تکیه برنا/۲
چاووش خوانان یزدی ندای آغاز ماه ماتم را می‌دهند/ عزاداری که ثبت ملی شد
موسیقی سوگ در مراسم عزاداری مردم معتقد شهر یزد به یکی از ارکان‌های اصلی در عزاداری و نمایش ارادت مردم به امام حسین (ع) بدل شده است، در این گزارش سعی کردیم موسیقی و شعر را در آیین‌های عزاداری شهر یزد بررسی کنیم.
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا؛ ایرانیان از دوره باستان تا امروز در موسیقی سوگ و حزن بسیار قوی بوده‌اند و از این نوع موسیقی برای سوگواری و اندوه‌شان بهره گرفته‌اند. دوران اجرای اسطوره‌ای موسیقی سوگ مانند سوگ سیاوش (سووَشون) از بزرگترین و جدی‌ترین بخش‌ها در تاریخ موسیقی ایران به شمار می‌آید. سوگی که بعد از اسلام نیز به شکل‌های دیگری ادامه یافت و به آیین عزاداری برای سیدالشهدا امام حسین (ع) رسید. آیینی که علاوه بر سینه‌زنی، زنجیرزنی، سنگ‌زنی، قمه‌زنی و... شامل نوحه، ارتعاش سنج، دمام شیپور و رپ رپه طبل می‌شود؛ هرساله با رسومات، موسیقی و نوایی خاص در شهر‌های مختلف ایران برگزار می‌شود. این بین یزد که شهر خشت و خام و قنات و قنوت است یکی از استان‌های برتر کشور در سبک‌های مختلف عزاداری به حساب می‌آید. شهری که با سیاه پوش کردن هر کوی و برزن، برافراشتن پرچم‌ها و بیرق سیاه به یاد مظلومیت امام حسین و خاندانش در کوچه‌ها و خیابان‌ها از روز‌های قبل محرم آماده سوگواری می‌شود.
آیین‌های عزادارن شهر آتش و آفتاب
آذین‌بندی حسینیه، نخل برداری، چاووشی خوانی، طبخ آش، ذبح گوسفند، پخش نذورات مردمی، روضه‌خوانی، پرسه زنی، دسته سقا و برپایی هیأت‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی از برنامه‌های مردم یزد در ماه محرم است. فهادان، علقمه، خلف باغ، باغ گندم، بعثت، خرمشاه، گنبدسبز، پنبه کاران و... هیأت‌های معروف استان یزد هستند که سال‌های بسیاری سبب گرد هم آمدن جوانان و کهنسالان برای عزاداری می‌شوند. در کنار آن مراسم‌های روضه خوانی، سخنرانی، دست‌های سینه زنی و زنجیرزنی را می‌توان جز مراسمات خاص مردم یزد خواند که تاکنون ۲۱ آئین مذهبی ویژه ماه محرم از این استان به ثبت میراث فرهنگی رسیده است.
سبک موسیقایی عزاداری یزدی‌ها
تعزیه، شبیه‌خوانی و سوگ همیشه به موسیقی متصل شده تا در بخشی که به صورت نمایش ایجاد شده با کمک نوای ساز‌های بادی و کوبه‌ای واقعه عاشورا را بیان کنند؛ به گونه‌ای که اگر بیننده ۴ بازیگر را در تعزیه می‌بیند بتواند در خلوتِ ذهن ۴۰۰۰ نفر را تصور کند. یزدی‌ها در عزاداری‌هایشان به چهار مولفه، بسیار اهمیت می‌دهند؛ «صدای خواننده»، «ملودی»، «شعر» و «هماهنگی سینه زنان». به حدی که هیئت‌های یزدی سر جذب خوانندگان خوش صداتر با هم رقابت می‌کنند. هیئت‌های معروف اجازه نمی‌دهند ملودی مرثیه‌خوانان از یک نُرم خاص پایین‌تر بیاید و هیئت امنای هیئت، کار خوانندگان و آهنگسازان را به دقت زیر نظر دارند.
برای بیان موسیقایی تعزیه در سوگ امام حسین (ع) و خاندانش معمولا از گوشه‌های عراق، راک، ترک، برای حضرت عباس از دستگاه‌های راست پنجگاه، ماهور و برای حر و مسلم از نوا و برای قاسم و علی اکبر از چهارگاه و مرکب‌خوانی در وزن‌ها و بحر‌های مختلف استفاده می‌کنند.
فلسفه شعر عاشورا
فلسفه شعر عاشورایی مبارزه با ستم و جور و زور است. امام حسین (ع) در راه مبارزه با جور و ستم گام برداشت بنابراین سرودن نوحه و ترانه در وصف این خاندان باید به دور از غلو و با ارادت و اخلاص باشد. در یزد، از یکی، دو هفته پیش از آغاز ماه محرم، اهالی محل را بعد از نماز مغرب در محل هیأت جمع می‌کنند و با دادن شعر مرثیه‌خوان‌ها را مانند گروه کر، کاملا آماده اجرا در روز‌های عزای محرم و به طور خاص، تاسوعا و عاشورا می‌کنند. دکتر مهدی قدکی، کرامت یزدانی، محمدعلی کریمی (مجنون)، شهاب‌الدین موسوی، شاعران آیینی یزد هستند که بیشتر با هیئت بعثت و بامداد فلاحتی در هیأت شیخداد کار می‌کند.
مرثیه خوانان یزد؛ از راغب تا بامداد فلاحتی
هیأت‌های یزد از حدود شش ماه پیش از فرارسیدن محرم، مرثیه‌خوان هیأت خود را انتخاب می‌کنند. بر سر بعضی نوحه‌خوانان رقابت ایجاد می‌شود که کدام هیأت، زودتر به آن مرثیه‌خوان پیشنهاد دهد. البته بعضی از هیأت‌ها، نوحه‌خوانان همیشگی خود را دارند. به عنوان مثال محمدعلی ابراهیمی در هیأت چهارمنار، بامداد فلاحتی در هیأت شیخداد، مصطفی راغب در هیأت علقمه امامش هر، سعید میرزایی در هیئت باغ گندم و محمدعلی وطنخواه در هیأت پنبه‌کاران می‌خوانند. گرچه آنها دستمزد دریافت می‌کنند، اما اصلا این مبلغ قابل مقایسه با دریافتی مداحان مشهور کشور نیست. از دیگر چهره‌های معروف یزد، می‌توان به مصطفی محسن‌زاده اشاره کرد. او از سال ۹۱، مرثیه خوان هیأت کوچه بیوک شده است.
از دیگر آئین‌های موسیقیایی که در این ایام برگزار می‌شود به جغجغه زنی، رسم چاووش‌خوانی، مراسم جوش دوره و.. را می‌توان نام برد.
جغجغه زنی؛آیینی که ثبت میراث فرهنگی شد
«جغجغه زنی» آئینی مذهبی خاص در شهرستان میبد از توابع استان یزد است که با روشی هنرمندانه و ریتم سنگ زنی یا به گویش محلی جغجغه زنی به شیوه‌ای هنرمندانه با ریتم و اشعاری خاص در شبهای ماه محرم در برخی از حسینیهها بعد از مراسم نوحه‌خوانی و زنجیرزنی اجرا می‌شود. این آئین در سال ۱۳۹۰ به ثبت میراث فرهنگی رسید.
رسم چاووش‌خوانی؛ بانگ چاووشان و آگاهی از آغاز محرم
«چاووش‌خوانی» از آداب و رسوم یزدی‌ها در ایام محرم است. طبق این آیین فردی به بالای یک بلندی می‌رود و با صدای بلند شروع به روضه‌خوانی و خواندن اشعاری در وصف امام حسین می‌کند. هدف از این رسم آگاه کردن مردم از شروع ماه محرم است. مراسم تعزیه‌خوانی در یزد درست در صبح روز عاشورا برگزار می‌شود. در این مراسم برخی از وقایع عاشورا برای عزاداران و تماشاگران بازسازی می‌شود. تمامی گفتگو‌های بین تعزیه خوان‌ها با شعر و به صورت ریتمیک رد و بدل می‌شود و صحنه‌هایی از رشادت‌های امام حسین در کنار ظلم و ستم‌هایی که به او و یارانش شد، برای حضار اجرا می‌شود.
مراسم جوش دوره؛ شیوه‌ای خاص از عزاداری
جوش دوره از آداب و رسوم یزدی‌ها در ایام محرم است که در شب عاشورا برگزار می‌شود. در مراسم جوش دوره ابتدا چند نفر در وسط جمعیت شروع به نوحه‌خوانی می‌کنند و سپس عزاداران دور تا دور حسینیه به صورت دایره‌ای حلقه می‌زنند و دست هم را می‌گیرند. سپس شروع به حرکت دایره‌ای در حسینیه می‌کنند و نوحه را به صورت ریتمیک تکرار می‌کنند و بر سر و سینه و صورت خود می‌زنند. این مراسم بیشتر از ۱۵۰ سال قدمت دارد و بیشتر در محله‌های قدیمی یزد برگزار می‌شود.
انتهای پیام/
تکیه برنا/۴
تکیه برنا/۱
نظر شما
اخبار برگزیده
پرونده ویژه
تبلیغات متنی