بختک چیست و چرا رخ می‌دهد؟

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا؛ بسیاری پدیده «بختک» را به علوم ما بعد الطبیعه نسبت می‌دهند و برخی دیگر هم عواملی چون پرخوری را در آن دخیل می‌دانند. در ادامه قصد داریم بختک یا فلج حین خواب را از دیدگاه علمی مورد بررسی قرار دهیم.

از خواب بیدار می‌شوید اما نمی‌توانید از جای خود برخیزید. چشمان شما در زیر پلک‌های لرزان و سنگین‌تان به اطراف می‌گردند اما امکان حرکت دادن سایر اعضای بدن‌تان وجود ندارد.

نوعی جسم سنگین را روی قفسه سینه خود حس می‌کنید که گویی گلوی‌تان را فشار می‌دهد و راه تنفس را بر شما بسته است.

زمانی که این اتفاق را در دوران کودکی خود تجربه می‌کردید، دست موجودات شیطانی و فرازمینی را در کار می‌دانستید اما حال باید به شما اعلام کنیم این موضوع ریشه علمی دارد و با نام فلج در خواب یا به شکل عامیانه بختک از آن یاد می‌شود.

در سال 2011 میلادی نتایج حاصل از 35 تحقیق که روی بیش از 36 هزار فرد داوطلب انجام گرفت در قالب مقاله‌ای علمی منتشر شد که بر اساس آن عوامل اجتماعی و روان‌شناسی متعددی در شکل‌گیری این پدیده نقش دارند.

پژوهشگران مقاله مورد بحث، دریافتند که 7/6 درصد از کل جمعیت پدیده فلج خواب را تجربه می‌کنند که این میزان در گروه‌های با خطرپذیری بالا (مثلا دانش آموزانی که الگوهای خواب‌شان دچار اختلال می‌شود) برابر با 28/3 است.

براساس این تحقیق همچنین در افرادی که از اختلالات روحی نظیر دلهره و افسردگی رنج می‌برند، میزان تجربه فلج در خواب برابر با 31/9 درصد برآورد شد.

چرا نمی‌توانید حرکت کنید

مجید ابهری، روان‌شناس، در رابطه با پیدایش این پدیده به برنا گفت: خواب سه یا چهار مرحله در وضعیت غیر از REM (یا حرکت سریع چشم) و یک مرحله در این وضعیت دارد. انسان در تمامی این مراحل می‌تواند خواب ببیند با این حال زمانی که چشم‌ها حرکت سریعی را تجربه می‌کنند خواب‌ها عمیق‌تر بوده و شکلی شبیه به واقعیت دارند.

او  با اشاره به اینکه در این بازه زمانی، مغز نیز فعال می‌ماند و شرایط انسان در چنین وضعیتی شبیه به طول روز است، ادامه داد:  در زمان حرکت سریع چشمان، انسان به این خاطر دچار ناتوانی حرکتی می‌شود که نمی‌خواهد از رؤیاهایش خارج شود و از این پدیده تحت عنوان بی‌حالی REM یاد می‌شود.

این روان‌شناس عنوان کرد: بسیاری از افرادی که در این وضعیت از خواب بیدار می‌شوند صرفا چشمان خود را گشوده و به سرعت شروع به حرکت می‌کنند. اما آنها که فلج در خواب را تجربه می‌کنند در واقع نوعی «اختلال در ساعت مولکولی» را پشت سر می‌گذراند.

ابهری در پایان خاطرنشان کرد: این پدیده در اغلب موارد چند ثانیه تا یک دقیقه طول می‌کشد اما در موارد نادرتر ممکن است که فردی به 10 الی 15 دقیقه زمان نیاز داشته باشد تا بتواند به طور کامل توان حرکتی خود را باز یابد.

پیشگیری

پدیده فلج در خواب می‌تواند کاملا ارثی باشد با این حال امکان رخ دادن آن برای هر کسی وجود دارد. فاکتورهایی نظیر بی‌خوابی، اختلالات خواب، برهم خوردن ساعات خواب در نتیجه سفر به مناطق دور دست و تغییر ساعات کاری احتمال تجربه این امر را در افراد افزایش می‌دهد.

این پدیده به عواملی نظیر تنش، آشوب‌های درونی و حمله در خواب مرتبط دانسته شده که در واقع نوعی اختلال در خواب است و در جریان آن افراد توانایی خود برای تنظیم چرخه‌های خواب‌شان را از دست می‌دهند و به صورت تصادفی و غیر منتظره به خواب می‌روند.

دلهره، اضطراب و افسردگی همگی از عواملی هستند که باعث بروز این مسأله می‌شوند با این همه نمی‌توان دقیقا چنین فاکتورهایی را تحت کنترل در آورد.