روند افزایشی طوفان‌های‌ حاره‌ای در دریای عمان، خلیج‌فارس و تنگه هرمز از سال ۲۰۰۵

به گزارش برنا؛ دکتر پروین غفاریان اقیانوس هند را یکی از مهمترین اقیانوس‌های جهان توصیف کرد که قادر به تنظیم آب و هوای جهانی است و گفت: این اقیانوس به چندین منطقه اقلیمی تقسیم می‌شود، به گونه‌ای که اقلیم مناطق نزدیک به قطب جنوب تا مناطق حاره‌ای و عرضه‌های میانی که ایران را نیز شامل می‌شود، از این اقیانوس تاثیرپذیر هستند.

وی با بیان اینکه از این رو اقیانوس‌ها، به عنوان تنظیم‌کننده آب و هوا در جهان شهرت دارند، ادامه داد: در میان اقیانوس‌های جهان،‌ اقیانوس هند، تاثیر مستقیم بر آب و هوای ایران دارد، ضمن آنکه قبل از اینکه ما اثرات تغییر اقلیم را بر روی خشکی مشاهده کنیم، بر روی اقیانوس‌ها دیده می‌شوند؛ چرا که اقیانوس‌ها آسیب‌پذیرتر هستند.

غفاریان افزود: از آنجایی که مطالعات دریایی هزینه‌بر است، امکان نصب ایستگاه‌های هواشناسی بر روی دریا وجود ندارد، هر چند که بویه‌ها در نزدیکی سواحل و دریاهای کم عمق نصب شده‌اند.

رییس پژوهشکده علوم جوی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی خاطر نشان کرد: به همین دلیل ما برای انجام مطالعاتمان از داده‌های باز تحلیل جهانی از قطب شمال تا قطب جنوب که داده‌های مناسب همراه با تفکیک مناسب در اختیار ما قرار می‌دهد و همچنین داده‌های ماهواره بهره بردیم و با استفاده از روش‌های آماری و تحلیل داده‌ها در منطقه اقیانوس هند، اقدام به بررسی پارامترهای هواشناسی کلیدی مانند دما، بارش، دمای سطح آب و فشار متوسط سطح دریا کردیم تا ببینیم طی ۵۰ سال گذشته دچار چه نوع تغییری شده و چه تغییرپذیری‌هایی را داشته است.

غفاریان اظهار کرد: نتایجی که ما به دست آوردیم، نشان می‌دهد که بارش و فشار متوسط سطح دریا دچار تغییراتی شده‌اند و این تغییرات معنی‌دار نیستند، ولی دمای هوا و دمای سطح آب طی این بازه زمانی ۵۰ ساله به شدت روند افزایشی داشته‌ است.

به گفته وی در بازه زمانی ۵۰ ساله به طور متوسط دمای سطح آب و دمای هوای اقیانوس هند حدود یک درجه سلسیوس افزایش یافته است و این افزایش دما در برخی از مناطق بیشتر از یک درجه سلسیوس بوده و در برخی دیگر مناطق کمتر بوده است.

وی خاطر نشان کرد: تغییر دمای سطح آب اقیانوس هند یک پارامتر کلیدی است که می‌تواند اقلیم جهان را تغییر دهد و تغییرات قابل ملاحظه‌ای بر روی پدیده‌های حدی ایجاد کند.

غفاریان اضافه کرد: بعد از این مطالعات، نسبت  به بررسی دمای سطح آب اقیانوس هند به صورت پهنه‌ای اقدام کردیم و مشاهده کردیم که بیشترین افزایش دما بر روی این پهنه، بر روی مناطق شمالی بوده است؛ چرا که اقیانوس هند از شمال به خشکی‌ها محدود می‌شود و در انتهای شمالی اقیانوس هند، دریای عمان و خلیج فارس واقع شده‌اند که این مناطق جزئی از پهنه اقیانوسی محسوب می‌شوند.

وی یادآور شد: زمانی که سطح آب را به صورت پهنه‌ای بررسی کردیم، بیشترین افزایش دما را بر روی شمال اقیانوس هند، دریای عمان، تنگه هرمز و بخش‌هایی از تنگه هرمز داشته است.

این محقق پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی با تاکید بر اینکه آب دریاها در این مناطق گرم‌تر شده است، گفت: این امر به شدت می‌تواند بر روی پدیده‌های فرین جوی اثرگذار باشد.

وی افزود: بعد از آن، این بررسی‌ها را بر روی سواحل جنوبی ایران متمرکز کردیم تا دریابیم اثرات پدیده‌های فرین جوی بر روی دریای عمان و خلیج فارس به چه صورت بوده است.

غفاریان با بیان اینکه از ۲ سال گذشته چندین «پیچند دریایی» در این مناطق را شاهد بودیم، توضیح داد: چندین پیچند دریایی که به آن «گرداب» نیز گفته می‌شود، در تنگه هرمز و بوشهر رخ داده است، در حالی که در گذشته رخداد این پدیده بسیار نادر بوده؛ ولی در سال‌های اخیر رخدادهای این پدیده روند افزایشی داشته است.

رییس پژوهشکده علوم جوی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی یکی از دلایل افزایش دمای سطح آب دریا را افزایش پدیده طوفان دانست و ادامه داد: این طوفان‌ها، طوفان‌های کوچک مقیاس هستند و به آنها «پدیده‌های میان مقیاس» گفته می‌شود، ولی آنچه که شگفت انگیز است، رخدادهای مرگبار طوفان است.

افزایش طوفان‌های مرگبار در حاشیه اقیانوس هند

وی در این باره توضیح داد: ۷ درصد طوفان‌های حاره‌ای دنیا در اقیانوس هند ایجاد می‌شود، ولی از مرگبارترین رخدادهای جوی است؛‌ چرا که واقع شدن کشورهای پرجمعیت در حاشیه این منطقه آبی مانند کشور هند، پاکستان، ایران و عمان موجب شده که علی‌رغم آنکه تنها ۷ درصد طوفان‌های حاره‌ای دنیا در اقیانوس هند ایجاد می‌شود، ولی بر روی اقتصاد کشورهای حاشیه‌ای و همچنین افزایش آمار مرگ و میر اثرگذار باشد.

غفاریان افزود: طوفان‌های حاره‌ای در شرایطی ایجاد می‌شوند که دمای سطح آب دریا بیشتر از ۲۷ درجه سلسیوس باشد و این شرط اصلی برای ایجاد طوفان‌های حاره‌ای است، ولی شرایط دیگری نیز وجود دارد.

‌این محقق حوزه اقیانوس شناسی اضافه کرد: طبق آمارها از سال ۲۰۰۵ به بعد چندین طوفان حاره‌ای در خلیج بنگال، شمال اقیانوس هند و دریای عرب شکل گرفته‌اند و خود را به سواحل ایران رساندند و با سواحل ایران برخورد کردند و به سمت عمان کشیده شدند.

وی نمونه این نوع طوفان را طوفان گونو در سال ۲۰۰۷، طوفان «فت» در سال ۲۰۱۰ و طوفان شاهین در سال ۱۴۰۰ عنوان کرد و گفت: در طوفان ‌شاهین ارتفاع امواج به شدت افزایش یافت و آب‌گرفتگی و سیلاب‌های شدید و چندین لنج تخریب شد و افرادی نیز ناپدید و کشته شدند و اثرات اقتصادی مضری را به همراه داشت.

غفاریان خاطرنشان کرد: تا سال ۲۰۰۵ ما شاهد چنین طوفان‌هایی نبودیم و اکنون اثرات این طوفان‌ها بر روی دریای عمان و خلیج فارس آشکار شده است.

عوامل بزرگ مقیاس عامل تغییرات آبی

وی در خصوص دلیل افزایش رخداد طوفان‌ها در سواحل ایران، خاطر نشان کرد: این طوفان‌ها، ربطی به فعالیت‌های انسانی ندارند و ناشی از پدیده‌های دور پیوندی، دریاهای حاشیه‌ای و کنتراست دمایی میان دریا و خشکی هستند.

این محقق اضافه کرد: نمونه این پدیده مانسون شدیدی است که در تابستان سال گذشته تجربه کردیم که به دلیل کنتراست شدید دمایی بین اقیانوس هند و خشکی‌ شبه قاره هند بوده است.

رییس پژوهشکده علوم جوی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، دلیل این طوفان‌ها را ناشی از آب و هوای جهانی بزرگ مقیاس دانست و گفت: نمی‌توان این رخدادها را به فعالیت‌های انسانی ربط داد؛ چرا که اگر انتشار گازهای گلخانه‌ای توسط ایران به این پدیده‌ها ارتباط داشته باشد، اثرات آنها محدود به ایران نخواهد بود و در کل دنیا اثرگذار است.

وی در پایان گفت: اقیانوس‌ها دی اکسید کربن را جذب می‌کنند و این امر موجب اسیدی‌تر شدن آب اقیانوس‌ها می‌شود و هر چه اسیدی‌تر شدن محیط اقیانوسی افزایش یابد، می‌تواند بر روی اکوسیستم دریایی اثرگذار باشد. اثرات روند افزایشی اسیدی‌شدن اقیانوس را می‌توانیم بر روی سفیدشدگی مرجان‌های خلیج فارس و بر روی آبزیان شاهد باشیم و از آنجایی که جو مرز ندارد، این رخداد نمی‌تواند محدود به فعالیت‌های یک کشور بوده باشد، بلکه حاصل بر هم کنش کل گازهای گلخانه‌ای در دنیا است.