سیر تا پیاز عملکرد یکساله پارک فناوری پردیس؛ از توسعه زیرساخت تا دیپلماسی نوآوری
زهرا وجدانی: در جهان امروز پارکهای فناوری بهعنوان یکی از ارکان کلیدی اقتصاد دانشبنیان نقش مهمی در پیوند میان دانشگاه، صنعت و بازار ایفا میکنند. این مراکز با فراهمسازی زیرساختهای نوآورانه، بستری را برای شکلگیری و رشد شرکتهای فناور و دانشبنیان مهیا میسازند؛ نقشآفرینیای که در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران اهمیتی دوچندان دارد.
در ایران با گسترش زیستبوم نوآوری و الزام به تحقق اقتصاد مقاومتی، پارکهای فناوری بیش از پیش مورد توجه سیاستگذاران و نهادهای اجرایی قرار گرفتهاند. در این میان پارک فناوری پردیس بهعنوان بزرگترین قطب فناوری کشور و نخستین منطقه ویژه علم و فناوری جایگاه ویژهای دارد. این پارک در سال ۱۳۸۴ با تصویب هیئت دولت تأسیس شد و اکنون بهعنوان یکی از مهمترین نهادهای توسعه فناوری در سطح ملی و منطقهای شناخته میشود.
گامی مهمتر در این مسیر، تصویب "منطقه بینالمللی نوآوری ایران" با محوریت پارک فناوری پردیس بود که در تاریخ ۲۴ تیر ۱۴۰۳ با هدف تبدیل ایران به قطب فناوری جهان اسلام و ارتقای جایگاه جهانی کشور در حوزه فناوری و نوآوری به تصویب رسید. این منطقه در قالب ۴۸ ماده قانونی، طراحی و اجرا شده و بهدلیل قرارگیری پارک فناوری پردیس در موقعیتی استراتژیک، در کوریدور تعاملات بینالمللی ایران نیز نقشی کلیدی دارد.
بهمنظور بررسی عملکرد یکساله پارک فناوری پردیس با محسن پیلاننژاد، مدیرکل دفتر برنامهریزی و امور اقتصادی این مجموعه گفتوگویی داشتهایم. وی در این مصاحبه به مهمترین پروژهها، قراردادها، برنامههای توسعهای، اقدامات حمایتی از شرکتها و همچنین چشماندازهای آینده این منطقه نوآور اشاره کرده است.
در این گزارش به مرور دستاوردهای کلیدی پارک فناوری پردیس در یک سال گذشته، وضعیت فعلی آن در زیستبوم فناوری کشور، همکاریهای ملی و بینالمللی و برنامههای آتی این نهاد تأثیرگذار خواهیم پرداخت.
رخدادها و پروژههای شاخص؛ پل ارتباطی فناوری و صنعت
بنا به گفته مهندس پیلاننژاد ، پارک فناوری پردیس در سال ۱۴۰۴ اجرای ۳ رویداد ملی مهم را به عهده داشته است:
• چهاردهمین دوره نمایشگاه اینوتکس، به بزرگترین رویداد فناوری کشور بدل شد که بستری برای ارائه جدیدترین دستاوردهای شرکتهای دانشبنیان و فناور بود.
• برای نخستین بار المپیک فناوری در سطح ملی برگزار شد تا ظرفیت نخبگان فناوری کشور به عرصه رقابتی و صنعتی متصل شود.
• بیستوششمین دوره نمایشگاه ایرانهلث به عنوان معتبرترین رویداد حوزه سلامت کشور، با حضور برجستهترین فعالان صنعت سلامت و دارویی برگزار شد.
در حوزه پروژههای عملیاتی، پیلاننژاد به دو قرارداد کلان اشاره میکند:
• قرارداد اجرای سیستم ITS (اسکادا) برای تونلهای توحید و رسالت به ارزش تقریبی یک میلیون دلار.
• قرارداد پشتیبانی فناوری با پتروشیمی کارون به ارزش ۱۰۰۰ میلیارد ریال (معادل حدود ۲۰ میلیون دلار با نرخ نیمایی) که در پشتیبانی نیازهای فناورانه صنایع نفتی نقشی اساسی ایفا میکند.
مهندس پیلاننژاد تاکید میکند: این پروژهها نه صرفاً قراردادهای اقتصادی، بلکه نماد همکاریهای فناورانه بین زیستبوم شرکتهای دانشبنیان و صنایع اصلی کشور هستند.
رشد کمی و کیفی شرکتهای فناور؛ آغاز جهش نوآورانه
پیلاننژاد در گفتوگو با خبرنگار علمی برنا درخصوص وضعیت شرکتهای پارک تصریح میکند: در سال گذشته بالغ بر ۸۰ شرکت از مراحل عضویت گذشتند، اما غالب آنها هنوز در مراحل خرید زمین یا ساخت فضا قرار دارند.
وی درباره میزان استقرار و رشد این شرکتها گفت: از میان این شرکتها، ۱۲ شرکت به صورت کامل استقرار یافتهاند که ۹ مورد آنها دانشبنیان هستند. ارزیابی عملکرد شرکتها معمولاً یک سال پس از استقرار انجام میشود؛ بنابراین اطلاعات دقیق رشد و صادرات شرکتها هنوز در دسترس نیست.
با تمرکز پارک بر زیربخشهای پایدار حیاتی، پیلاننژاد حوزههای اصلی فعالیت را سلامت (دارو و تجهیزات پزشکی)، برق و الکترونیک، فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی، فناوریهای مالی و مواد پیشرفته معرفی میکند.
حمایتهای کلان دولت؛ مقررات، امتیازات و تسهیلات ویژه
به گفتهی مدیرکل دفتر برنامهریزی و امور اقتصادی پارک فناوری پردیس، دولت چهاردهم با تصویب دو سند حیاتی توانست پارک فناوری پردیس را در جایگاهی متفاوت قرار دهد:
• مقررات ایجاد منطقه بینالمللی نوآوری ایران که چارچوب حقوقی و حمایتی گستردهای را رقم زده است.
• اساسنامه سازمان توسعه و سرمایهگذاری پارک که اختیارات قانونی، مزایا و تعهدات محدودی را تعریف کرده است.
پیلاننژاد توضیح میدهد: این مقررات کمک کرد تعرفه پژوهشی برق مصرفی شرکتها تصویب و امتیازات ویژهای برای اعطای تسهیلات و صدور مجوزها در نظر گرفته شود. همچنین وی از تخصیص اراضی برای ساخت شهرک مسکونی نخبگانی و برنامهریزی ایجاد مراکز ملی فناوری، نمایشگاه دائمی نوآوری و خدمات بینالمللی یاد کرد.
منطقه بینالمللی نوآوری ایران؛ قطب فناوری جنوب غرب آسیا
یکی از دستاوردهای مهم سال گذشته، تصویب مقررات «منطقه بینالمللی نوآوری ایران» در تیرماه ۱۴۰۳ بود. این منطقه با وسعت بیش از ۱۰۰۰ هکتار و چشمانداز تبدیلشدن به بزرگترین قطب فناوری و نوآوری در جنوب غرب آسیا در حال شکلگیری است.
پیلاننژاد توضیح میدهد: این منطقه زیستبومی جامع شامل محیط کار و زندگی، مراکز رشد، شتابدهندهها، کارگزاران فناوری و سایر فعالان است.
تعاملات میاندستگاهی و دانشگاهی
این منطقه تحت هدایت معاونت علمی ریاست جمهوری ارتباط گستردهای با وزارتخانهها برقرار کرده است. پیلاننژاد از همکاریهای وسیع با وزارتعلوم، وزارت صمت، وزارت اقتصاد و نفت سخن و میافزاید: پارک فناوری پردیس به عنوان مهمترین بازوی عملیاتی معاونت علمی همواره دارای ارتباط تنگاتنگ با این معاونت بوده است و در راستای سیاستهای این معاونت عمل میکند. همچنین پارک در زمینه ارتباط صنعت با دانشگاه و رفع نیازهای فناورانه صنایع بزرگ دولتی با تکیه بر توان فناورانه شرکتهای دانشبنیان و فناور عضو خود، اقدام به شناسایی و رفع نیازهای شرکتهای بزرگ و مادرتخصصی دولتی به ویژه در صنعت برق، نفت و گاز در قالب قراردادهای پژوهشی با این شرکتها کرده است.
در رابطه با وزارت علوم نیز ارتباطات گستردهای وجود دارد که از آن جمله میتوان به استقرار دانشگاه خاتم، دانشگاه آزاد واحد نوآوری پردیس اشاره کرد. در این موضوع تأسیس اولین شعبه دانشگاه خارجی در کشور قابل ذکر است. در سال گذشته با همکاری پارک فناوری پردیس و دانشگاه علم و صنعت، تفاهمنامه تاسیس شعبه دانشگاه سن پترزبورگ روسیه در داخل پارک امضا شد.
همچنین یکی از مهمترین برنامههای ملی پارک، توانمندسازی دانشجویان و دانشآموزان است که این مهم در همکاری با وزارتخانههای آموزش و پرورش، عتف، معاونت علمی، بنیاد ملی نخبگان، جهاد دانشگاهی و وزارت کار انجام میشود.
تسهیلات گسترده برای شرکتها از مشاوره تا معافیت مالیاتی
به گفته این مقام مسئول حمایتها و تسهیلات مالی مستقیم و غیرمستقیم پارک از واحدهای فناور عضو بر اساس آئیننامههای مصوب هیأت امناء و شورای پارک انجام میگردد که در سرفصلهای گوناگون، بخش زیادی از فعالیتهای این شرکتها را شامل میشود. از جمله مهمترین این برنامهها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. اجرای برنامه پذیرش شرکتهای صادراتی با در نظر گرفتن شرایط ویژه برای استقرار این شرکتها در پارک
۲. برگزاری کمپ ملی صادرات با هدف آموزش و انتقال تجربه در این زمینه؛
۳. میزهای مشاوره کسب و کار برای شرکتها (برگزاری ۶۰ میز سرمایهگذاری، حقوقی و کسب و کاری)؛
۴. حمایت از شرکتهای عضو جهت حضور در نمایشگاهها؛
۵. ارائه تسهیلات جهت نمونهسازی؛
۶. حمایت از کارآموزی برای شرکتها؛
۷. حمایت جهت اخذ استانداردها و تائیدیهها؛
۸. برگزاری رویدادهای آموزشی و انتقال تجربه و حمایت از حضور کارکنان شرکتها در کارگاههای آموزشی؛
۹. کمک به پایاننامههای دانشجویان و طرحهای پژوهشی اساتید؛
۱۰ حمایت از حضور در رویدادهای اشتغال و نمایشگاههای کار؛
۱۱. حمایت از آموزش و توانمندسازی دانشجویان و فارغ التحصیلان برای تسهیل اشتغال در شرکتها؛
۱۲. حمایت از برگزاری تورهای فناوری (جهت آشنایی دانش آموزان، دانشجویان و اساتید با زیستبوم فناوری و نوآوری کشور)؛
۱۳. حمایت از طرحها و ایدههای دانشآموزان؛
۱۴. حمایت از آموزش و توانمندسازی دانشآموزان؛
۱۵. هماهنگی تور بازدید از شرکتها به منظور جذب سرمایه؛
۱۶. ارائه حمایت معافیت مالیات عملکرد و معافیت مالیات حقوق کارکنان؛
۱۷. ارائه تسهیلات نظام وظیفه تخصصی.
حمایتها برای شرکتهای فناور در بخشهای مختلف:
سرمایهگذاری جسورانه پلی به بازارهای جهانی
پیلاننژاد در تشریح برنامههای سرمایهگذاری میگوید: ما رویدادهای مهمی در این حوزه داشتهایم. به طور مثال: برگزاری رویدادهای متنوع در حوزه تامین مالی و سرمایه گذاری (مانند رویداد سرمایهگذاری تکنووست)، کمک به توسعه بازار شرکتها، طرح توانمندسازی نیروی انسانی صدف که در استانهای مختلف برگزار میشود، بوت کمپهای تخصصی در حوزههای مختلف از قبیل برنامهنویسی، بازاریابی فروش، صادرات و .... همچنین برای کمک به توسعه بازار محصولات شرکتهای عضو، نشان گواهی تضمین کیفیت با نام (Made In PTP) طراحی شد و در حال حاضر در مرحله اجرا است.
علاوه بر این موارد، پارک در برنامههای مختلفی، نسبت به رونمایی از محصولات جدید شرکتها و معرفی محصولات و خدمات آنها در بازدیدهای هیاتهای دیپلماتیک و تجاری داخلی و خارجی و نمایشگاههای تخصصی، اقدام میکند.
جذب نخبگان غیرمقیم؛ ریشهکنی فرار مغزها
از منظر جذب انسانی، وی اظهار دارد: پارک فناوری پردیس به عنوان یکی از مهمترین پایگاههای جذب نخبگان ایرانی غیرمقیم، تا کنون اقدام به جذب بیش از ۶۰ نفر از نخبگان ایرانی غیرمقیم از سایر کشورها در قالب تاسیس شرکتهای نوپا و فناور و همچنین اشتغال در شرکتهای دانشبنیان و فعالیت در شتابدهندههای نوآوری نموده است. بر اساس مصوبه شورای پارک، حمایتهای مالی دیگری در قالب تسهیلات و کمکهای بلاعوض نیز به این نخبگان اختصاص داده شده است. همچنین در ماده ۶ تصویب نامه منطقه بین المللی نوآوری ایران، بر اولویت جذب و همکاری با کارآفرینان و متخصصین ایرانی غیرمقیم برای سرمایه گذاری در حوزه فناوری در این منطقه تاکید شده است.
دیپلماسی فناوری؛ گسترش تعاملات و قراردادهای بینالمللی
پیلاننژاد درخصوص تعاملات با نهادهای بینالمللی و علمی جهان طی یکسال اخیر میگوید: همانطور که پیشتر بیان شد، مقدمات تأسیس شعبه دانشگاه سن پترزبورگ، برگزاری کارگاه انتقال دانش با کارشناسان و متخصصان دفتر بریکس روسیه که با همکاری مرکز همکاریهای تحول و پیشرفت ریاست جمهوری انجام شد، برگزاری نشست نمایندگان دائمی کشورهای عضو اکو (CPR) در پارک، بازدید ۲۰ هیأت خارجی از پارک (مانند بازدید رایزنان اقتصادی کشورهای عضو اتحادیه اروپا و...)، حضور نمایندگان ۱۱ کشور خارجی در اینوتکس ۲۰۲۵، حضور ۲۷ شرکت بین المللی در قالب غرفه در اینوتکس ۲۰۲۵ و حضور بیش از ۱۴۰ هیأت تجاری خارجی در نمایشگاههای اینوتکس و ایران هلث ۲۰۲۵ از کشورهایی همچون چین، روسیه، بلاروس، امارات، لبنان، اندونزی، مالزی، کره جنوبی و سایر کشورها از جمله تعاملات پارک فناوری پردیس با نهادها، موسسات و هیاتهای خارجی بوده است.
در خصوص قراردادها در یک سال گذشته تفاهم نامه ایجاد آکادمی مشترک تکنوویشن میان کامستک و پارک فناوری پردیس، ۱۰ قرارداد و تفاهمنامه بینالمللی در اینوتکس ۲۰۲۵ منعقد گردید. در سالهای گذشته نیز، تفاهمنامههایی با مراکز علمی و فناوری کشورهای مختلف از جمله بلاروس، روسیه، پرتغال، ازبکستان و تاجیکستان منعقد شده است.
منطقه بینالمللی نوآوری ایران؛ گفتمان توسعه زیستبوم فناوری
پیامد تصویب مقررات «منطقه بینالمللی نوآوری ایران» با مساحت بیش از ۱۰۰۰ هکتار، بر اساس گفتههای پیلاننژاد، به شرح زیر است:
• گسترش زیستبوم کار و زندگی فناورانه برای دستکم ۲۵۰۰ واحد فناور و ۵۰ هزار نفر نیروی متخصص تا سال ۱۴۰۸
• استقرار ۱۰ مرکز توسعه فناوری، دانشگاه و آزمایشگاههای تخصصی
• حضور ۵۰ شرکت فناور خارجی شاخص
• صادرات گسترده به حداقل ۶۰ کشور جهان
• پیشبینی احداث شهرک مسکونی نخبگانی، حوزههای فناوری پیشرفته: سلامت، هوش مصنوعی، میکروالکترونیک، انرژی تجدیدپذیر، مالی
• ایجاد تسهیلات گسترده شامل معافیتهای مالیاتی، تسهیل اقامت اتباع خارجی، حمایت از سرمایهگذاری دانشمندان خارجی و آموزش بینالمللی
توسعه زیرساختهای ملموس برای آینده پایدار
پلان توسعه فیزیکی پارک به این صورت روایت میشود:
• آمادهسازی ۳۰۰ هکتار از اراضی برای استقرار و توسعه شرکتها
• تملک ۱۲۰ هکتار اراضی جدید
• احداث شهرک مسکونی نخبگان فناور
• ایجاد فضای نمایشگاهی دائمی فناوری و نوآوری
• ساخت ساختمانهای جدید برای مستقران و تیمهای در حال رشد
اقتصاد مقاومتی و فناوری داخلی
مهندس پیلاننژاد تاکید میکند: تولید بیش از ۲۵۰۰ محصول فناورانه در پارک، از جمله در حوزه سلامت (۳۰ درصد محصولات)، نفت، برق، مخابرات و مکانیک سبب شده وابستگی وارداتی کاهش محسوسی داشته باشد. سهم صادرات حوزه سلامت به تنهایی ۵۰ درصد صادرات کل شرکتهای پارک است.
برنامههای کلیدی آینده؛ تطبیق با چشمانداز ملی
برنامههای پیش روی پارک در سال دوم دولت چهاردهم از قول پیلاننژاد عبارتند از:
• برگزاری دومین المپیک فناوری به سطح بینالمللی
• راهاندازی آزمایشگاه امنیت سایبری و مدرسه حکمرانی فناوری
• آغاز ساخت شهرک مسکونی نخبگانی
• تأسیس اولین شعبه بانک خارجی در پارک
• میزبانی حدود ۳۰٬۰۰۰ دانشآموز در اردوها و توانمندسازی بیش از ۱۰٬۰۰۰ دانشجو
• ایجاد تالار معاملات فناوری و شبکه کارگزاران فناوری در سطح ملی و بینالمللی
پارک فناوری پردیس با وجود دستاوردهای قابل توجه طی سال گذشته، همچنان در مسیر پیچیده و پرفراز و نشیب تبدیل شدن به هسته اصلی نوآوری و فناوری در ایران حرکت میکند. گزارش مهندس پیلاننژاد نه تنها موفقیتهای متنوعی همچون توسعه زیرساختها، افزایش تعداد شرکتهای دانشبنیان و همکاریهای بینالمللی را به تصویر میکشد، بلکه نشاندهنده چالشهای ساختاری و عملیاتی مهمی است که پارک باید برای تحقق اهداف بلندمدت خود بر آنها غلبه کند.
از یک سو، تلاش برای ساختن زیستبومی جامع و متوازن فناوری با حمایتهای قانونی و مالی دولت، توسعه زیرساختهای فیزیکی و ظرفیتسازی انسانی، فرصتی بینظیر برای ورود ایران به جایگاه منطقهای و بینالمللی فراهم کرده است. اما از سوی دیگر، شکاف میان افزایش کمی شرکتها و تحقق رشد کیفی، وابستگی شدید به منابع دولتی، چالش در تثبیت نفوذ جهانی و کمبود دادههای شفاف در خصوص اثرگذاری واقعی فناوریها و صادرات، مسائل حیاتیای هستند که میتوانند روند توسعه را کند کنند.
همچنین، حرکت به سوی تمرکز بیش از حد بر ساختارها و مقررات رسمی میتواند منجر به بوروکراسی پیچیده و کاهش پویایی اکوسیستم فناوری شود. برای رسیدن به جایگاهی مستحکم و پایدار، پارک پردیس نیازمند تقویت پیوندهای موثر میان دانشگاه، صنعت و بازار است و باید در جذب و حفظ نخبگان و سرمایهگذاران با چالشهای عملی و فرهنگی موجود به صورت دقیقتر و راهبردیتر عمل کند.
موفقیت نهایی پارک فناوری پردیس تنها در گرو توسعه زیرساختها و برنامههای کلان نیست؛ بلکه مستلزم اتخاذ رویکردی تحلیلی، انتقادی و انعطافپذیر است که ضمن بهرهگیری از مزایای موجود، کاستیها را به فرصتی برای رشد و بهبود تبدیل کند. آینده این نهاد فناورانه وابسته به توانایی آن در مدیریت هوشمندانه ریسکها، افزایش شفافیت عملکرد، و ارتقای تعاملات بینالمللی و داخلی است تا بتواند همسویی واقعی میان فناوری، اقتصاد و جامعه را رقم بزند.
با توجه به این مجموعه فرصتها و چالشها، سوال اساسی این است که پارک فناوری پردیس چگونه میتواند مسیر خود را به گونهای طراحی کند که ضمن حفظ نوآوری و پویایی، از ریسکهای وابستگی و کندی توسعه عبور کند و نقش واقعیاش را به عنوان محور توسعه فناورانه ایران در منطقه و جهان ایفا نماید؟
انتهای پیام/
