خوزستان رنگین کمان اقوام و تنوع لباس هایی به قدمت تاریخ

به گزارش خبرنگار برنا از اهواز، استان خوزستان را علاوه بر تنوع اقلیمی، به تنوع قومیتی زبان و گویش  آن می شناسند، که از قبایل و طوایف مختلف با پوشش ها و آداب و رسوم متنوعی برخوردارند. بر این اساس در نگاه کلی می توان اقوام خوزستان را به اعراب،‌ لرها و بختیاری ها تقسیم کرد که پوشش عرب ها با لرها و بختیاری های خوزستان تفاوت دارد. لباس های محلی اقوام نیز متاثر از آداب و رسوم شان است و در نگاهی کلی در بر دارنده امنیت جسمی(پوشش کامل) و روانی افراد متناسب با اعتقادهای آنهاست.

بی شک یکی از جلوه های زیبای هر قومی نوع پوشش آن است که در بر دارنده تاریخ، فرهنگ و هویت آنان است که نگهداشت و پاسداری از آن در این دنیای مدرن و در مقابل هجوم روز افزون فرهنگ بیگانه برای جلوگیری از نسیان خرده فرهنگ های غنی مان بسیار حایز اهمیت است، البته برگزاری نوروزگاه ها و جشنواره های آیینی سنتی بخشی از حمایت از این هویت است که کافی نیست و بخشی نیز شامل وضعیت معیشتی و اقتصادی است که بی تاثیر فراوان نیست.

البسه محلی اقوام خوزستان در بررسی کلی شامل(مردان عرب): چفیه، عگال، دشداشه(پیراهن بلند)، عبا و البسه(زنان عرب) شامل شله(روسری)، پیراهن بلند، چادر(عبایی) و لباس (زنان بختیاری) شامل لچک، مینا، پیراهن، دامن، بند سوزن و (مردان بختیاری) شامل کلاه نمدی، پیراهن، چوغا، شلوار دبیت، گیوه و  می شود.

در ادامه این مقاله البسه محلی زنان و مردان اعراب، لرها و بختیاری های خوزستان را به شرح می‌ خوانیم.

البسه سنتی زنان عرب

عبایه یا عبا(چادر عربی): چادر سیاهرنگی است که زنان عرب می‌پوشند و برخلاف چادرهای رایج در ایران، در طرفین شانه‌های عبا بریدگی‌هایی وجود دارد که دست به راحتی از آن بیرون می‌آید تا در صورت وزش باد عبا به آسانی از بدن جدا نشود.

شیلّه: نوعی روسری است که زنان عرب از آن برای پوشش سر و سینه به شکل مقنعه استفاده می‌کنند. رنگ این روسری سیاه است و جنس آن از ابریشم یا نخ خالص است و در دو نوع تابستانی که پارچه آن نازک است و زمستانی که به صورت ضخیم بافته شده، وجود دارند. زنان ثروتمندی که برای تزئین سر و گردن خویش از مهره‌ای به نام"قابچی" استفاده می‌کنند، از روسری‌های نازک‌تر استفاده می‌کنند تا از زیر آن مهره تزئینی دیده شود. معروف‌ترین نوع شیله، "فوطه" نام دارد. شیله‌ای که از الیاف کتان بافته می‌شود و "بلبول" نامیده می‌شود، ویژه استفاده در فصل تابستان است. شیله‌ای به نام "جز" از نوع مرغوب روسری زنان عرب خوزستان است.

چِلّاب: وسیله‌ای گیره مانند از جنس طلا یا نقره است که به وسیله آن شیلّه روی سر محکم بسته می‌شود و برای زیبایی بیش‌تر در آن نگینی معمولا فیروزه‌ای به کار می‌برند.

عُصّابه یا چرغدیه: پارچه سیاه رنگی است از جنس ابریشم یا کتان که زنان میانسال و مسن عرب دور سر خود می‌پیچند. در این حالت شیلّه در بالای سر و زیر عصابه قرار می‌گیرد. در مراسم عزاداری نیز اغلب زنان از آن استفاده می‌کنند و برای نشان دادن تالم روحی خود روی عصابه مقداری گِل می‌مالند. بزرگی یا کوچکی عصابه به چند عامل بستگی دارد. این عوامل عبارتند از سن، طبقه اجتماعی و عِلویه(سیده) بودن زن. بدین معنا که هر چه سن زن بیش‌تر باشد یا متعلق به طبقه اجتماعی بالاتری(شیوخ یا سادات) باشد به دورهای عصابه افزوده می‌شود و در حقیقت بزرگی عصابه نمایانگر منزلت اجتماعی صاحب آن است. از این رو زنان شیوخ به ویژه زنان طایفه بنی‌طرف از عصابه‌های بزرگی که از جنس ابریشم است، استفاده می‌کنند.

این پوشش در عراق، کویت، اردن، سوریه، جنوب فلسطین در نوار غزه و عرب‌های شهر و روستاهای خوزستان متداول و مرسوم است. در فرهنگ عامه عرب خوزستان اقوال مختلفی درباره بستن عُصّابه وجود دارد. داستانی در خصوص این پوشش به این شرح وجود دارد که در زمان‌های گذشته یکی از ملوک عرب زنی خوش سیما داشت که روی پیشانی او خال بد شکلی قرار گرفته بود. زن ملک با بستن پارچه‌ای به دور پیشانی مانع از دیده شدن این خال می‌شد که اتفاقاً این سبک بستن پارچه نیز به چهره این بانو می‌آمد. از آن زمان به بعد زنان عرب با دیدن این نوع بستن پارچه آن را مرسوم کردند. چه بسا منشا بستن عُصّابه همان داستان باشد.

نِفنوف: لباس بلندی است که زنان عرب می‌پوشند. معمولاً زنان جوان بیش‌تر از رنگ‌های تند مانند قرمز، زرد و نارنجی و زنان میانسال و مسن از رنگ‌های قهوه‌ای، سورمه‌ای و سیاه استفاده می‌کنند.

لباس: شلوار زنان عرب"الباس" نام دارد که فرقی با شلوارهای معمولی دیگر اقوام ایرانی ندارد جز این که در برخی مناطق پاچه شلوار تنگ و در بعضی مناطق گشاد دوخته می‌شود.

ثُوب: لباس توری شکل و بلند و پهنی است که اغلب به رنگ سیاه و روی نِفنُوف پوشیده می‌شود که تا نیمه ساق پا و تا مچ دست را می‌پوشاند و از پشت گردن گره می‌خورد.

بوشیه: نام روگیر زنان عرب در گذشته بوده که اکنون به ندرت به کار می‌رود. جنس آن از حریر و به صورت توری بافته می‌شود. زنانی که از باورهای مذهبی محکم‌تری برخوردارند، بوشیه به صورت می‌زنند تا چهره از نامحرم برگیرند.

البسه سنتی مردان عرب

دشداشه: پیراهنی بلند و یکسره تا مچ پا است و معمولا به رنگ سفید می‌باشد، دشداشه در دو نوع عراقی(یقه‌دار) و خلیجی یا اماراتی(بدون یقه) وجود دارد.

بِشت یا خاچیه: فرمی قبایی شکل است که روی دشداشه پوشیده می‌شود و جنس آن از نخ پشمی نازک است. برخی برای زیبایی سرشانه‌ها و آستین‌ها را با ابریشم زیبا که به رنگ بشت باشد گلدوزی می‌کنند. نوع دیگر بشت به نام"مزویه" معروف است و جنس آن از پشم ضخیم است و مخصوص زمستان است و معمولاً به رنگ قهوه‌ای، سیاه و یا سورمه‌ای می باشد و روی آستین و دور آن با استفاده از تورهای طلایی رنگ حاشیه‌دوزی می‌شود. امروزه بیشتر مردان مسن از مزویه استفاده می‌کنند.

چفیه یا کوفیه: نوعی سربند و نام پارچه‌ای است که روی سر گذاشته می‌شود تا از سر، چشم و دهان افراد در برابر آفتاب و شن محافظت کند. سادات از رنگ‌های سیاه یا سبز و دیگر افراد از رنگ‌های سفید خالی یا سفید و سیاه استفاده می‌کنند. ممکن است چفیه یا کوفیه را روی سر نبندند و دور گردن بسته شود یا روی شانه قرار گیرد. منشا اصطلاح کوفیه را شهر کوفه در عراق می‌دانند.

عقال: حلقه‌ای سیاه رنگ از نخ‌های بافته شده به هم و ابریشمی است که روی سر گذاشته می‌شود و چفیه را نگه می‌دارد.

البسه سنتی زنان لر و بختیاری

تُنبان قری: برای دوخت آن ۱۰ متر پارچه نیاز است. پارچه مورد استفاده این نوع تنبان معمولاً ضخیم است. این نوع پارچه‌ها از تنوع رنگ برخوردارند. در بالای این نوع پوشاک، برای رد کردن بند تنبان قسمتی تعبیه شده است. هنگام بسته شدن بند شلوار قری، بر روی کمر، به علت پهنای زیاد پارچه، چین‌های متعددی بر روی آن ایجاد می‌شود. لبه شلوار قری به وسیله نوار رنگی که به زبان محلی گِرز گفته می‌شود، تزئین می‌شود.

زیر پیراهن: بالاپوشی است که از حدود ۲/۵ متر پارچه تهیه می‌شود. پیراهن دارای آستین‌های ساده و آزاد و یقه گرد است. لبه‌های زیر پیراهن توسط نوار رنگی تزیین می‌شود.

پیراهن: بالاپوشی است که از حدود ۳/۵ متر پارچه تهیه می‌شود. پیراهن دارای یقه هفت و چاکی است که از دو طرف از کمر به پایین می‌باشد. پارچه پیراهن از بهترین جنس مخملی انتخاب می‌شود. لبه‌های پیراهن را با نوار رنگی و سکه تزیین می‌کنند.

جلیقه: پوشاکی است بدون آستین که از جلو باز می‌باشد و بر روی پیراهن پوشیده می‌شود. پارچه آن نیز از مخمل تهیه می‌شود و لبه‌های آن با نوارهای رنگی و سکه تزیین می‌شود و دو جیب نیز در قسمت پایین جلیقه تعبیه شده است.

لَچَک: روسری است که عمدتاً از پارچه‌های سفید(تترون) تهیه می‌شود. برای دوخت آن، قاعده پارچه مستطیل شکلی به وسیله پارچه نیم دایره‌ای دوخته می‌شود. به لبه‌های آزاد لچک، بندهایی نیز دوخته می‌شود. این بند به وسیله مهره‌های رنگی با نام محلی"بونا" مزین شده و نوک هر مهره نیز توسط سکه، مهره و الماس‌های مصنوعی تزیین می‌شود تا آویزی زیبا، شکل گیرد. به پشت لچک، پارچه‌ای مربع شکل تزیین شده با منجوق و نوارهای رنگی آویخته می‌شود، به این زیور زنانه"پی سری"، "زلزله" یا "مونجاق" می‌گویند. بندی به طول یک تا ۱/۵ متر مزین به مهره، سکه و الماس‌های مصنوعی با سنجاق قفلی به دو طرف لچک، وصل می‌شود. این زیور از پشت به حالت آویزان قرار می گیرد و به "بند سیزن" معروف است.

زنان بختیاری هنگام بستن لچک، دو قسمت از گیسوی خود را از طرفین جدا کرده و از دو طرف چهره خود و از زیر بند لچک می‌گذرانند که این نوعی آرایش زنانه محسوب می‌شود. این نوع پوشاک بیشتر در آیین‌های شاد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مِی‌نا=مینا: روسری بلندی که از پنج متر پارچه تهیه شده و مستطیل شکل است. مِینا را با سنجاق به پشت لَچَک وصل می‌کنند. یکی از گوشه‌های مینا از روی شانه رد شده و بر روی شانه دیگر با سنجاق قفلی مهار می‌شود.

تیگ بند: دستمال سیاهی است که زنان عزادار به پیشانی می‌بندند.

در اصطلاح محلی لری و بختیاری به پاپوش(پاوزار) می‌گویند. از معروف‌ترین پاپوش‌های زنان لُر و بختیاری می‌توان از کفش‌های چرمی زنانه موسوم به(اُرسی) نام برد که در قدیم به رنگ سفید بودند. اُرسی از جنس پلاستیک هم ساخته می‌شد.

البسه سنتی مردان لر و بختیاری

شلوار دبیت: این شلوار از پوشاک‌های سنتی مردان بختیاری است و هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. جنس شلوار از دبیت است و رنگ آن سیاه. در دوخت این شلوار پنج متر پارچه استفاده می‌ شود. برای بند این شلوار سه الی چهار کش استفاده می‌شود.

چوقا: نوعی بالاپوش است که از نخ‌های پشمی خودرنگ بافته می‌شود. چوقا به رنگ سفید و گاهی سفید متمایل به زرد با خطوط راه راه بدون آستین و جلو باز است. بلندی چوقا تا بالای زانو می‌باشد.

کلاه نمدی: کلاه نمدی در بختیاری‌ها شامل"شب‌کلاه" و "کلاه خسروی" و "کلاه خانی" است. رنگ شب‌کلاه قهوه‌ای روشن است و گنبدی شکل است و کودکان و اقشار عادی در قدیم از آن استفاده می‌کردند. کلاه خسروی کلاه‌هایی هستند که بالایشان صاف و دهانه آن‌ها اندکی تنگ و رنگ آن‌ها سیاه است. کلاه‌های بلندی که بالایشان صاف و دهانه آن‌ها اندکی تنگ و به رنگ سفید می‌باشند؛ کلاه خانی نام دارند. در گذشته شیوه قرار گرفتن کلاه بر سر نمایانگر موقعیت اجتماعی افراد بوده مثلا کدخداها و افراد مسن‌، کلاه‌هایشان را مایل به جلوی سر و کمی کج قرار می‌دادند و جوانان کلاه را وسط سر و رو به عقب می‌گذاشتند. عمده‌ترین سازندگان کلاه‌های نمدی خوزستان شامل شوشتری و دزفولی ها است.

کردین: پوشاک نمدین ضخیم و سیاه رنگ و بدون آستین است، درازای آن تا زیر زانوست و از جلو باز می باشد. این پوشاک ویژه چوپانان محلی است.

سخن پایان:

تنوع قومیتی در خوزستان سبب شده تا این استان را به رنگین کمان اقوام بشناسند. لباس محلی خوزستان نیز با تنوعی که دارد، به تنهایی می تواند در صنعت گردشگری استان فرصت های اشتغال و درآمد زایی و جذب گردشگر را فراهم آورد که باید برای این بخش ظرفیت سازی کرد و آن را در برنامه ریزی ها جدی در نظر گرفت.

بی شک در کنار اتحاد اقوام که میراثی گرانبهایی است و در طول تاریخ این مرز و بوم(خطه خوزستان) به ویژه در دوران دفاع مقدس به اثبات رسیده و تا کنون پیوندی ناگسستنی را به نمایش گذاشته، توجه به نسل های آتی و یادآوری این خُرده فرهنگ های غنی که دارای ریشه تمدنی عمیقی است، در ایجاد ثبات، امنیت و تحقق پیشرفت ایران اسلامی بسیار بسیار مهم است.

انتهای پیام/