه‌ی چهار پخش می‌شود. مجری «چرخ» حافظ آهی است و محمد جباری سردبیری برنامه و الهه بهبودی تهیه‌کنندگی «چرخ» را بر عهده دارند.