عوامل فرهنگی عامل اثرگذار به وجود آمدن شکاف جنسیتی/ در بحث آموزش و بهداشت مرتبط با شکاف جنسیتی دارای رتبه خوبی هستیم

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا؛ جدیدترین گزارش مجمع جهانی اقتصاد در خصوص شکاف جنسیتی در حالی منتشر شده است که ایران از میان 153 کشور در رتبه 148 قرار دارد، این در حالی است که در گزارش سال 2018 این مجمع، ایران رتبه 142 را در زمینه رفع شکاف جنسیتی کسب کرده بود البته این موضوع نباید فراموش شود که در سال 2019 مجموعا 149 کشور در گزارش مورد توجه قرار گرفته بودند، اما در سال 2020 مجموعا 153 کشور مورد بررسی قرار گرفته‌اند، بنابراین با افزایش چهار کشور در مجموع گزارش نسبت به سال قبل تغییراتی در رتبه کشورها ایجاد شده است.

در این خصوص به سراغ یک جامعه شناس رفتیم و با او به گفتگو نشستیم.

دکتر محمدرضا ذوالفقاری، جامعه‌شناس و پژوهشگر حوزه آسیب‌های اجتماعی، در رابطه با سیستم رتبه‌بندی کشورها در گزارش منتشر شده از سوی مجمع جهانی اقتصاد به خبرنگار خبرگزاری برنا می‌گوید: مجمع جهانی اقتصاد به صورت سالانه گزارشی را در رابطه با شکاف جنسیتی در تمامی کشورهای جهان منتشر می کند، در سال 2016 میلادی بود که مجمع جهانی اقتصاد بر اساس گزارشی اعلام کرد روند پر کردن شکاف جنسیتی در تمامی کشورهای دنیا به صورت کند و آهسته پیش می‌رود و نحوه محاسبه رتبه کشورهای دنیا در این گزارش بر اساس تلورانس‌های مختلفی محاسبه می‌شود، بر مثال کشوری همچون یمن که در رتبه‌های آخر قرار دارد نحوه محاسبه جایگاه آن با کشوری دیگر متفاوت خواهد بود.

او ادامه داد: عدد شاخص کیفیت جنسیتی، عددی مابین صفر و یک است؛ یعنی به هر میزان که به یک نزدیک‌تر شویم و یا خود یک باشد، شکاف جنسیتی وجود ندارد و حتی برابری مطلق است که تا به حال هیچ کشوری به این دست پیدا نکرده و نهایتا نزدیک به یک بوده است. به هر میزان هم که به صفر نزدیک باشیم، یعنی بیشترین شکاف جنسیتی وجود دارد و نابرابری در اوج خود قرار دارد.

این جامعه‌شناس با اشاره به این موضوع که هیچ کشوری به صورت کامل دارای برابری جنسیتی و نابرابری نیست، بیان کرد: شکاف جنسیتی و رتبه‌بندی کشورها برای به دست آوردن نمره‌ای مابین صفر و یک بر اساس چهار عامل آموزش، مشارکت اقتصادی، قدرت سیاسی و یا توانمندسازی سیاسی و در نهایت بهداشت و بقا سنجیده می‌شود. در سال 2018 گزارش های ارائه شده از سوی مجمع جهانی اقتصاد حاکی از این موضوع بود که کشور ایسلند با 85/0 در رتبه اول قرار داشت و آخرین کشور نیز کشور یمن با عدد 49/0 بود، کشور ما در همان سال رتبه 142 را در اختیار داشت.

این پژوهشگر حوزه آسیب‌های اجتماعی در پاسخ به این سوال که وضعیت ایران در خصوص شکاف جنیستی به چه شکل است و دلایل حضور در رتبه‌های آخر این گزارش چیست؟ اظهار کرد: ایران در دو مولفه آموزش و بهداشت که جزو 4 مولفه اصلی تعیین رتبه کشورهاست، دارای وضعیت بهتری نسبت به باقی کشورهاست و حتی در سال 2018 از لحاظ آموزش دارای نمره 9/0 بوده که عددی بسیار نزدیک به یک است، البته دو عامل از بهتر شدن مبحث آموزش کشور ما در سطح جهانی جلوگیری کرد، نرخ باسوادی و عدم ثبت نام بانوان در سطح تحصیلات عالیه دو عاملی مورد نظر است. بازهم باید گفت در مباحث آموزش و بهداشت همواره دارای رتبه‌های بهتری بوده‌ایم.

ذوالفقاری ادامه داد: با توجه به این موضوع که در 2 بخش دارای رتبه خوبی هستیم اما در 2 بخش دیگر ضعف داریم، این دو بخش عبارتند از مشارکت اقتصادی و توانمندسازی قدرت سیاسی و باید گفت در بخش توانمندسازی قدرت سیاسی پائین‌ترین میزان رتبه را کسب کرده‌ایم. در مبحث شکاف اقتصادی در سال 2018 در بین 149 کشور دارای رتبه 143 بوده‌ایم که بیشترین عامل اثرگذار این موضوع برآورد درآمدهای دریافتی بود و کمترین عامل اثرگذار مبحث نیروی کار حرفه‌ای و تخصصی است چون در کشور ما نیروی کار متخصص و حرفه به خوبی تربیت می‌شود.

این جامعه‌شناس به ضعیف‌ترین عملکرد ایران در خصوص کسب رتبه پائین در گزارش سالانه مجمع جهانی اقتصاد در خصوص شکاف‌های جنسیتی پرداخت و تصریح کرد: همانطور که گفته شد همواره در بخش توانمندسازی پائین‌ترین رتبه‌ها را کسب کرده‌ایم و این موضوع دلیلی شده برای کسب کردن رتبه پائین مجموع در گزارش سالانه که هر سال از سوی مجمع جهانی اقتصاد منتشر می‌شود. البته این نکته نباید فراموش شود که این عملکرد در تمامی کشورها دچار ضعف است و فقط مختص به ایران یا باقی کشورهایی که رتبه‌های خوبی کسب نکرده‌اند، نیست. ایران در سال 2018 رتبه 141 را در این خصوص کسب کرده بود و میزان امتیاز به دست آمده در این بخش 046/0 بود در صورتی که میانگین امتیاز کسب شده جهانی 223/0 است و ما فقط توانسته بودیم یک پنجم میانگین جهانی توانمد سازی سیاسی زنان را داشته باشیم. آمارهایی در خصوص نحوه محاسبه این رتبه منتشر شده شده بود که حتی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز اقدام به منتشر ساختن آن‌ها کرده بود. برای مثال یکی از روش‌های محاسبه حضور رئیس دولت زن در آن کشور طی 50 سال اخیر است، حتی با توجه به اینکه طی 50 سال گذشته هیچ رئیس دولت زنی در ایران وجود نداشته در سال 2018 ما رتبه 71 را در اختیار داشتیم و 70 کشور که بالاتر از ما قرار داشتند دارای رئیس دولت زن طی 50 سال اخیر در کل دنیا بوده‌اند و این چیزی نیست جز ضعیف بودن این آمار در سطح جهانی و عدم اهمیت به آن.

ذوالفقاری در ادامه به عوامل و دلایل به وجود آمدن شکاف های جنسیتی در ایران پرداخت و اظهار کرد: در مبحث مشارکت اقتصادی دو عامل بسیار اثرگذار شمرده می‌شود که باعث به وجود آمدن شکاف جنسیتی در ایران شده است، عوامل کلیشه از جمله زایمان مادر شاغل و نقش مادرانه او نسبت به فرزند که عمدتا وی را از فضای کاری دور می‌کند و قوانین موثر بر اشتغال مانند استخدام مردان و عدم استخدام زنان در شغل که فقط آن شغل را مختص به زنان کرده است، دو عامل اثر گذار شکاف جنسیتی در ایران از نگاه مشارکت اقتصادی است.

این جامعه‌شناس در پاسخ به این سوال که عوامل فرهنگی به چه میزان می‌تواند در این خصوص اثرگذار باشد؟ عنوان کرد: فارغ از این موضوع که 4 عامل تعیین کننده میزان شکاف جنسیتی توسط نهادهای سیاسی و دستگاه‌های حاکمیتی باید رعایت شود تا میزان شکاف جنسیتی به کمترین میزان خود برسد، عوامل فرهنگی نیز در این موضوع دخیل است؛ برای مثال در پیش زمینه جامعه ایرانی تعریف شده شغل زن، شغل دوم اوست و زنان نیاز به کار کردن ندارند و می‌تواند بدون هیچ فعالیتی درون خانه بماند. این نوع تفکر تا چندین سال گذشته در ایران قالب بود اما به دلیل به وجود یک‌سری از مشکلات اقتصادی و همچنین تغییر و تحولات در اقتصاد ایران به وجود آمد، جامعه ایرانی به این نتیجه رسید فقط با فعالیت مرد خانه نمی‌توان تامین معاش یک خانواده را انجام داد، در نتیجه تصمیم بر این گرفته شد زنان نیز در عرصه اشتغال و فعالیت‌های اقتصادی حضور یابند.

ذوالفقاری ادامه داد: مثال دیگری که در این خصوص می‌توان زد این است که شغل زنان در جامعه ایرانی را تربیت فرزندان می‌دانیم در صورتی‌که این مبحث نادرست است. تربیت فرزندان امری مهم و ضروری است و فرایند جامعه پذیری آن‌ها درون خانواده به وقوع می‌پیوندد اما این خانواده فقط متشکل از مادر نیست و پدر نیز حضور دارد. هر چند نقش ویژه‌ای که مادر برعهده دارد را نمی‌توان کتمان کرد. در واقع می‌توان گفت پیش زمینه‌ای که در جامعه ایرانی در خصوص نقش زنان وجود دارد برای مردان فعالیت‌های اقتصادی و برای زنان فعالیت‌های خانه‌داری را تعریف کرده اما این تعریفات ناصحیح و نادرست است اما متاسفانه علاوه در بین مردان در بین زنان نیز این تفکر رایج است.

این پژوهشگر آسیب‌های اجتماعی در پاسخ به این سوال که برای تغییر در شکاف جنسیتی موجود در کشور باید چه کرد؟ گفت: طی چندین سال گذشته خوشبختانه تغییراتی در این خصوص باعث کمتر شدن میزان شکاف جنسیتی شد اما بازهم در مقایسه با باقی کشورها دارای جایگاه و رتبه‌ای پائین‌تر هستیم. باید گفت قبل از هر چیزی شکاف‌های جنسیتی موجود درون ذهن از بین برود پس از آن سعی در از بین بردن شکاف‌های جنسیتی درون جامعه و فضای حقیقی کرد، این کار نیز مستلزم بها دادن هرچه بیشتر به زنان از سوی مردان و همچنین باور پذیری بانوان است. گاهی از اوقات به واسطه سنت‌های موجود زنان به این باورپذیری نمی‌رسیدند  که می‌توانند درون جامعه حضور داشته باشند و دلیل آن پذیرش تمامی سنت‌های موجود درون جامعه ایرانی است، سنت‌هایی که شاید غلط و یا درست باشد.