پیشگیری از بزهکاری نوجوانان در پرتو تمهیدات پلیس

به گزارش خبرگزاری برنا از گیلان ؛ بزهکاری در لغت به معنای ترک وظیفه قانونی و یا انجام عمل خطایی که لزوماً عنوان جرم ندارد، می‌باشد. با توجه به اینکه اطفال عمدتاً مرتکب جرائم خفیف می‌شوند، برای اطفال واژه بزهکار و برای بزرگسالان واژه مجرم کاربرد دارد.

در تعریفی دیگر بزهکاری نوجوانان، مربوط به تخلفات در سنی می‌شود که قانون حدود آن را تعیین کرده است و شامل: فرار از مدرسه، فرار از کنترل والدین، دروغ‌گویی مداوم، توزیع سی‌دی‌های مبتذل، ضرب و جرح و... می‌باشد. از آن‌جایی که منظور از طفل، فرد زیر 18 سال می‌باشد، بزهکاری نیز ناظر به نوجوانان زیر 18 سال است.

نوجوانان به دلایل گوناگون از جمله سن کم و کمبود تجربه، نسبت به بزرگسالان در برابر جرائم، آسیب‌پذیرتر هستند. به دلیل حساسیت این دوران و در صورتی که از طرف والدین و جامعه توجه لازم به نوجوانان نگردد، خطر بزهکاری آنها را تهدید می‌کند. در این دوران اکثر نوجوانان احساس ناامنی، سردرگمی و افسردگی می‌کنند یا درگیر موقعیت‌های خطرناکی می‌شوند که به پیامدهای آن آگاهی ندارند، حال نوجوانانی که مورد بی‌توجهی یا بی‌مهری قرار گرفته‌ و به طبع طغیان‌گر، عصبی و سرکش شده‌اند بیشتر در معرض بزهکاری قرار دارند و می‌توانند الگوی نامناسبی برای سایرین نیز باشند.

از علل عمده بزهکاری می‌توان به مسائل روانی و عاطفی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد. عوامل عاطفی مانند: فوت یکی از والدین، تربیت نامناسب، مورد تبعیض واقع شدن، خشونت‌های والدین، بروز طلاق در خانواده و تجربه‌های ناخوشایند کودکی و از جمله عوامل موثر دیگر نیز می‌توان به فقر اقتصادی خانواده، سکونت در محله‌های جرم‌خیز، مهاجرت از روستاها و حاشیه شهرها به شهرهای بزرگ‌تر و ترک تحصیل و بیکاری اشاره کرد.

می‌دانیم که نوجوانان اصلی‌ترین بخش نیروی انسانی هر جامعه محسوب می‌شوند پس بروز بزهکاری از جانب آنها و عدم محافظت و پیگیری از جانب خانواده‌ها و دولت می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری را هم برای نوجوانان و هم برای جامعه به همراه داشته باشد، همین امر موجب شده که دولت‌ها از گذشته تاکنون با اعمال مجازات‌های گوناگون درصدد مهار جرم و پیشگیری کیفری برآیند، پلیس نیز یکی از ارکان مهم این پیشگیری محسوب می‌شود.

پیشگیری در لغت به معنای جلوگیری، مانع شدن و دفع است. مرکز بین‌المللی پیشگیری از جرائم، پیشگیری را این‌گونه تعریف می‌نماید: "هر عملی که از طریق مشخص کردن و حل کردن عوامل ایجادکننده جرم، باعث کاهش بزهکاری، خشونت و ناامنی شود، پیشگیری از جرائم محسوب می‌شود." همچنین هر رویه‌ای اعمال شود و نتیجه آن نشان دهد که از میزان بزهکاری کاسته شده است را می‌توان پیشگیری دانست.

یک جرم‌شناس ایتالیایی در کتاب خود ذکر می‌کند: پیشگیری بهتر از مجازات و نتیجه یک قانون‌گذاری صحیح است. افلاطون نیز معتقد است هدف از اعمال مجازات‌ها، اصلاح مجرم برای زندگی آینده وی و اجتماع باشد.

عموماً سه روش اصلی برای پیشگیری وجود دارد:

1- پیشگیری کیفری: در این روش از سیستم دادگستری به منظور بازداشتن افراد از جرم و دور کردن آنها از محل‌های جرم‌خیز استفاده می‌شود.

2- پیشگیری وضعی از جرائم: این روش به کاهش فرصت‌های ارتکاب جرم با استفاده از امنیت فیزیکی، طراحی مناسب ساختمان و... می‌انجامد.

3- پیشگیری از مجرمیت: روش سوم، انگیزه ارتکاب جرم را کاهش می‌دهد که گاهی پیشگیری اجتماعی از جرائم نیز نامیده می‌شود.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در دو اصل از پیشگیری جرائم یاد کرده است؛ در اصل 156به طور مستقیم یکی از وظایف مهم قوه قضائیه را پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمان قلمداد کرده است و این امر بیانگر اهمیت بالای پیشگیری از جرائم در مقابل مجازات مجرمان می‌باشد.

همچنین در اصل هشتم به طور ضمنی با تاکید بر مسئله امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک وظیفه همگانی میان مردم و دولت که شرایط و حدود آن را قانون تعیین می‌کند، مشارکت مردم در پیشگیری از جرائم را مورد توجه قرار داده است.

از میان نهادهای دولتی، پلیس یکی از نهادهای همیشه حاضر در صحنه است که در زمینه پیشگیری از بزهکاری نوجوانان نیز راهکارهایی را ارائه می‌دهد. امروزه یکی از دغدغه‌های اصلی پلیس، پیشگیری از جرائم علی الخصوص در ارتباط با نوجوانان است. برای پیشگیری از بزهکاری نوجوانان تنها اقدامات کیفری کافی نیست به همین منظور پلیس با تغییر عملکرد خود، اقداماتی در قالب پیشگیری اجتماعی از بزهکاری، آموزش و آگاه‌سازی

نوجوانان، کنترل اجتماعی و راهکارهای عملی مانند آموزش مهارت‌های زندگی ارائه کرده است.

از پیشگیری اجتماعی به عنوان یکی از اقدامات مهم پلیس در پیشگیری از جرائم یاد کردیم، مقصود از پیشگیری اجتماعی برنامه‌هایی است که هدف آنها در دراز مدت، اقداماتی اساسی درباره افراد و اطرافیان اجتماعی آنها است.

امروزه پلیس در کنار وظایف خود، نوعی تعامل و همکاری مشارکت جویانه با جامعه را در پیش گرفته است این امر موجب می‌شود پلیس، خود یکی از اجزای مؤثر پیشگیری اجتماعی محسوب شود و نقش قابل توجهی در روند جامعه‌پذیری نوجوانان و کاهش بزهکاری ایفا کند.

از دیگر اقدامات پلیس آگاه‌سازی نوجوانان از طریق تعامل و حضور به موقع در فرآیند جامعه‌پذیری آنها می‌باشد، از آنجایی‌که مدارس برای نوجوانان مشابه خانه‌شان است و آنها بخشی از اوقات روزانه خود را در مدارس می‌گذرانند، از محیط مدرسه، دوستانشان را انتخاب می‌کنند، از طریق دوستان با مباحث جدید روز آشنا می‌شوند و به دلیل حضور در دوران نوجوانی به شدت تحت تاثیر همسالان خود هستند، مقامات انتظامی سعی دارند از محیط آموزشی برای پیشگیری اجتماعی نوجوانان بهره‌برداری شایسته‌ای داشته باشند به همین منظور با استفاده از شیوه تعامل منطقی و علمی و با استفاده از ابزار آموزشی اقدامات مؤثری را تحت عنوان مشاوره فعال در چهارچوب مدارس، مساجد، کانون‌های فرهنگی جوانان و دیگر محیط‌های اجتماعی بکارگیری کرده‌اند و مطالب آموزنده‌ای را در قالب نمایشگاه، فیلم‌های آموزشی، مباحثه، بروشور و... در اختیار والدین و نوجوانان قرار می‌دهند.

مهارت‌های زندگی یکی از مباحث کلیدی است که طی فرآیند آگاه‌سازی به افراد آموزش داده می‌شود، مجموعه‌ای از توانایی‌های روانی و اجتماعی که قدرت سازگاری را افزایش می‌دهد و موجب مسئولیت‌پذیری افراد می‌شود تا بدون صدمه زدن به دیگران با رفتارهایی صحیح با چالش‌های زندگی مواجه شوند.

هدف اصلی این آموزش‌ها ارتقاء بهداشت روانی و اجتماعی نوجوانان و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی مانند: اعتیاد، خودکشی، انواع بزهکاری و دیگر رفتارهای نابهنجار است.

به‌طورکلی نیروی انتظامی در تلاش است به عنوان یک نهاد رسمی و دولتی با توجه به دانش و تخصص خود به بررسی آسیب‌ها، چالش‌ها و خطرات احتمالی موجود بپردازد و با راهبردهای جدید و مؤثر خود در جهت پیشگیری از بزهکاری، جذب مثبت جوانان به فعالیت‌های مثبت و آگاه‌سازی آنها از میزان بزهکاری نوجوانان و ارتکاب جرم در جامعه بکاهد تا نظم و امنیت در جامعه برای خانواده‌ها و فرزندانمان برقرار گردد و نوجوانان این سرمایه‌های ارزنده انسانی به‌جای گرایش به بزهکاری و تخلفات در سایه امنیت زندگی کنند و حتی برخی از آنها به خدمات و شغل پلیس علاقه‌مند گردند.

"فائزه زارع" کارشناس روانشناسی مرکز مشاوره معاونت اجتماعی پلیس گیلان