روایت «چرخ» از اولین پهپادهای ایرانی در روزهای جنگ تحمیلی

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ در «میز فناوری» برنامه‌ی دوشنبه اول مهر، محمدحسین جهان‌پناه به‌عنوان مجری-کارشناس «چرخ»، میزبان سه کارشناس مرتبط با امور پهپادی بود؛ عبدالمجید مختارزاده، اولین فرمانده پهپاد ایران در جنگ تحمیلی، حامد سعیدی، دبیر کارگروه پهپادهای غیرنظامی و محمدرضا خان‌محمدی، عضو اولین یگان پهپادی دوران جنگ. 

اولین پهپادهای ایرانی را با دست ساختیم

عبدالمجید مختارزاده، اولین فرمانده‌ی پهپاد ایران در جنگ تحمیلی صحبت‌هایش را با روایت شکل‌گیری اولین پروازهای پهپادی در زمان جنگ آغاز کرد: «در سال ۶۲ به خاطر شرایط سخت و محدودیت‌هایی که برای نیروهای هوایی به وجود آمده بود، پروازهای اطلاعاتی و عکسبرداری به شدت محدود شده بودند. رویکرد کل عملیات‌ها هم بعد از تشکیل قرارگاه کربلا به عملیات‌های خیلی بزرگ تغییر پیدا کرده بود. شرایط محدود باعث شده بود اطلاعات زمینی ما دچار خطا باشد. در آن روزها گاهی فاصله‌ی عکسبرداری‌ها بیش از دو ماه می‌شد. این محدودیت‌ها باعث فشار بیش از پیش به فرماندهی اطلاعات عملیات قرارگاه شده بود. سردار محمد باقری آن موقع از این فرماندهی خواسته بودند برای این مشکل راهی پیدا کنند. همان روزها بچه‌های جهاد دانشگاهی اصفهان و دانشگاه صنعتی اصفهان گروهی را تشکیل داده بودند و آنها بر اساس اطلاعاتی از هواپیماهای مدل، همین هواپیماهای رادیوکنترلی، سعی کرده بودند مدل خودشان را بهره‌برداری کنند. آن موقع کشورهایی مانند آمریکا و انگلیس از این نوع هواپیماها استفاده می‌کردند اما هیچ‌کدام حاضر نبودند کوچکترین اطلاعاتی درباره‌ی این هواپیماها به ما بدهند. وقتی نمونه‌ی دانشگاه اصفهان به دست ما رسید، این نمونه یک‌پنجاهم نمونه‌ی واقعی بود. من به عنوان نماینده‌ی نیروی هوایی مامور شدم که این هواپیما را برای عکسبرداری تست کنم. وقتی این کار را انجام دادیم، نتیجه‌ی خوب آن را را باور نمی‌کردم. بعد از آن برگشتیم به تهران و به مسئولان گفتیم امکان ساخت هست ولی قطعا تلاش زیادی برای حمل دوربین نیاز دارد. ما دوباره به اصفهان رفتیم تا نمونه‌ی آزمایشی را بسازیم. در مدت کمی پنج فروند از این هواپیماها را کاملا دستی و با ابزارهای اولیه ساختیم. این پنج نمونه را به نهر خین در مناطق جنگی بردیم. ما درست موقعی رسیدیم که قرار بود عملیات در نقطه‌ی رهایی انجام شود. به ما اعلام کردند که سریعا از این منطقه عکس بگیرید. برد رادیوکنترل ما کمتر از یک کیلومتر بود و هیچ کدام از ما مهارت نداشتیم. ما آن موقع استاد خلبانی خودمان زنده‌یاد فرشید سعیدی را با خودمان به منطقه برده بودیم. در آن مناطق حتی جایی برای پرواز آن نمونه‌ها نداشتیم. او تمام تلاشش را انجام داد که هواپیما پرواز کند. به محض اینکه هواپیما پرواز کرد همزمان بچه‌های خودی و عراقی‌ها شروع کردند به تیراندازی به سمت این هواپیماها! در همین شرایط هواپیما دو سری دور زد و عکس گرفت. ما عکس‌ها را گرفته بودیم ولی به فکر لابراتوار نبودیم. در نتیجه در یک کانتینر با چند لگن و دارو و تاریک کردن فضا عکس‌ها را ظاهر کردیم. عکس‌ها که ظاهر شد، سنگرها، تانک‌ها و جاده‌ها مشخص بود. یکی از بچه‌ها که این عکس‌ها را به قرارگاه برد، می‌گفت آقای محمد باقری و شمخانی و بقیه‌ی فرماندهان از نتایج کار خیلی ذوق‌زده شده بودند و همانجا گفتند که عملیات امشب لغو شود. عکس‌های ما نشان می‌داد که یکی از اطلاعات نیروهای اطلاعات عملیات اشتباه بوده است و اگر عملیات انجام شود، تلفات سنگینی خواهیم داشت.» 

گردان پهپادی ایران یک روزه شکل گرفت!

محمدرضا خان‌محمدی، عضو اولین یگان پهپادی دوران جنگ، داستان شکل‌گیری اولین گردان پهپادی ایران را روایت کرد؛ «ایران جزو اولین کشورهایی است که از این پهپادها استفاده‌ی نظامی کرد. در آن سال‌ها خلبان با امکانات اولیه پرواز می‌کرد و آرپی‌جی‌های ضدتانک را شلیک می‌کرد. در یکی از همین عملیات‌ها یکی از فرماندهان ارشد عراق کشته شد. بعدازظهر همان روزی که اولین سری عکس‌های پهپادهای ما گرفته شد، جلسه‌ای تشکیل شد که آقای محسن رضایی و بقیه‌ی فرماندهان جنگ در آن حضور داشتند و در همان جلسه آقای رضایی دستور تشکیل گردان شناسایی رعد را دادند که با همین پهپادها کار می‌کردند. آقای مختارزاده هم به عنوان فرمانده‌ی گردان انتخاب شدند. در واقع کل این اتفاقات از یک صبح تا غروب انجام شد! بعد از آن ما بلافاصله به تهران برگشتیم و تدارکات را تامین کردیم. بعد از آماده کردن تجهیزات، ۱۰ هواپیمای تلاش ساختیم. ما مجدد به اهواز برگشتیم و اولین عملیات‌ها را شروع کردیم. در طول سال‌های جنگ، با استفاده از همین پهپادها سه میلیون قطعه عکس از سال ۶۲ تا پایان جنگ در مناطق شمال غرب تا جنوب گرفته شده است. با همین ابزارهای ساده جلوی شهادت بسیاری از رزمنده‌ها گرفته شد. معمولا در این عملیات‌های ما خلبان‌ها شهید می‌شدند. بعدها هواپیمای تلاش با همت بچه‌های دانشگاه صنعتی اصفهان ساخته شد و بعد از آن هم هواپیماهای تلاش۲ را با اندازه‌ی بزرگتر ساختیم.»

در ایران ۲۰ هزار پهپاد فعال داریم

مهندس حامد سعیدی، دبیر کارگروه پهپادهای غیرنظامی، در بخش پایانی برنامه تصویری از وضعیت فعلی پهپادهای ایرانی ارائه کرد؛ «از نظر حضور پهپادها در ایران، ما پنج دهه داریم؛ دهه‌ی اول مصرف‌کننده محصولات آمریکایی بودیم که خیلی از آنها استفاده هم نشدند. دهه‌ی دوم دهه‌ی تولد پهپاد بومی در عرصه‌ی جنگ بود. دهه‌ی سوم، از ۷۵ تا ۸۵، شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌ها تاسیس شدند. در این فاز وارد تامین نیازهای صنعتی نیروهای دفاعی شدیم. در دهه‌ی چهارم، از ۸۵ تا ۹۵، ما وارد دوران ساخت پهپادهای غیرنظامی شدیم؛ پهپادهایی برای استفاده در سینما، نقشه‌برداری، سمپاشی، امداد و نجات و ... . دهه‌ی پنجم هم دهه‌ی استفاده‌ی همگرا از همه‌ی امکانات پهپادی در عرصه‌های مختلف است. در حال حاضر تقریبا ۲۰ هزار کاربر پهپادی فعال در کشور داریم و پرنده‌هایی با ۳۸ هزار پا ارتفاع و ۳۵ ساعت پرواز فعال هستند.» در بخش‌های دیگری از برنامه هم گزارشی از «باغ‌موزه دفاع مقدس» روی آنتن رفت.

«چرخ» سه روز در هفته، یکشنبه، دوشنبه و سه‌شنبه، از ساعت ۱۹ به‌صورت زنده از شبکه‌ی چهار پخش می‌شود. مجری «چرخ» حافظ آهی است و محمد جباری سردبیری برنامه و الهه بهبودی تهیه‌کنندگی «چرخ» را بر عهده دارند.