سقایی؛ نغمهٔ پیشواز محرم در‌کاشان

به گزارش خبرگزاری برنا از کاشان، سقایی از آن دسته از آئین هایی است که در گذر زمان تغییراتی درماهیت و کارکرد پیدا کرده است. از مجموع مشک، جام، لنگ،  کمر بند، شال، لچک،کشکول، الگال و سایر لوازم آب دادن به تشنگان، تنها نوحه خوانی اش را سقاهای امروز حفظ کرده اند. البته با بسط شعر و سبک های آوازی،جلوه هایی شنیدنی و متنوع از نواها و نغمه های عاشورایی را در دستگاهای اصیل موسیقی از جمله  دشتی، ابوعطا، شور، شوشتری، افشاری، همایون و... پدیدار ساخته اند .

سقاها که میراث داران اهل فنوت اند از آنجا که مشکی به دوش و جام یا جام‌هایی در دست داشتند و لوازم مختلف سقایی را بر خود آویخته بودند؛ طبعا  نمی توانستند سینه یا زنجیر بزنند بنابراین صرفا به خوانش نوحه بسنده می کردند .آنها ضمن سیراب ساختن کام تشنگان، لب عطشان شهدای کربلا را به یاد آنان می آوردند. بعدها دسته ها ی سقایی پراکنده شدند و سوز و ساز شعرها و آهنگ هایشان خواهان های زیادی پیدا کرد . هریک دسته ای و هیأتی تشکیل دادند. البته پیشترها علاوه بر دسته های سقایی، سقایان پیشاپیش هیئات هم حرکت می کردند.احداث سقاخانه ها برای آب رسانی به مردم و عزاداران در پیوند با سقایی و مکمل حرکت سقایان بوده است. بعضی از سقایان، سقایی را به یاد سقا دشت کربلا حضرت عباس (ع) انجام می دهند .همچنین سقایی را مطابق منابع دینی دارای ثوابی زیاد می دانند که در سیره ائمه نیز روایت شده است .

الان چند دسته سقایی در کاشان است که مهمترین آنها عبارتند از: هیأت سقایی هدایتی (خ امام پشت درمانگاه گلابچی)هیأت سقایی ضیغم « استاد ابراهیم» ( محله طاهر و‌منصور)، هیأت سقایی گذر حاجی (محله دروازه فین)، هیأت سقایی حاجی علی حمامی(محسنی ها)(محله باغچه شاهی)هیأت سقایی استاد علی آقا سقا( محله درب حوض).

در محله های پنج گانه نوش آباد هم در منازل و تکایا سقایی می خوانند که پرشورترین و متنوع ترین سبک ها در مرکز هیأت حسینی خوانده می شود .

در آران در محله درب مسجد قاضی و در بیدگل در محله درب مختص آباد هیأت های سقایی مستقر هستند .

در نیاسر در محله درب کوشک و قمصر و بعض شهرها و روستاهای دیگر منطقه فرهنگی کاشان  هم سقایی می خوانند.

سقایی را می توان به گونه ای پیشباز و استقبال از ماه محرم هم دانست چرا که هیأت های سقایی از چند وقت مانده به محرم و گاه از بعد از ماه مبارک رمضان شب‌های جمعه یا جمعه شب ها، سقایی می خوانند بعضی هیئات سقایی از بعد از عید قربان و عمدهٔ آنها از شام عید غدیر هرشب محفل نوحهٔ خوانی سقایی دارند .

 هدایتی ها سابقه ای افزون بر دو و نیم قرن برای امتداد پیشینه سقایی خود بر می شمارند .

سقایی های محسنی آئین تشرف به کسوت سقایی برای کودکان برگزار می کنند و با نوحه ای خاص تن پوش های سقایی را یک یک بر قامت کودک می پوشانند.

بیت آغازین این نوحه این است :

ابتدا می کنم ز بسم الله 

بعد از آن لا اله الا الله 

سقا های ضیغم گروهی منسجم، پرتعداد و هماهنگ هستند و به غایت مقبول و پر سوز می خوانند.

سقاهای محله درب مختص آباد بیدگل مقید هستند صرفا شعرهای شاعر مخلص محله خودشان مرحوم  استاد فرج الله واصف بیدگلی را بخوانند .  شعرهایی که مخصوص سقایی سروده شده اند  و اکنون حدود پنجاه نوحه آن را می خوانند. دستهٔ آنها در روز اول محرم چاوش عزای محرم است که اوج برنامه را در بازار هادی بیدگل اجرا می کنند.

 « حجه الاسلام سید حسین معتمدی» صاحب کتاب هفت جلدی عزاداری سنتی شیعیان»  در خاطراتش تعریف می کند که در حدود سالهای ۱۳۳۰ پدرش  «حاج سید مهدی » که عاشق نوحه خوانی و سقایی و عزاداری بوده از قمصر  به بیدگل می آمده  و  نوحه های نوسرودهٔ «استاد فرج الله واصف »را فرا می گرفته  و به قمصر می برده است تا خودش و سید حسین نوجوان آنها را بخوانند .

سقا های هیأت حسینی نوش آباد سبک های بسیار متنوعی می خوانند و  با جمعیت پر شمار در چهار دسته (دو دسته اوسا و دو دسته شاگرد) همنوایی دارند.

اشعار سقایی محدود به شاعرانی خاص نیست اما در منطقه فرهنگی کاشان بیشتر اشعار شاعران متاخر مانند غلام رضا نوایی کاشانی، شرمی کاشانی، خباز، حسان، اسماعیل قناد، فراهی کاشانی، سروری، عشاق، سید حسین معتمدی و..را می خوانند.

یکی از نوحه های سقایی:

ای اهل عزا ماه محرم شده نزدیک 

ایام غم و‌محنت و ماتم شده نزدیک

نگارنده: محمد خداداد پژوهشگر آئینی و فرهنگ عامه

انتهای پیام