صفر تا صد حضور ایران در دوسالانه ونیز/ از روایت‌گری اشعار «محمود درویش» تا انزوای مطلق هنر اسرائیل در اروپا

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا؛ شصتمین دوسالانه هنر ونیز از دوم اردیبهشت ماه میزبان غرفه ایران با محوریت کودکان غزه شد.

در این دوره جدید پاویون رسمی جمهوری اسلامی ایران با شعار «بنی آدم اعضای یک پیکرند» به نمایش آثار هنرمندانی، چون مصطفی گودرزی، کاظم چلیپا، مرتضی اسدی، عبدالحمید قدیریان و غلامعلی طاهری پرداخت.

به همین بهانه با امیر عبدالحسینی دبیر و کیوریتور ارشد غرفه ایران در دوسالانه ونیز گپ‌وگفتی داشتیم که در ادامه می‌خوانید. 

***

آقای عبدالحسینی در ابتدا درخصوص حضور ایران در شصتمین دوسالانه ونیز بگویید. دستاوردهای اخیر ایران در بخش تجسمی چیست؟‌

در اختتامیه جشنواره هنرهای تجسمی فجر «محمد خراسانی‌زاده»؛ مدیر کل هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد در سخنان خود اشاره کردند که حیف است با وجود دستاوردهای هنرهای تجسمی، ایران در دوسالانه ونیز حضور نداشته باشد و در ادامه همان مراسم وزیر فرهنگ بر حضور ایران در ونیز تأکید کرد. بعد از آن سناریو و طرح‌های مختلفی مدنظر قرار گرفت و وارد مرحله انتخاب آثار و سناریوی مناسب برای حضور در دوسالانه ونیز شدیم. از آنجا که نمایشگاهی به نام «والایی» توسط مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری در حال برگزاری و ساماندهی بود، شورا به این نتیجه رسید که این آثار را برای دوسالانه ونیز ارسال کند.

آن کارها آخرین دستاوردهای ۵ هنرمند صاحب‌نام آقایان مصطفی گودرزی، کاظم چلیپا، حمید قدیریان، مرتضی اسدی و غلامعلی طاهری بود که در زمستان ۱۴۰۲ با موضوع کودکان غزه نقاشی شده‌ بود. البته در کنار این آثار از هنر چیدمان، هنر ویدئو، هنر تعاملی و هنر مفهومی برای ارائه بهتر این کارها بهره گرفته شد تا به جذابیت‌های نمایشگاهی اضافه شود.

بازخورد غیرایرانی‌ها تاکنون از پاویون کشور ما چگونه بوده است؟

در مجموع بازدید از پاویون‌های کشورهای مختلف به دلیل حضور گردشگرانِ فراوان مناسب بود. چند روزی که آنجا بودم به نسبت بازدیدکنندگانی که حضور داشتند(مخصوصا با توجه به اینکه پاویون ایران در نزدیکی ایستگاه سن‌ساموئل بود) بازخوردها قابل قبول و خوب بود. وقتی گردشگران بنر پاویون ایران را می‌دیدند برای بازدید مراجعه می‌کردند. طبیعتا بازخوردهای متفاوتی را شاهد بودیم. بعضی‌ها علاقه‌مند بودند و به دقت نگاه می‌کردند و سوالاتی در مورد آثار و هنرمندان داشتند و برخی دیگر هم با تندی از کنار آثار می‌گذشتند و از پاویون خارج می‌شدند. به هر حال مانند هر نمایشگاه دیگری مخاطبان با نگرش، اندیشه، نگاه، سطح، عیار هنری و... بازخوردهای متفاوتی را در مواجهه با آثار هنری داشتند.

سطح‌کیفی آثار اکثر پاویون‌ها قابل قبول بود

از غرفه کشورهای دیگر و سطح کیفی آثار آن‌ها بگویید.

منطقه اصلی دوسالانه ونیز جیاردینی است که بخش عمده‌ای از کشورها در آنجا پاویون و فضای دائمی دارند اما در کنار آن منطقه آرسناله را هم داریم که فضای مناسبی را برای برپایی پاویون برخی دیگر از کشورها ایجاد کرده است. در کل این دو منطقه، مناطق اصلی شصتمین دوسالانه ونیز هستند و بیشتر تجمع پاویون‌ها در این دو منطقه است. باقی پاویون‌ها هم در سطح شهر ونیز و در ایستگاه‌های مختلف، مکانی را برای به نمایش گذاشتن کارهایشان گرفته‌اند که در آنجا هم پاویون‌های خوب، قابل‌قبول و استانداردی دیده می‌شد‌. درکل با توجه به مشاهداتی که داشتم سطح‌کیفی آثار و پاویون رسمی بسیاری از کشورها خوب بود. بهتر است بگویم کشورها تلاش خودشان را کرده بودند تا دستاورد استاندارد و درخشانی را در معرض نمایش بگذارند.

آثار دوسالانه ونیز براساس نگاه کیوریتورها انتخاب شده بود

از گردهم‌آوری و نگاه کیوریتورها بگویید...

نکته مهمی که باید به آن اشاره کنم این است که آثار همه کشورها براساس نگاه کیوریتورها در ونیز انتخاب شده بود. یعنی حتما یک کارگردان هنری که سناریو و روایت اصلی پاویون را تعریف می‌کرد برای ارائه آثار در این دوسالانه حضور داشت. در کنار ذوق و دانش کیوریتورها بهره‌مندی از رسانه‌های هنری جدید و یا به تعبیری هنرهای چندرسانه‌ای برای ارائه بهتر آثار در این رویداد دیده می‌شد. در هر حال کشورهایی که زمان را از دست نداده بودند و از همان دوسال پیش کار را جدی گرفته بودند برای حضور در دوسالانه ونیز، آثار بهتری را ارائه کرده بودند.

شعر «سعدی» بر متحد و یک پیکر بودن افراد جهان تاکید دارد

عنوان پاویون ایران بیتی از سعدی است. درباره دلیل انتخاب این شعر بگویید.

شعار اصلی این دوسالانه «خارجی‌ها همه‌جا» عنوان شد و زمانی که شورای سیاستگذاری شرایط حضور را بررسی می‌کردند تصمیم آن‌ها بر این شد که این مصرع از شعر سعدی که: «بنی آدم اعضای یک پیکرند» برای نام غرفه مناسب است و شاید دلیلشان بر این بوده که با توجه به شعار «خارجی‌ها همه‌جا» این مصرع از شعر سعدی می‌تواند بر متحد و یک پیکر بودن همه افراد جهان تاکید کند.

البته از سوی دیگر این شعر در سازمان ملل هم دیده می‌شود و بسیاری از خارجی‌ها با این شاهکار حضرت سعدی آشنایی دارند. در هر حال این عنوان قبل از اینکه من کارم را آغاز کنم، به عنوان شعار پاویون ایران اعلام شده بود.

پس انتخاب عنوان «والایی» بر چه اساسی بود؟

عنوان نمایشگاه در ابتدا «والایی» بود. این عنوان از چند ماه قبل برمبنای نظریات اندیشمندان فلسفه هنر که معتقد بودند امر والا در هنر بر امر زیبا اهمیت دارد، انتخاب شده بود. سرآمد آن‌ها فیلسوفی به نام لیوتار است که برآیند سخن او این است که وقایعی وجود دارد که ادراک و احساس می‌شود اما قابل بیان نیست و وظیفه هنرمند بازنمایی آن موقعیت است. با همین رویکرد کار را دنبال می‌کردیم اما وقتی که وارد شدیم دیدیم عنوان «بنی آدم اعضای یک پیکرند» اعلام و در سایت ونیز درج شده است. با این رویکرد الان ما دو عنوان داریم؛ یکی شعار غرفه که همان مصرع از سعدی است و دیگری عنوان نمایشگاه که «والایی» است.

صلح و نوع دوستی مضمون اکثر پاویون‌ها بود

چه مفاهیمی سرآمد اکثر غرفه‌ها بود؟

بسیاری از کشورها براساس نگرش خود در پاویون‌هایشان آثاری را ارائه کردند و در مقابل عده‌ای دیگر نگاه هنرمحور و فرم‌گرا داشتند و خیلی به مضمون نپرداخته بودند. در مجموع نگاه انسانی، صلح، اخلاق، محیط‌زیست، نوع‌دوستی و... جزو گزینه‌هایی بود که در پاویون اکثر کشورها دیده می‌شد و باتوجه به رویکرد فلسطین و نگاه ضداسرائیلی، بعضی از غرفه‌ها یا هنرمندان هم با این موضوع کارهایی را ارائه کرده بودند.

سناریوی اصلی برای هر نمایشگاه برعهده کیوریتور است. در حقیقت فارغ از مضمون کلی این نمایشگاه، نگاه و نگرش شما در چیدمان و انتخاب آثار اهمیت فراوانی داشته‌است. نگرش شخصی خودتان را هم توضیح دهید.

زمانی که من این کارها را با نظر مرکز هنرهای تجسمی به ۵ هنرمند شاخص پیشنهاد دادم در نظر داشتم که آثار بعد از جمع‌آوری با قاب و موضوع واحد، در قالب رسانه‌های هنری جدید ارائه شود. یعنی علاوه بر نمایشگاه، تجربه‌هایی از هنرهای جدید هم در کنار نمایشگاه برمبنای همین آثار ارائه شود. مانند کار آقای اسدی که به صورت هنر ویدئو بر روی یک نمایشگر ارائه شده و در کنار آن روایت و شعر اثر در  ۶ نمایشگر به زبان‌های اسپانیایی، فرانسوی، انگلیسی، عربی، ایتالیایی و فارسی خوانده و شنیده می‌شود. یا مثلا در کنار کار آقای گودرزی دو پرده‌ای برای پنجره‌ها نصب شده که بافت کار او روی آن طراحی و چاپ شده است. یا کار سایر هنرمندان که در زیر کارشان فضاهایی از آن کارها چیدمان شده است که پیوند دیگری را با مخاطب برقرار می‌کند.

تلفیق تجربه دیداری با تجربه بویایی و شنیداری 

انتخاب موسیقی چطور؟‌ از انتخاب و تاثیرات آن روی مخاطبان بگویید.

طبیعتا بهره‌مندی از امکانات صوتی و شنیده شدن موسیقی یا افکت‌های خاص به درک بهتر موضوع نمایشگاه کمک می‌کند. بر این مبنا در روند سناریوی انجام شده از ظرفیت‌های صوتی مانند افکت و موسیقی هم بهره گرفته شده است که بابک ربوخه آهنگسازی و تنظیم آن را بر عهده داشت. در کنار آن رایحه‌ای که در فضا پخش می‌شود به درک و دریافت بهتر تماشاگر کمک فراوانی می‌کند. در مجموع آثار برمبنای رسانه‌های هنری جدید و بهره‌مندی از هنر چیدمان و مفهومی و در بعضی موارد هنر تعاملی روایت می‌شوند. برای مثال کار آینه‌های ایرانی چیده شده، همان کاری است که محمدامین اوجی و مریم صفایی زوج بوشهری-شیرازی در جشنواره هنرهای تجسمی فجر ارائه کردند که همان کار در پاویون ایران باز اجرا شده است. با این تفاوت که به جای اینکه نور به آینه‌ها تابانده شود و فقط بازتاب نور را در فضا ببینیم، اثر آقایان گودرزی و قدیریان توسط ویدئو پروژکتور به آینه‌ها تابانده می‌شود تا در فضا علاوه بر بازتاب نور، بازتاب رنگ و نقش داشته باشیم.

جالب است بینندگانی که قبل از ورود به این فضا کارها را دیده‌اند با وارد شدن متوجه می‌شوند همان دو کار تحت‌تاثیر هندسه ایرانی به صورت شکست‌هایی از رنگ و نور نمایان می‌شود. در حقیقت روایت، از یک فضا شروع و در یک فضایی تمام می‌شود و در کنار تجربه دیداری، تجربه شنیداری و تجربه بویایی هم قابل توجه است.

سناریوی نمایشگاه ایران آنطوری که پیش‌بینی شده بود، اجرا نشد

آیا در روند آماده‌سازی نمایشگاه با معضلاتی مواجه شدید؟

بله، سناریوی ما سناریوی کاملی بود که متاسفانه به دلیل مسکونی و کوچک بودن فضا و سقف کوتاه آنطوری که پیش‌بینی شده بود اجرا نشد. یکی دیگر از مشکلاتمان هم عدم حضور تیم اجرایی بود چرا که ویزاهایشان آماده نشده بود و ما در ونیز تیم اجرایی برای کارهای فنی‌مان نداشتیم اما در هر حال تمام توانمان را برای روایت و سناریویی که پیش‌بینی و تنظیم کرده بودیم گذاشتیم.

یکی از نکات خبرساز دوسالانه ونیز تعطیلی پاویون اسرائیل بود

کمپین مخالفان با حضور اسرائیل و امضای بیش از ۲۰هزار هنرمند چه تاثیری در این رویداد داشت؟

یک هفته قبل از شکل‌گیری این رویداد، هنرمندان سراسر جهان با جمع‌آوری ۸هزار امضا از رئیس دوسالانه ونیز خواسته بودند که اسرائیل در این رویداد حضور پیدا نکند. تا زمانی که من ونیز بودم تعداد این امضاها به بیش از ۲۰هزار رسیده بود. همانطور که در گفت‌وگوها هم اعلام شده، پاویون اسرائیل اعلام کرد که کیوریتور و هنرمندانش تا زمان برقراری آتش‌بس و آزادی گروگان‌ها، پاویون خود را افتتاح نمی‌کنند. بنابراین تعطیل شدن پاویون اسرائیل یکی از نکات خبرساز این دوره بود.

پاویون اسرائیل در کجا واقع بود؟

پاویون اسرائیل در همان منطقه جیاردینی بود که مدام تجمعاتی مقابل آن پاویون تعطیل شده شکل می‌گرفت و چند سرباز ایتالیایی از پاویون مراقبت می‌کردند. فقط یک ویدئوآرت از پشت شیشه‌های پاویون قابل مشاهده بود. البته که ساختمان پاویون اسرائیل در منطقه جیاردینی در زمره فضاهای استاندارد و دائمی دوسالانه است.

کیوریتور اسرائیل ترس از تجمعات و تهدید را به فرصت تبدیل کرد

هنرمندان اسرائیل از گشایش غرفه خود در شصتمین دوره دوسالانه ونیز خودداری کردند. این موضوع به دلیل ترس از تجمعات بوده یا دلیل دیگری داشته است؟

از نگاه من کیوریتور اسرائیل علاوه بر ترس از تجمعات، این تهدید را به فرصت تبدیل کرد و با نگاه آینده‌نگرانه و هوش بالا این کار را کرد. البته مظلوم‌نمایی برای باز نکردن پاویون هم بخشی از ایده آن‌ها به شمار می‌رود. در ابتدا عنوان پاویون خود را «motherland» گذاشتند که m را در فرم و طرح گرافیکی جدا کرده بودند و «otherland» هم خوانده می‌شد. در واقع هم سرزمین مادری و هم سرزمین دیگری خوانده می‌شد. این امر نشان می‌دهد که آن‌ها با برنامه و ذهنیت کامل وارد دوسالانه ونیز شده بودند و وقتی هم که این اعتراض‌ها افزایش پیدا کرد  به این نتیجه رسیدند که با انتشار بیانیه‌ای پاویون را افتتاح نکنند و فقط همان ویدئوآرت را به نمایش بگذارند.

البته به نوعی از تجمع و اعتراض هم می‌ترسیدند و همانطور که در خبرها هم خواندید مردم با نماینده اسرائیل که مشغول بازدید بود برخورد و او را بیرون کرده بودند. بنابراین بهترین انتخاب برای آن‌ها توسل به خبرسازی و مظلوم‌نمایی بود.

اشعار «محمود درویش» حلقه روایت دوسالانه ونیز شد

در گفت‌وگویی اشاره کردید که عنوان هرکدام از آثار ما برمبنای اشعاری از محمود درویش برگزیده شده‌است. دلیل انتخاب محمود درویش و اشعار او چه بود؟

زمانی که کارها را با موضوع کودکان غزه به ۵ هنرمند سفارش دادیم ۵بوم متحد‌الشکل برایشان ارسال کردیم و خواستیم  که با این موضوع آثاری را برای ما ارسال کنند. زمانی که کارها را از هنرمندان تحویل گرفتیم هر کدام از این هنرمندان نامی را برای آثارشان انتخاب کرده بودند. در بین این نام‌ها، مصطفی گودرزی عنوان اثرش را «شهیدی است که شهیدی آن را حمل می‌کند» گذاشته بود و وقتی پشتِ بوم را نگاه کردم، روی چارچوب و کلاف بوم شعر محمود درویش را با ماژیک نوشته بود. این موضوع این ذهنیت را برای من به وجود آورد که در اشعار محمود درویش جستجو کنم و برای هر اثر روایت و شعری از محمود درویش  انتخاب کنم که هم روایت نمایشگاهی را جذاب کند و هم حال و هوای اثر را بیشتر توضیح دهد. از همان روایت فرازی را به عنوان نام اثر برگزیدم و پس از آن با استادان هنرمند صحبت کردم و دلایل و روند نمایشگاه را توضیح دادم. بر همین اساس اشعار محمود درویش حلقه و واسطه روایت برای کل سناریوی دوسالانه شد.

به هر حال «محمود درویش» شاعری جهانی قلمداد می‌شود که آثار و اشعار او به زبان‌های مختلف دنیا ترجمه شده و از چهره‌هایی قلمداد می‌شود که همگان با اشعار حماسی و عاشقانه او آشنایی دارند. عناوینی که انتخاب شد به نوعی روایت کامل‌تری از مفهوم را ارائه می‌کرد.

این شعرها به‌گونه‌ای با آثار پیوند دارد که ممکن است بیننده تصور کند که در ابتدا شعری وجود داشته و هنرمندان بر مبنای آن شعر، خلقِ اثر کرده‌اند در صورتی که به غیر از مصطفی گودرزی که کار را با آن همان شعر فرستاد مابقی اشعار را با همراهی هنرمندان انتخاب کردیم و فرازی را برای عنوان آثار برگزیدیم.

انتهای پیام/