مجید انصاری: فیلمسازی بدون دانش سینمایی امکان ندارد/ فیلمسازی یک سلوک شخصی است

به گزارش گروه فرهنگ و هنر برنا؛ نشست تخصصی «ژانر، فرم، سبک، تفاوت‌ها و تشابه‌ها» با حضور مجید شیخ انصاری، عضو هیأت علمی دانشکده سینما و تئاتر دانشکده هنر در سومین روز از این جشنواره، برگزار شد.

در ابتدای این نشست تخصصی، شیخ انصاری با نشان دادن چند اسلاید عکس به حاضران به توضیح مفاهیم فرم و نحوه خلق یک داستان پرداخت. او گفت: در هر اثر هنری اجزایی وجود که به دلیل رابطه با هم، کل اثر را خلق می‌کند و آن اثر مقصود معین دارد، در غیر این صورت بی‌معنی خواهد بود. مثلا  «سیستم»، متشکل از مجموعه اجزایی است که با هم ارتباط برقرار کرده و هدف مشخصی را دنبال می‌کنند. ژانر و دسته‌بندی نیز بر اساس یک فرم و محتوای خاص ارائه می‌شود و فرم به مثابه یک سیستم تلقی می شود.

این استاد دانشگاه در ادامه درباره فرم گفت: فرم معمولا در هنرهای زمان‌مند وجود دارد؛ هنرهای زمان‌مند، هنرهایی هستند که درک آنها نیاز به زمان دارند مانند شعر، موسیقی، کتاب و... حتی ممکن است زمان استفاده از این هنرها منقطع باشد و پای پیوستار زمانی در میان باشد. اگر این موضوع را در سینما لحاظ کنیم می‌توانیم به معنی درستی از فرم دست پیدا کنیم. فرم اجزایی دارد که در نهایت کل را تشکیل می‌دهد.

وی ادامه داد: مخاطب سینما در یک فیلم، زیرسیستم‌های روایی مانند طرح شخصیت، تشبیه، فضا، زمان و مکان داستان و زیرسیستم‌های سبکی مانند نور، صدا و فیلمبرداری را درک می‌کند. وقتی با احساستان چیزی را می‌بینید، یک زیرسیستم سبکی می‌بینید ولی وقتی فیلم تماشا می‌کنید، پس از پایان آن، داستان فیلم در ذهن شما خلق شده که قابل مشاهد نیست و در ذهن شماست.

شیخ انصاری با اشاره به مفهوم عناصر فرمال، گفت: عناصر فرمال شامل عناصری است که در کنار هم باعث خلق یک فیلم می شود. همچنین میزانسن، روایت، تدوین و صدا از دستگاه های قواعد فیلمسازی و فرم فیلم را تشکیل می‌دهند.

او در ادامه چند پلان سینمایی را نمایش داد و توضیح داد: در این پلان‌ها،  نور، صحنه، بازیگر، گریم، لباس، آرایش حرکتی و... به گونه‌ای است که مفاهیمی را به ما منتقل می کند. با تغییر تمهیدات، میزانسن لحاظ شده در تصویر است که نظر ما را به بازیگر مورد نظر جلب می‌کند و این پلان‌ها نتیجه عملکرد عناصر میزانسنی است. مثلا اگر نور آن عوض شود آن مفهوم لازم را به مخاطب منتقل نمی‌کند. هر کدام از این مفاهیم دارای یک زیرسیستم است که در سینما و تصاویر وجود دارد.

در ادامه شیخ انصاری گفت: هر پلانی که در سینما می‌بینید، اگر یکی از این ویژگی‌های تمرکزگرایی، ایجاد انتظار را نداشته باشد، خارج از قواعد فیلمسازی است. سیستم فیلم، شما را برای یک شخصیت فوکال می‌کند و شخصیتی را برای شما مهم می‌کند، به طوری که تماشاگر فکر می‌کند خودش آن را کشف کرده، در صورتی که تمهیدات است که مخاطب را به آن سمت می‌برد. در تعریف ژانر می توان گفت یک دسته بندی است که بر اساس فرم باعث بوجود آمدن سبک به خصوصی می‌شود. اکثر فیلم‌هایی که فرم، سبک و ژانر دارند معمولا محتوای شبیه هم منتقل می کنند، مانند مرد سالاری.  

وی با تاکید بر سه حوزه فیلمساز، فیلم و تماشاگر ادامه داد: برای یک فیلمساز قراردادها و سر وکارش با ملاحظات سبکی مهم است. به عنوان یک مخاطب وقتی فیلمی می‌بینید لزومی ندارد ژانر و سبک آن را بشناسید و در فیلم ملاحظات فرمال مورد نظر است و تماشاگر هم با قرارداد و قواعد فیلم‌بینی که دارد با ملاحظات ژنریک طرف است. ژانر، دسته‌ای از آثارند که به واسطه سبک، فرم یا محتوای به خصوص مشخص می‌شوند. در مورد انتظارات تماشاگر نیز فیلمساز باید به انتظارات ژنریک مخاطبان پاسخ دهد. انتظارات ژنریک شامل داستان، پلان، شخصیت خاص، حال و هوا، مکان و ستینگ است که برخی غلبه دارد. اگر بخواهیم دسته بندی ژانر داشته باشیم نباید سراغ ملاحظات سبکی برویم بلکه باید به سمت ملاحظات ژنریک برویم.

شیخ انصاری در ادامه با اشاره به این که زمان تجدید نظر در برخی مفاهیم فیلمسازی بخصوص فیلم کوتاه که به طور سنتی وجود رسیده، ادامه داد: زمانی رجوع به دانش سینمایی لازم نبود و فیلمساز می‌توانست موفق شود ولی امروزه فیلمسازی بدون دانش سینمایی امکان ندارد. امروز باید فراموش کرد که فیلمسازی یک سلوک شخصی است، در غیر این صورت در یک دستگاه فرمال، سبکی و ژنریک عمل می‌کنید که به آن آگاه نیستید و دست و پا شکسته عنوان می شود، در نهایت هدف معین حاصل نمی‌شود و جملاتی از برخی از فیلمسازان می‌شنویم مبنی بر اینکه «مفهوم فیلم مرا کسی نفهمید» یا «مافیای پخش نگذاشت فیلمم نمایش داده شود.»

وی ادامه داد: اگر فیلمسازی را به عنوان یک حرفه انتخاب می‌کنید مفاهیم باید به صورت حرفه‌ای دیده شود ولی زمانی فیلم، ابزار بیانی است. در هر دو قالب، دانش سینمایی به شما کمک می کند که در هر دو حوزه موفق شوید. خوب است در آموزش سینما هم تجدید نظر شود. این نکته مثبتی است که انجمن سینمای جوانان ایران در دانش سینمایی از دید مخاطب نیز توجه می‌کند. باید به دانش سینمایی برای هدف و مقصود سینمایی بهینه مجهز شویم. استفاده از امکانات ژنریک در فیلم اول قابل توجه است و وقتی انتظارات هدف را می شناسید اگر هم بخواهید خلاف آن عمل کنید نمی توانید چرا که وارد انتظارات ژنریک می‌شوید. در فیلم کوتاه فرصت برای بیان مفهوم و مقصود کم است؛ از این رو آشنایی با انتظارات ژنریک مخاطب بسیار به شما کمک می‌کند و باید به دانش سینمایی رجوع کنید.

در پایان نشست مجید شیخ انصاری به سوالات حاضران در جلسه پاسخ داد.

سی‌ونهمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران به دبیری مهدی آذرپندار تا 2 آبان 1401 در حال برگزاری است.

انتهای پیام/