حمله مرگبار یک کهکشان با اشعههای اختروش به کهکشان دیگر!
زهرا وجدانی: برخورد کهکشانها در پهنهی بیکران کیهان پدیدهای نادر اما تأثیرگذار در تکامل کیهانی محسوب میشود.
در رویدادی بیسابقه که اخترشناسان آن را «دوئل کیهانی» نامیدهاند، برای نخستینبار تصاویری از برخورد دو کهکشان ثبت شده است؛ جایی که یکی از کهکشانها با استفاده از پرتوهای پرانرژی ناشی از اختروشی در مرکز خود، به کهکشانی دیگر «حمله» میکند و توان ستارهزایی آن را کاهش میدهد. این برخورد، که ۱۱ میلیارد سال پیش رخ داده، اکنون با بهرهگیری از دو رصدخانه پیشرفتهی زمینی با دقتی شگفتانگیز مورد بررسی قرار گرفته است.
این رویداد با بهرهگیری از ابزارهای پیشرفتهی ALMA و تلسکوپ بسیار بزرگ رصدخانهی جنوبی اروپا (VLT) آشکار شده و پنجرهای جدید به درک ما از تأثیر اختروشها بر محیط کهکشانی گشوده است.
برخورد کیهانی در اعماق جهان
دو کهکشان در فاصلهای بسیار دور، با سرعتی حدود ۵۰۰ کیلومتر در ثانیه بهسوی هم حرکت میکنند، برخوردی کوتاه دارند، از یکدیگر فاصله میگیرند و سپس دوباره بهسمت هم بازمیگردند.
اخترشناسان این رویداد را به رقابتهای شوالیهای قرون وسطایی تشبیه کردهاند و آن را «دوئل کیهانی» نامیدهاند. اما بر خلاف یک نبرد منصفانه، یکی از این کهکشانها با سلاحی مرگبار وارد میدان شده: یک اختروش یا کوزار (Quasar).
اختروشها از درخشانترین اجرام کیهان هستند و انرژی بسیار زیادی از خود آزاد میکنند؛ این انرژی از سقوط ماده به درون سیاهچالهای بسیار پرجرم در مرکز آنها نشأت میگیرد. این پدیدهها در میلیاردها سال پیش رایجتر بودهاند، و به همین دلیل اخترشناسان برای رصد آنها، به اعماق کیهان چشم دوختهاند. نوری که اکنون به زمین رسیده، بیش از ۱۱ میلیارد سال پیش تابیده شده؛ یعنی زمانی که سن کیهان تنها ۱۸ درصد وضعیت کنونیاش بوده است.
تخریب توان ستارهزایی با پرتوهای اختروش
سرگئی بالاشف، اخترفیزیکدان از مؤسسهی یوفه در سنپترزبورگ روسیه، میگوید: «در اینجا برای نخستینبار، تأثیر مستقیم پرتوهای اختروش را بر ساختار گازهای داخلی یک کهکشان معمولی مشاهده میکنیم.»
یافتهها نشان میدهد که انرژی پرتوهای اختروش، تودههای گاز و غبار در کهکشان مقابل را مختل کرده و تنها نواحی بسیار فشرده و کوچک باقی میمانند—نقاطی که بهاحتمال زیاد، دیگر توانایی زایش ستارههای جدید را ندارند. این فرایند، به کاهش شدید مناطق ستارهزایی منجر میشود.
اما ماجرا به همینجا ختم نمیشود. به گفتهی بالاشف، این برخورد کهکشانی مقدار عظیمی از گاز را به مرکز کهکشان مهاجم منتقل میکند و این مواد به مصرف سیاهچالهی مرکزی میرسند. همین تغذیهی تازه، به اختروش امکان میدهد تا به «حمله»ی پرتوی خود ادامه دهد.
شکار کهکشانی در بیابان آتاکاما
این پژوهش ها با کمک دو ابزار قدرتمند انجام شده است: آرایهی میلیمتری/زیرمیلیمتری بزرگ آتاکاما (ALMA) و طیفنگار X-shooter در تلسکوپ بسیار بزرگ رصدخانهی جنوبی اروپا (VLT)؛ هر دو در بیابان آتاکامای شیلی قرار دارند.
رزولوشن بالای ALMA این امکان را فراهم کرد که اخترشناسان بتوانند دو کهکشان در حال برخورد را بهصورت مجزا تشخیص دهند؛ که در مشاهدات پیشین بهصورت یک جرم واحد دیده میشدند. همچنین طیفنگار X-shooter به تیم پژوهشی امکان داد تا نور اختروش را هنگام عبور از کهکشان معمولی تحلیل کنند و تأثیر دقیق پرتوهای آن را بر گازها و ساختار داخلی این کهکشان ارزیابی نمایند.
افقهای آینده با تلسکوپهای عظیمتر
پاسکویه نوتردام، دیگر پژوهشگر این مطالعه، در اینباره میگوید: «تلسکوپهای بزرگتری مانند تلسکوپ بسیار بزرگ اروپایی (ELT) به ما امکان خواهند داد تا مطالعات عمیقتری دربارهی چنین سیستمهایی انجام دهیم و درک بهتری از تکامل اختروشها و اثرات آنها بر کهکشانهای میزبان و اطرافشان بهدست آوریم.»
مشاهدات جدید نه تنها قدرت ویرانگر اختروشها را در کاهش توان ستارهزایی کهکشانهای مجاور به نمایش میگذارد، بلکه نقش مهم آنها در تغذیه سیاهچالههای مرکزی و تکامل دینامیکی کهکشانها را نیز برجسته میسازد. به گفتهی پژوهشگران، با بهرهگیری از نسل جدید تلسکوپهای غولپیکر مانند ELT میتوان در آینده رویدادهای مشابهی را با دقتی بیشتر بررسی کرد و درک بهتری از تعامل میان اختروشها و کهکشانهای اطراف بهدست آورد؛ تعاملی که در نهایت، مسیر تحول ساختار کیهان را شکل میدهد.
انتهای پیام/
